Список материалов
ХӘТМУЛЛИН Флүр Хәким улы
ХӘТМУЛЛИН Флүр Хәким улы (11.3.1941, БАССР‑ҙың Илеш р‑ны Ябалаҡ а.), хужалыҡ эшмәкәре. РФ‑тың атҡ. нефть һәм газ сәнәғәте хеҙм‑ре (1998). РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1994), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1977), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1982). ӨНИ‑не тамамлаған (1964). 1965—2005...
ХӘҮЕФҺЕҘЛЕК ТЕХНИКАҺЫ
ХӘҮЕФҺЕҘЛЕК ТЕХНИКАҺЫ, кешеләргә травма йәки һаулыҡтың ҡапыл насарланыуына килтергән производство факторҙарын булдырмау ысулдары һәм саралары йыйылмаһы. Х.т. ойоштороу сараларына (инструктаж үткәреү, хәүефһеҙ эшләү, зыян күргән кешеләргә беренсе ярҙам күрһәтеү ысулдарына өйрәтеү; хәүефле производство...
ХВОЛЬСОН Даниил Абрамович
ХВОЛЬСОН Даниил Абрамович (21.11.1819, Вильна ҡ. — 23.3.1911, С.-Петербург), шәрҡиәтсе, тарихсы. Император С.-Петербург ФА-ның Көнсығыш телдәр бүлеге мөхбир ағзаһы (1858) һәм почётлы ағзаһы (1908), филос. д-ры (1855). Бреславль ун-тын тамамлаған (1848). 1855—94 йй. Император С.-Петербург ун-тында,...
ХВОРОВА Ирина Васильевна
ХВОРОВА Ирина Васильевна (21.2. 1913, Красноярск ҡ. — 25.12.2003, Мәскәү), инженер-геолог. Геол.-минералогия ф. д-ры (1952), проф. (1971). РСФСР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть ин-тын тамамлағандан һуң (1935) “Востокнефть” тресының геологы. 1937 й....
ХВОРОСТЯНКА, Хәйбулла р-нындағы ауыл
ХВОРОСТЯНКА, Хәйбулла р-нындағы ауыл, Һамар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 35 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.-Көнс. табан 90 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. буйында, Таналыҡ һыуһаҡлағысы эргәһендә урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 209 кеше; 1920 — 303; 1939 — 132; 1959 — 150; 1989 — 217; 2002 — 263; 2010 —...
ХВОСТЕНКО Виктор Иванович
ХВОСТЕНКО Виктор Иванович (17.11.1933, Жлобин ҡ. – 21.3.1996, Өфө), физик. Физикаматем. ф. д-ры (1975),проф.(1979). БАССР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1982). ЛДУ-ны тамамлағандан һуң (1955) Ленинград физика-техник ин-тында эшләй. 1959 й. алып Химия ин-тында (1968 й. башлап лаб. мөдире), 1980 й. – СССР ФА...
ХВОСТЕНКО Ольга Григорьевна
ХВОСТЕНКО Ольга Григорьевна (5.7.1946, Өфө), физик. Физика-матем. ф. д-ры (2005). Одесса ун-тын тамамлаған (1971). 1972 й. алып Молекулалар һәм кристалдар физикаһы ин-тында: 1998 й. – өлкән, 2005 й. – төп ғилми хеҙм-р. Фәнни эшмәкәрлеге нейтраль молекулаларҙың һәм кире иондарҙың электрон төҙөлөшөн өйрәнеүгә...
ХЕДЕРҘАР
ХЕДЕРҘАР (боронғо йәһүдсә — бүлмә), йәһүдтәрҙең дини башланғыс уҡыу йорттары. Яҡынса 13 б. барлыҡҡа килә. 3—5 йәшлек малайҙар ҡабул ителә. Уҡыу түләүле була. Дәрестәр уҡытыусының (меламед, ребе) өйөндә үтә. Түбәнге төркөмдә (3 йәштән) әлифба һәм иврит телендә текстар уҡырға (тәржемәһеҙ) өйрәтәләр, урта...
