Список материалов
ТАННИНДАР
ТАННИНДАР, т а н н и д т а р, үҫемлектәрҙән барлыҡҡа килгән полифенол берләшмәләре (мол. м. 500—3000), аҡһым һәм башҡа биополимерҙар (целлюлоза, пектиндар) молекулалары м‑н бәйләнешкә инә алалар. Башлыса имән, ҡарағас, тал, шыршы ҡабыҡтарында, бадан япрағында һәм тамырында; ороларҙа (үҫемлек ағзаларындағы...
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы (11.12.1978, Яр Саллы ҡ.), спортсы. Халыҡ‑ара шашка уйындары буйынса халыҡ‑ара гроссмейстер (2001), Рәсәй гроссмейстеры (1998). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2001). СДПИ‑ны тамамлаған (2001). Шахмат‑шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе (Яр Саллы ҡ.; тренерҙары М.И.Белкина, С.А.Овечкин),...
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы (11.12.1978, Яр Саллы ҡ.), спортсы. Халыҡ‑ара шашка уйындары буйынса халыҡ‑ара гроссмейстер (2001), Рәсәй гроссмейстеры (1998). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2001). СДПИ‑ны тамамлаған (2001). Шахмат‑шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе (Яр Саллы ҡ.; тренерҙары М.И.Белкина, С.А.Овечкин),...
ТАНЦОРОВ Григорий Васильевич
ТАНЦОРОВ Григорий Васильевич (20.9.1908, Һарытау губ. Золотое а. — 9.3.1944, Тернополь ҡ.), артиллерист, кесе лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ростов артиллерия уч‑щеһын тамамлаған (1943). 1931 й. алып Өфө район йылға транспорты идаралығында, 1935—42 йй. Пермь йылға...
ТАНЫП
ТАНЫП, Тере Танып й. басс. һаҙлыҡ. Тәтешле р‑ны Танып а. көнбайыш ситендә урынлашҡан. Тере Танып й. ташҡын‑һыубаҫар туғай комплексына инә. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 295,0 га. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Аҡ ҡайын, тал, ябай муйыл, йылға ҡыҫыр сәскәһе, кесерткән ҡыңғырау сәскәһе, кәкүкбаш, ҡарамаяпраҡ...
ТАНЫП, башҡ. ҡәбиләһе
ТАНЫП, башҡ. ҡәбиләһе. Ырыу составы: ҡаҙансы, ҡайпан, ҡара‑Т., һыу‑Т. Тамғалары: . Этник яҡтан Волга буйы болғарҙарына, ҡаҙансы м‑н ҡайпан ырыуы Урта Азияның төрки ҡәбиләләренә барып тоташа. 12 б. аҙ. — 13 б. башында таныптар Тере Танып й. урта һәм үрге ағымы буйлап таралып, фин-уғыр ҡәбиләләре йоғонтоһон...
ТАНЫП, Тәтешле р‑нындағы ауыл
ТАНЫП, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Түб. Балтас а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 34 км һәм Чернушка т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 234 кеше; 1959 — 176; 1989 — 89; 2002 — 106; 2010 — 101 кеше. Удмурттар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 20‑се йй. Бөрө кантонында нигеҙ...
ТАНЫСАУ, Учалы р‑нындағы ауыл
ТАНЫСАУ, Учалы р‑нындағы ауыл, Ахун а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнс. 32 км һәм Учалы т. юл ст. К.-Көнс. табан 37 км алыҫлыҡта Танысау й. (Уй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 64 кеше; 1989 — 91; 2002 — 101; 2010 — 71 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 50‑се йй. башында...
ТАҢ, Благовар р‑нындағы ауыл
ТАҢ, Благовар р‑нындағы ауыл, Таң а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 15 км һәм Благовар т. юл ст. Т.-Көнс. табан 30 км алыҫлыҡта Күгел й. (Ҡармасан й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 167 кеше; 1959 — 182; 1989 — 647; 2002 — 668; 2010 — 648 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
ТАҢАТАР, Борай р‑нындағы ауыл
ТАҢАТАР, Борай р‑нындағы ауыл, Таңатар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 32 км һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 100 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 552 кеше; 1920 — 763; 1939 — 944; 1959 — 888; 1989 — 516; 2002 — 507; 2010 — 421 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ...
ТАҢАТАРОВ Марат Әхсән улы
ТАҢАТАРОВ Марат Әхсән улы (26.12.1937, Семипалатинск ҡ. — 17.3. 1997, Өфө), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (1977), проф. (1980). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1988), СССР‑ҙың юғары белем биреү отличнигы (1983), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1977). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1960) шунда уҡ эшләй:...
