ТУҒАЖМАН

ТУҒАЖМАН (Seseli), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, Евразияның уртаса, субтропик бүлкәттәрендә һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Күп, һирәгерәк ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары ҡырлы, төҙ, өҫкө өлөшөндә тармаҡлы, бейеклеге 20—170 см. Япраҡтары ҡауырһын һымаҡ теленмә. Сәскәләре аҡ. Сәскәлеге — күп нурлы ҡатмарлы сатыр. Урамалары аҙ япраҡлы йәки юҡ; ваҡ урамалары күп һанлы, ҡыяҡлы. Июнь—августа сәскә ата. Емеше — һалынҡы емеш, июль—сентябрҙә өлгөрә. Т. болондарҙа, далаларҙа, һирәк урмандарҙа, ҡыуаҡлыҡтар араһында, ҡайһы берҙә тоҙға бай болондарҙа үҫә. Ябай Т. республиканың бөтә территорияһында, бер йыллыҡ Т. — Башҡортостандың Урал алдында, Ледебур Т. (реликт) һәм тура Т. башлыса Башҡортостандың Урал аръяғында таралған. Республиканың төньяҡ-көнсығышында һәм Башҡортостан (Көньяҡ) Уралында һирәкләп Крылов Т. (эндемик) осрай. Мал аҙығы үҫемлектәре. Составында кумариндар, эфир майҙары бар. Бер йыллыҡ Т. һәм ябай Т. халыҡ медицинаһында ҡулланыла.

А.Ә.Мулдашев

Тәрж. Г.А.Миһранова