ХЕҘМӘТ БАҘАРЫ
ХЕҘМӘТ БАҘАРЫ, эшсе көсө баҙары. Х.б. ситуация хеҙмәткә һорау һәм тәҡдимдең нисбәте м-н билдәләнә, уның һөҙөмтәһендә баҙарҙа эшсе көсөнә тиң хаҡ урынлаша һәм иҡтисадта мәшғүллек (эшһеҙлек) кимәле асыҡлана. Хеҙмәткә һорау – түләй алыу һәләтен һәм производство ихтыяждарын иҫәпкә алып эш биреүселәргә талап...
ХЕҘМӘТ БҮЛЕНЕШЕ
ХЕҘМӘТ БҮЛЕНЕШЕ, ижт. хеҙмәт процесында төрлө хеҙмәт эшмәкәрлегенең айырымланыуы. Дөйөм (ижт. производство тармаҡтары б-са: ауыл хужалығы, сәнәғәт һ.б.), шәхси (тармаҡтар эсендә, мәҫ., сәнәғәттә: еңел, ауыр, аҙыҡ-түлек һ.б.), айырым (пр-тиела: функциональ, технологик һәм функциональ-квалификация) Х.б....
ХЕҘМӘТ ГЕРОЙЫ
ХЕҘМӘТ ГЕРОЙЫ, РСФСР-ҙа һәм СССР-ҙа 1918—38 йй. хеҙмәт ҡаҙаныштары өсөн бирелгән почётлы исем. Тәүҙә пр-тие коллективтары, 1921 й. алып эшселәр йыйылышы тәҡдиме м-н губ. профсоюздар советтары, 1927 й. башлап СССР ҮБК Президиумы тарафынан бирелгән. Башҡортостанда В.Д.Галанов, Л.А.Галанова, Э.И.Корлейс,...
ХЕҘМӘТ ДАНЫ ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ
ХЕҘМӘТ ДАНЫ ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ. Хеҙмәт Даны ордены СССР ЮС Президиумының 1974 й. 18 ғин. указы м-н бер пр-тиела, ойошмала, колхозда йәки совхозда күп йылдарға һуҙылған юғары етештереүсәнле хеҙмәте өсөн материаль производствоның бөтә тармаҡтары эшселәрен һәм мастерҙарын, ш. уҡ производствоға...
ХЕҘМӘТ ЕТЕШТЕРЕҮСӘНЛЕГЕ
ХЕҘМӘТ ЕТЕШТЕРЕҮСӘНЛЕГЕ, етештереү процесында хеҙмәттең һөҙөмтәлелеге. Тауарҙың конкуренцияға һәләтлелеген арттырыуҙың нигеҙе булып тора. Етештерелгән продукция күләме (башҡарылған эш күләме) һәм сарыф ителгән эш ваҡыты (сәғәт, смена, ай, квартал, йыл) йәки продукция берәмеген етештереүгә киткән ваҡыт...
ХЕҘМӘТ МЕДИЦИНАҺЫ ҺӘМ КЕШЕ ЭКОЛОГИЯҺЫ ИНСТИТУТЫ
ХЕҘМӘТ МЕДИЦИНАҺЫ ҺӘМ КЕШЕ ЭКОЛОГИЯҺЫ ИНСТИТУТЫ. 1955 й. Өфө профпатология клиник дауаханаһы һәм Магнитогорск ҡ. күсерелгән Хеҙмәт гигиенаһы һәм һөнәри ауырыуҙар ҒТИ нигеҙендә Өфө гигиена һәм һөнәри ауырыуҙар ҒТИ булараҡ асыла,1992 й. алып Өфө хеҙмәт медицинаһы һәм кеше экологияһы ҒТИ, 2005 й. – Ҡулланыусылар...
