Список материалов
ЙӨГӘМЕШ ҠАЛАСЫҒЫ
ЙӨГӘМЕШ ҠАЛАСЫҒЫ, 5—7 бб. ҡараған археологик ҡомартҡы. Яңауыл р‑ны Йөгәмеш а. көнсығышҡа табан 0,5 км алыҫлыҡта Ҡалатау түбәһендә урынлашҡан. 1967 й. Н.А.Мәжитов тарафынан асыла һәм тикшерелә, 1988 й. Б.Б.Агеев өйрәнә. Ҡаласыҡ (майҙаны яҡынса 10 мең м2) 2 ур (бейеклеге яҡынса 1—2 м) һәм соҡор м‑н уратып...
ЙӨГӘМЕШ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ЙӨГӘМЕШ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Ямаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 37 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 914 кеше; 1920 — 1029; 1939 — 840; 1959 — 835; 1989 — 425; 2002 — 393; 2010 — 273 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана...
ЙӨҘ ҘӘ ЕГЕРМЕ ДҮРТЕНСЕ УҠСЫЛАР БРИГАДАҺЫ
ЙӨҘ ҘӘ ЕГЕРМЕ ДҮРТЕНСЕ УҠСЫЛАР БРИГАДАҺЫ, 1942 й. апр. Юғары Баш командалығы ставкаһының директиваһы б‑са БАССР‑ҙың Бәләбәй р‑ны Аксаков т. юл ст. ойошторола. Бригада составына айырым артиллерия, танкыға ҡаршы истребитель һәм миномёт дивизиондары, 4 уҡсылар батальоны, элемтә батальоны, разведка һәм...
ЙӨҘ ҘӘ ЕТМЕШЕНСЕ УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ
ЙӨҘ ҘӘ ЕТМЕШЕНСЕ УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ, 1939 й. Стәрлетамаҡ ҡ. ойошторола. Дивизия составында 361‑се, 422‑се, 717‑се уҡсылар, 512‑се гаубица‑артиллерия һәм 294‑се еңел артиллерия полктары, айырым 210‑сы артиллерия һәм 286‑сы зенит дивизиондары, 134‑се разведка, 210‑сы элемтә һәм 186‑сы мед.‑санитар батальондары...
ЙӨҘ ҘӘ УН ӨСӨНСӨ КАВАЛЕРИЯ ДИВИЗИЯҺЫ
ЙӨҘ ҘӘ УН ӨСӨНСӨ КАВАЛЕРИЯ ДИВИЗИЯҺЫ, 1942 й. ғин.—мартында СССР Дәүләт оборона ком‑тының 1941 й. 13 нояб. ҡарары б‑са БАССР‑ҙың Благовещен р‑нында ойошторола. Дивизия составында 276‑сы, 295‑се, 314‑се кавалерия полктары, 113‑сө айырым химик һаҡланыу эскадроны һәм 113‑сө мед.‑санитар взводы була. Көньяҡ...
ЙӨҘ ҘӘ УТЫҘ ДҮРТЕНСЕ УҠСЫЛАР БРИГАДАҺЫ
ЙӨҘ ҘӘ УТЫҘ ДҮРТЕНСЕ УҠСЫЛАР БРИГАДАҺЫ, 1943 й. ғин.—мартында оборона халыҡ комиссары урынбаҫары ген.‑полк. Е.А.Щаденко директиваһы б‑са БАССР‑ҙың Ҡандра (Ҡандра р‑ны) һәм Бүздәк (Бүздәк р‑ны) т. юл ст. ойошторола. Бригадаға 5‑се уҡсылар һәм пулемёт батальондары, артиллерия һәм танкыға ҡаршы истребитель...
ЙӨҘ ҘӘ ҺИКҺӘН АЛТЫНСЫ ИНЖЕНЕР-САПЁРҘАР БРИГАДАҺЫ
ЙӨҘ ҘӘ ҺИКҺӘН АЛТЫНСЫ ИНЖЕНЕР‑САПЁРҘАР БРИГАДАҺЫ, 1942 й. окт. Камышин ҡ. янында 61‑се (1991 й. алып 237‑се) айырым инженер‑сапёрҙар бригадаһы булараҡ ойошторола, 1946 й. башлап 26‑сы (1949 й. һәм 1997 й. алып 56‑сы) инженер‑сапёрҙар полкы, 1947 й. — 422‑се айырым инженер‑сапёрҙар батальоны, 1994 й....
ЙӨҘИМӘН, Ғафури р‑нындағы ауыл
ЙӨҘИМӘН, Ғафури р‑нындағы ауыл, Сәйетбаба а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 46 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 60 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 257 кеше; 1920 — 366; 1939 — 436; 1959 — 458; 1989 — 397; 2002 — 337; 2010 — 317 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы,...
ЙӨҘЛӘҮ ТАШТАРЫ
ЙӨҘЛӘҮ ТАШТАРЫ, декоратив үҙенсәлектәре булған тау тоҡомдары. Төрлөсә барлыҡҡа килгәндәр: магматик (гранит, сиенит, диорит, габбро, долерит, лабрадорит, туф, порфир һ.б.), ултырма (эзбизташ, доломит, ҡомташ, гипс), метаморфик (мәрмәр, кварцит). Й.т. сифаты уларҙың физик‑химик үҙенсәлектәре (ныҡлығы,...
