Список материалов
ТАТАР ӘҘӘБИӘТЕ
ТАТАР ӘҘӘБИӘТЕ башҡорт әҙәбиәте м‑н тығыҙ бәйләнештә үҫешә. Быға Башҡортостан м‑н Татарстандың терр. яҡынлығы ғына түгел, ә башҡ. һәм татар халыҡтарының уртаҡ тарихи яҙмышы, башҡорт теле м‑н татар теленең оҡшашлығы булышлыҡ итә. Хәҙ. башҡ. һәм татар телдәре формалашҡанға тиклем башҡорттар һәм татарҙар...
ТАТАР БҮЛЕГЕ
ТАТАР БҮЛЕГЕ, пермдең өҫкө (өсөнсө) бүлеге (1960—2006 йй. татар ярусы). Биармия бүлегендә ята, триастың аҫҡы бүлеге м‑н ҡаплана. С.Н.Никитин тарафынан ярус рангыһында айырып күрһәтелә (1887). Стратотибы булған өлкәлә сыбар карбонат ҡатламдары м‑н сиратлашҡан ҡыҙыл төҫлө ҡом‑балсыҡ ултырмаларынан тора....
ТАТАР ГИМНАЗИЯҺЫ
ТАТАР ГИМНАЗИЯҺЫ. 1995 й. Бәләбәй ҡ. художество-эстетика бүлеге м‑н татар гимназияһы булараҡ асыла, 1998 й. алып сәнғәт бүлеге булған татар гимназияһы. Сәнғәт бүлегендә аккордеон, баян, ҡурай, скрипка, фортепиано, еҙ тынлы һәм һуҡма инструменттар, һынлы сәнғәт, хореография кластары б‑са уҡытыу алып...
ТАТАР ГИМНАЗИЯҺЫ №65
ТАТАР ГИМНАЗИЯҺЫ №65. Өфөлә урынлашҡан. 1952 й. 15‑се урта мәктәп булараҡ асыла, 1956 й. алып 65‑се, 1960 й. — 65‑се тулы булмаған урта мәктәп, 1996 й. башлап хәҙ. исемен һәм статусын йөрөтә. Компьютер класы, 8 интерактив кабинеты, китапханаһы, ағас эше һәм тегеү оҫтаханалары, “Мираҫ” этнография музейы,...
ТАТАР ЙӘМӘҒӘТ ҮҘӘГЕ
ТАТАР ЙӘМӘҒӘТ ҮҘӘГЕ, БР‑ҙа йәшәгән татарҙарҙың мәҙәниәтен, телен, әҙәбиәтен һаҡлау һәм үҫтереү, уларҙың граждандар, сәйәси, соц.‑иҡт. һәм мәҙәни хоҡуҡтарын ғәмәлгә ашырыу өсөн булдырылған йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә урынлашҡан. 1989 й. ойошторола. Бөтә татар йәмәғәт үҙәгенә (Ҡазан) ҡарай. Иң юғары органы...
ТАТАР КӨМБӘҘЕ
ТАТАР КӨМБӘҘЕ, Көнсығыш Европа платформаһының көньяҡ‑көнсығыш өлөшөндәге кристалл нигеҙҙә айырылған ҙур ыңғай тектоник структура. Башлыса Татарстан терр‑яһында һәм БР‑ҙың көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Ҡалҡыуҙың дөйөм контурҙары нигеҙ б‑са яҡынса билдәләнә; оҙонлоғо яҡынса 600 км, киңлеге 250 км. Нигеҙҙең...
ТАТАР ҠОРО ИҘӘГЕ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл
ТАТАР ҠОРО ИҘӘГЕ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл, Покровка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 17 км һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 84 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 487 кеше; 1920 — 542; 1939 — 386; 1959 — 319; 1989 — 218; 2002 — 183; 2010 — 155 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...
ТАТАР МАЛАЯҘЫ, Салауат р‑нындағы ауыл
ТАТАР МАЛАЯҘЫ, Салауат р‑нындағы ауыл, Малаяҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 3 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнс. табан 32 км алыҫлыҡта Малаяҙ й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 815 кеше; 1920 — 961; 1959 — 692; 1989 — 478; 2002 — 602; 2010 — 586 кеше. Татарҙар,...
ТАТАР МӘНӘҮЕЗЕ, Илеш р‑нындағы ауыл
ТАТАР МӘНӘҮЕЗЕ, Илеш р‑нындағы ауыл, Баҙытамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 26 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 138 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 256 кеше; 1920 — 338; 1939 — 366; 1959 — 302; 1989 — 180; 2002 — 172; 2010 — 156 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Клуб, китапхана...
