ЯҒЫУЛЫҠ СӘНӘҒӘТЕ
ЯҒЫУЛЫҠ СӘНӘҒӘТЕ, яғыулыҡтың төрлө төрҙәрен сығарыу һәм эшкәртеү б‑са сәнәғәт тармаҡтары йыйылмаһы; нефть сығарыу сәнәғәтен, нефть эшкәртеү сәнәғәтен,газ сәнәғәтен, күмер сәнәғәтен, торф һәм һәүерташ сәнәғәттәрен үҙ эсенә ала. Башҡортостанда Я.с. үҫеше 20 б. 30‑сы йй. Ишембай нефть ятҡылығын, газ ятҡылыҡтарын һәм нефть ятҡылыҡтарын үҙләштереүгә бәйле була. 1936 й. нефть з‑ды (ҡара: Ишембай катализатор Ишембай ҡыуыу ҙар махсуслаштырылған химия заводы), 1938 й. Өфө крекинг з‑ды (ҡара: Өфө нефть эшкәртеү заводы), 1948 й. 18‑се комб‑т (ҡара: “Газпром нефтехим Салават”), 1951 й. Яңы Өфө нефть эшкәртеү заводы, 1957 й. Черниковск НЭЗ‑ы (ҡара: “Уфанефтехим”) файҙаланыуға тапшырыла. 1940 й. “Башнефтекомбинат” ойошторола, уның базаһында 1945 й. “Башнефть” һәм “Башнефтезаводы” ПБ (ҡара: Башҡортостан нефтехимия компанияһы) үҙ аллы идаралыҡтары асыла. 50‑се йй. Шкапов газ эшкәртеү заводы һәм Туймазы газ эшкәртеү заводы төҙөлә. Респ. Я.с. пр‑тиеларының эшмәкәрлеген Башҡортостан яғыулыҡ компанияһы координациялай. Яғыулыҡ ресурстары сығарыуҙың макс. кимәленә 1970 й. ирешелә: 1940 й. ҡарағанда нефть сығарыу 26 тапҡыр, газ – 142, күмер – 373 тапҡыр арта (ҡара: 1‑се табл.); 1980—2008 йй. нефть һәм газ сығарыу 3,4 тапҡырға тиклем кәмей. 1990— 2000 йй. БР сәнәғәт комплексы структураһында Я.с. өлөшө 44,8%‑ҡа тиклем арта (ҡара: 2‑се табл.). 2008 й. респ. 26,8 млн т нефть эшкәртелә, 5589 мең т автомобиль бензины, 9349 мең т дизель яғыулығы, 4761 мең т яғыулыҡ мазуты, 122 мең т майлаусы майҙар етештерелә. 1965 й. Я.с. 17, 1980 й. – 13, 2000 й. — 63, 2004 й. 137 пр‑тие һәм производство була. Продукцияһы БР‑ҙа һәм РФ‑та һатыла, яҡын һәм алыҫ сит илдәргә ебәрелә.
Әҙәб.: И с я н б а е в М.Н. Методологические основы региональной структурной политики. Уфа, 2006; ш у л у ҡ. Экономические подрайоны Республики Башкортостан: приоритетные направления социально‑экономического развития. Уфа, 2008.
М.Н.Иҫәнбаев
Тәрж.Р.Ғ.Ғилманов