ТАҢҒАТАРОВ Әхнәф Йыһангир улы
ТАҢҒАТАРОВ Әхнәф Йыһангир улы [1892, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Теләкәй‑Ҡобау а. (БР‑ҙың Бүздәк р‑ны) — 25.1.1954, БАССР‑ҙың Ауырғазы р‑ны Талбазы а.], яҙыусы. “Ғосмания”, “Хөсәйениә” мәҙрәсәләрендә уҡыған. Коканд ҡ., һуңынан Башҡортостан ауылдарында уҡытҡан. 1918—19 йй. “Берлек”, “Ярлы тауышы” гәз. хеҙм‑ре,...
ТАҢСӘЙЕТ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ТАҢСӘЙЕТ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Атйетәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 38 км һәм Шишмә т. юл ст. К.‑Көнс. табан 30 км алыҫлыҡта Сарпалка й. (Өршәк й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 201 кеше; 1920 — 197; 1939 — 222; 1959 — 151; 1989 — 125; 2002 — 127; 2010 — 116 кеше. Татарҙар йәшәй...
ТАҢҺЫҘАР, Борай р‑нындағы ауыл
ТАҢҺЫҘАР, Борай р‑нындағы ауыл, Таңатар а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 30 км һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 98 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 167 кеше; 1939 — 279; 1959 — 299; 1989 — 142; 2002 — 106; 2010 — 55кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға 1914 й. һәм 1920 й. араһында Бөрө өйәҙендә...
ТАПМА
ТАПМА, ҡ а б а т л а н ы п т о р ғ а н һ а ҙ б и ҙ г ә г е, кешенең инфекцион ауырыуы. Т. тыуҙырыусылар — Plasmodium затының иң ябайҙары. Өс, дүрт көнлөк, тропик һәм овале Т. айырыла. Тыуҙырыусынан кешегә зарарланған Anopheles затына ҡараған инә серәкәйҙең тешләүе аша йоға. Т. клиник сағылышы плазмодийҙар...
ТАПТЫКОВ ҠАЛАСЫҒЫ, археологик ҡомартҡыһы
ТАПТЫКОВ ҠАЛАСЫҒЫ, Ҡараяҡуп мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. 7—8 бб. ҡарай. Өфө р‑ны Таптыков а. көнбайышҡа табан 1 км алыҫлыҡта Дим й. уң ярындағы бейек моронда урынлашҡан. 1962 й. С.М.Васюткин тарафынан асыла, 1983 й., 1985—86 йй. И.М. Аҡбулатов өйрәнә. 600 м2 ашыу ер ҡаҙылған. Ҡаласыҡ ялан яғынан...
ТАПТЫКОВ, Өфө р‑нындағы ауыл
ТАПТЫКОВ, Өфө р‑нындағы ауыл, Таптыков а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Авдон т. юл ст. К. табан 7 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 617 кеше; 1920 — 720; 1939 — 1043; 1959 — 611; 1989 — 480; 2002 — 544; 2010 — 734 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Нижегородка...
ТАРА, Белорет р‑нындағы ауыл
ТАРА, Белорет р‑нындағы ауыл, Туҡан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 87 км һәм Олойылға т. юл ст. К.‑Көнб. табан 58 км алыҫлыҡта Тара й. (Еҙем й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 158 кеше; 1959 — 672; 1989 — 125; 2002 — 114; 2010 — 59 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға...
ТАРАБИРҘЕ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
ТАРАБИРҘЕ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Кушнаренко а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 4 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 55 км алыҫлыҡта, Мәскәү—Өфө автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1106 кеше; 1920 — 1242; 1939 — 1679; 1959 — 654; 1989 — 489; 2002 — 1184; 2010 — 1576 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ТАРАҠАН ҺЫМАҠТАР
ТАРАҠАН ҺЫМАҠТАР (Blattoptera), бөжәктәр отряды. Яҡынса 5 мең, БР‑ҙа 5 төрө билдәле. Кәүҙә оҙонлоғо 4—9,5 мм. Кәүҙәһе яҫы, овал, аҡһыл, һарғылт һоро, һирәгерәк ҡара төҫтә. Башы өсмөйөш йәки йөрәк формаһында, яҫы, ауыҙ ҡыуышлығы аҫҡа йүнәлтелгән, ҡалҡан рәүешле күкрәк алды менән ҡапланған; ҙур күҙе һәм...