ХЕҘМӘТ РЕСУРСТАРЫ
ХЕҘМӘТ РЕСУРСТАРЫ, хеҙмәткә яраҡлы йәштәге халыҡ (эшләмәгән инвалидтарҙан һәм льготалы шарттарҙа пенсия алған шәхестәрҙән тыш), пенсия йәшендәге эшләп йөрөгән граждандар һәм үҫмерҙәр, эшләп йөрөгән сит ил мигранттары. РФ-та хеҙмәткә яраҡлылыҡ ир-егет өсөн 16—59 йәш, ҡатын-ҡыҙ өсөн 16—54 йәш (ҡара: Халыҡтың...
ХЕҘМӘТ ТЕРАПИЯҺЫ
ХЕҘМӘТ ТЕРАПИЯҺЫ, хеҙмәт процестарын дауалау маҡсатында ҡулланыу. Формаһы б-са түбәндәге төрҙәргә айырыла: аяҡҡа баҫтырыусы хеҙмәт эшмәкәрлеге (хәрәкәт боҙолоштарын иҫкәртеүгә йәки боҙолған функцияларҙы тергеҙеүгә йүнәлтелә), дөйөм нығыныу (ауырыу оҙаҡҡа һуҙылған осраҡта функциональ хәлде һәм хеҙмәткә...
ХЕҘМӘТ ХОҠУҒЫ
ХЕҘМӘТ ХОҠУҒЫ, граждандарҙың хеҙмәткә хоҡуғын һәм иреклеген, хеҙм-рҙәрҙең һәм эш биреүселәрҙең хоҡуҡтарын һәм мәнфәғәттәрен дәүләт тарафынан яҡлау маҡсатында хеҙмәт һәм уға бәйле мөнәсәбәттәрҙе көйләгән хоҡуҡ тармағы. 1882 й. 1 июнендәге “Заводтарҙа, фабрикаларҙа һәм мануфактураларҙа эшләүсе балалар...
ХЕҘМӘТ ҺӘМ СОЦИАЛЬ МӨНӘСӘБӘТТӘР АКАДЕМИЯҺЫ
ХЕҘМӘТ ҺӘМ СОЦИАЛЬ МӨНӘСӘБӘТТӘР АКАДЕМИЯҺЫ. Мәскәүҙә урынлашҡан. Башҡ-н соц. технологиялар ин-ты (филиалы) 1963 й. Өфөлә уҡыу-консультация пункты булараҡ асыла, 1998 й. алып Башҡ-н филиалы, 2004 й. башлап хәҙ. исемен һәм статусын йөрөтә (БСТИ). Ин-т составына 3 ф-т (финанс-иҡт., юридик, ситтән тороп...
ХЕҘМӘТЛЕ КЕШЕЛӘР
ХЕҘМӘТЛЕ КЕШЕЛӘР, 14—18 бб. Рәсәйҙә дәүләт файҙаһына адм. йәки хәрби хеҙмәт үтәргә тейешле кешеләр. Нәҫелдән килгән Х.к. (хеҙмәт башлыса атаһынан улына күскән) [баярҙар, дворяндар (ҡара: Дворянлыҡ), баяр балалары, окольничийҙар, стольниктар аҫабалыҡ йәки поместье хоҡуғында ер һәм крәҫтиәндәргә хужа...
ХЕҘМӘТТЕ ҺАҠЛАУ
ХЕҘМӘТТЕ ҺАҠЛАУ, хеҙмәт итеү процесында хеҙм-рҙәрҙең ғүмерен һәм һаулығын һаҡлау системаһы; хоҡуҡи, соц.-иҡт., ойоштороу, техник, санитария-гигиена, дауалау-иҫкәртеү, реабилитациялау сараларын һ.б. үҙ эсенә ала. Х.һ. хәүефһеҙлек техникаһы, хеҙмәт гигиенаһы, хеҙмәтте фәнни яҡтан ойоштороу һ.б. айырыла....