ЙӨҘӨҮ
ЙӨҘӨҮ, спорт төрө, күкрәккә (ирекле стиль) йәки арҡаға ятып ҡолас ташлап йөҙөү (кроль), брасс, баттерфляй һ.б. ысулдар м‑н дистанцияларға (50—1500 м) йөҙөүҙе берләштерә. Башҡортостанда Й. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1923 й. Й. 1‑се Бөтә Башҡорт олимпиадаһы программаһына индерелгән. 1927 й. Өфөлә...
ЙӨЙӘК, Белорет р‑нындағы ауыл
ЙӨЙӘК, Белорет р‑нындағы ауыл, Йөйәк а/с үҙәге, т. юл станцияһы. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 150 км алыҫлыҡта Йөйәк й. (Инйәр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 346 кеше; 1920 — 355; 1939 — 502; 1959 — 839; 1989 — 820; 2002 — 858; 2010 — 849 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Халҡы Асы...
ЙӨК АВТОМОБИЛЕ
ЙӨК АВТОМОБИЛЕ, рельсһыҙ юлдар буйлап йөк һәм пассажирҙар ташый торған тәгәрмәсле транспорт машинаһы. Й.а. шассиҙан (йөрөү өлөшө һәм двигатель м‑н кабина) һәм кузов (платформа) йәки махсус конструкция рәүешендәге йөк ташыу өлөшөнән тора. Ташыла торған йөктөң төрө б‑са Й.а. универсаль һәм махсуслаштырылған...
ЙӨКЛӘМӘЛӘР
ЙӨКЛӘМӘЛӘР, дәүләт йәки алпауыт файҙаһына халыҡ тарафынан башҡарылған мәжбүри эштәр. Рәсәйҙәге төп Й.: хәрби хеҙмәт (граждандарҙы хәрби хеҙмәткә йәлеп итеү; тәүҙә ул ополчение рәүешендә була, 1705 й. алып рекрут Й., 1874 й. — дөйөм хәрби Й.), барщина (алпауыт хужалығында эшләү), йәмәғәт эше (ауыл йәки...
ЙӨКЛӨ КҮБӘЛӘК
ЙӨКЛӨ КҮБӘЛӘК (Ascalaphus macaronius), селтәр ҡанатлылар отрядының көндөҙгө күбәләктәр ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Кавказ аръяғында, Көнбайыш Себер, Урта Азия, Ҡаҙағстан, Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяғында таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 20 мм тиклем, ҡара йөндәр менән ҡапланған. Ҡанаттары ярылы, алғылары —...
ЙӨКЛӨЛӨК ПАТОЛОГИЯҺЫ
ЙӨКЛӨЛӨК ПАТОЛОГИЯҺЫ, кеше һәм хайуандарҙа йөклөлөктөң нормаль барышын боҙоусы патологик хәлдәр һәм ауырыуҙар.
Кешенең Й.п. түбәндәге төрҙәре була: гестоз (ауырлы ҡатындарҙың һары һыу ауырыуы, нефропатия, преэклампсия, эклампсия), экстрагениталь патология фонындағы йөклөлөк (йөрәк‑ҡан тамырҙары системаһы,...
ЙӨННӨ, Илеш р‑нындағы ауыл
ЙӨННӨ, Илеш р‑нындағы ауыл, Йөннө а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 5 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 102 км алыҫлыҡта Баҙы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1311 кеше; 1920 — 1772; 1939 — 1577; 1959 — 1198; 1989 — 848; 2002 — 889; 2010 — 814 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы,...
ЙӨНТӘҪ БӘШМӘК
ЙӨНТӘҪ БӘШМӘК (Lactarius torminosus), базидиомицеттар класының һарыҡ бәшмәге һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бәшмәк. Евразияла таралған. Эшләпәһенең диам. 4—13 см, яҫы, үҙәгендә батынҡы, төрөлгән йөнтәҫ ситле, ҡыҙарып торған урындары булған алһыу ҡыҙыл йәки тоноҡ һары төҫтә, сүсле. Пластинкалары йоҡа, һабына...
ЙӨНТӘҪ КҮРӘН
ЙӨНТӘҪ КҮРӘН (Trichophorum), күрән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың һалҡын һәм уртаса өлкәләрендә, ш. уҡ субтропик һәм тропик Азияның бейек тауҙарында таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫә. Ҡыҫҡа йәки йәйелеүсән тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары...
ЙӨРӘГҮЛӘН
ЙӨРӘГҮЛӘН (Cardamine), әүернәһымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 160 төрө билдәле, Ер шарының башлыса уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Ҡыҫҡа тамырһабаҡлы бер, ике һәм күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ, ябай йәки тармаҡлы, бейеклеге 10—60 см. Япраҡтары сиратлы, һаплы...
ЙӨРӘК ЕТЕШҺЕҘЛЕКТӘРЕ
ЙӨРӘК ЕТЕШҺЕҘЛЕКТӘРЕ, йөрәк һәм унан башланған эре ҡан тамырҙарының урын торошонда һәм морфологик структураһында (клапандар, тишектәр, ҡыуышлыҡтар араһындағы бүлгеләр) норманан ситкә тайпылыштар. Й.е. тыумыштан булған, тормошта барлыҡҡа килгән һ.б. төрҙәргә айырыла. Тыумыштан булған Й.е. сәбәптәре:...