ТАТАР НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
ТАТАР НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Нуғаҙаҡ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 31 км һәм Төкөн т. юл ст. К. табан 24 км алыҫлыҡта Нуғаҙаҡкүл (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 856 кеше; 1920 — 899; 1939 — 742; 1959 — 568; 1989 — 324; 2002 — 462; 2010 — 451 кеше. Татарҙар йәшәй...
ТАТАР ТЕЛЕ
ТАТАР ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең (ҡыпсаҡ төркөмө) береһе. Татарҙарҙың милли теле, Татарстандың дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ Свердловск, Силәбе, Төмән, Ырымбур өлк., Пермь крайында, БР‑ҙа, Удмуртияла, Марий Эл Респ., Сыуашстанда, Коми Респ. һәм РФ‑тың башҡа төбәктәрендә, Урта Азия респ., Ҡаҙағстанда...
ТАТАР УРАҘЫ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ТАТАР УРАҘЫ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Яңы Уртауыл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. Т. табан 11 км алыҫлыҡта Ураҙы й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 519 кеше; 1939 — 523; 1959 — 406; 1989 — 224; 2002 — 278; 2010 — 269 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға...
ТАТАР ҮРЕШЕ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ТАТАР ҮРЕШЕ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Үреш-Битулла а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 57 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 109 км алыҫлыҡта Үреш й. (Ҡариҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 355 кеше; 1920 — 860; 1939 — 911; 1959 — 598; 1989 — 319; 2002 — 269; 2010...
ТАТАР ФОЛЬКЛОРЫ
ТАТАР ФОЛЬКЛОРЫ. Башҡортостан Республикаһы татарҙары фольклоры эпик (әкият, легенда, риваять, сөйләк, мәзәк), лиро‑эпик (бәет), лирик (лирик җыр, мөнәҗәт, такмак), афористик (мәкаль, әйтем, табышмак) жанрҙарҙан, ш. уҡ туй һәм ваҡыт-миҙгел йола поэзияһы элементтарынан (сабан туе, каз өмәсе, карга боткасы,...
ТАТАР ҺАҪЫҠКҮЛЕ, Ғафури р‑нындағы ауыл
ТАТАР ҺАҪЫҠКҮЛЕ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Аҡкүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 28 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К. табан 9 км алыҫлыҡта Прорва й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 344 кеше; 1920 — 492; 1939 — 566; 1959 — 544; 1989 — 273; 2002 — 222; 2010 — 194 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ТАТАР-БАШҠОРТ ДРУЖИНАҺЫ
ТАТАР-БАШҠОРТ ДРУЖИНАҺЫ, РСФСР ХКС‑ы һәм Үҙәк мосолман комиссариаты саҡырыуы нигеҙендә 1918 й. июнь аҙағында Өфөлә башҡорт һәм татарҙарҙан Ҡыҙыл гвардия отряды (ҡара: Ҡораллы халыҡ хәрби ойошмалары) булараҡ ойошторола. Июлдән — А.М.Чеверёв отряды, сент. алып РККА‑ның Көнсығыш фронтындағы Икенсе армияһының...
ТАТАР-БАШҠОРТ СОВЕТ РЕСПУБЛИКАҺЫ
ТАТАР-БАШҠОРТ СОВЕТ РЕСПУБЛИКАҺЫ (ТБСР), РСФСР составында башҡорт һәм татарҙарҙың күҙалланған милли дәүләтселек формаһы. Урал-Волга штаты проектына ҡаршы эшләнгән. “Татар-Башҡорт Совет республикаһы тураһында положение” Эске Рәсәй мосолман эштәре комиссариаты (ҡара: Үҙәк мосолман комиссариаты) тарафынан...
ТАТАР-ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл
ТАТАР-ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл, Татар-Олҡан а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Көнс. табан 21 км алыҫлыҡта Һалҡыншишмә й. (Өҫән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1079 кеше; 1920 — 1420; 1939 — 762; 1959 — 652; 1989 — 750; 2002 — 633; 2010 — 691 кеше. Башҡорттар, татарҙар...
ТАТАРБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл
ТАТАРБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Мәүлит а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 11 км һәм Загородная т. юл ст. Т. табан 128 км алыҫлыҡта Оло Энәк й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1252 кеше; 1920 — 1325; 1939 — 1139; 1959 — 887; 1989 — 615; 2002 — 546; 2010 — 445 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....
ТАТАРҘАР
ТАТАРҘАР (үҙ атамаһы татар), халыҡ, Татарстандың төп халҡы. Т. һаны 1989 й. РСФСР‑ҙа — 5522 мең, ТАССР‑ҙа — 1765,4 мең; 2002 й. РФ‑та — 5554 мең, ТР‑ҙа — 2 млн кеше. БАССР‑ҙа 1989 й. — 1120,7 мең; БР‑ҙа 2002 й. 990,7 мең кеше тәшкил итә. Башлыса Өфө (291 мең), Октябрьский (45,6 мең), Туймазы (29,3 мең)...
