ВОЕВОДА

ВОЕВОДА, Рәсәй өйәҙҙәрендәге (городовой йәки өйәҙ В.; 16 б. урт. — 1708 й.) һәм провинцияларындағы (провинция В.; 1719—75) юғары хөкүмәт чиновнигы. Юғары һәм үҙәк дәүләт власы органдары (Баярҙар думаһы һәм приказдар; Сенат һәм Дәүләт коллегиялары) тарафынан тәғәйенләнгән һәм контролдә тотолған; адм.‑хужалыҡ, хәрби, суд, сик буйы өйәҙҙәрендә һәм провинцияларында ш. уҡ дипломатик вәкәләттәргә эйә булған. Тәғәйенләнгәндә вазифалары күрһәтелгән наказ алған. 18 б. 1‑се сирегендә провинция В. комендант йәки обер‑комендант тип аталған. 1586 й. алып Башҡортостандың Верхотур, Тубыл, Төмән, Чердын өйәҙҙәре һәм Өфө өйәҙе составында булған терр‑яһына Верхотур, Тубыл, Төмән, Чер‑ дын һәм Өфө В. идара иткән, улар Разряд приказына, Себер приказына һәм Ҡазан һарайы приказына буйһонған. Өфө В. күсмә халыҡтарҙы Рәсәй подданныйлығына ҡабул итеү, ш. уҡ үҙҙәренә буйһонған терр‑яла хәрби операциялар башлау һәм алып барыу хоҡуғына эйә булған. 1712— 15 йй. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1719) Өфө провинцияһы ойошторолғандан һуң, Өфө провинция В. вазифаһы булдырыла, уның эшмәкәрлеген Се‑ нат (формаль йәһәттән 1728 й. тиклем Ҡазан губернаторы), 1735—40 йй. — Башҡорт эштәре комиссияһы һәм Ырымбур комиссияһы [ҡара: Ырымбур экспедицияһы (1734—44)] нач., 1744 й. алып Ырымбур губернаторы контролдә тота. Билдәле булған Өфө провинция В.: Бахметев И. (1715—?), Шеховский И. (?—1727), Бутурлин П.И. (1728—?), Кошелев П.Д. (?— 1735), Мерзлюкин Н.М. (1735 й. алып), Шемякин С.В. (1736—38), Воейков П. (1740), Аксаков П.Д. (1740—44), Мещерский Ю. (1754—?), Матюнин (1762—?), Новиков Ф.И. (1763 й. алып), Спиридов И.В. (1764 й. алып), Борисов А.Н. (1770 й. алып), Татаринов И. (1778—81).

Әҙәб.: М у р а т о в а В.Н. Воеводский аппа‑ рат управления в Башкирии во второй половине XVI — XVIII в. //Социально‑экономическое и политическое развитие Башкирии в конце XVI — начале XX в. Уфа, 1992. 

В.Н.Моратова

Тәрж. Д.К.Үзбәков

Өфө ҡала воеводалары (1590—1708)