Список материалов
ҠАРТКИҪӘК, Асҡын р‑нындағы ауыл
ҠАРТКИҪӘК, Асҡын р‑нындағы ауыл, Ҡарткиҫәк а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 28 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 135 км алыҫлыҡта Асҡыш й. (Өфө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 746 кеше; 1920 – 885; 1939 – 796; 1959 – 924; 1989 – 620; 2002 – 676; 2010 – 512 кеше. Башҡорттар...
ҠАРУТ ҺЫМАҠТАР
ҠАРУТ ҺЫМАҠТАР (Dipsacaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. 10 заты, яҡынса 300 төрө билдәле, башлыса Урта Диңгеҙ буйында һәм Көнбайыш, һирәгерәк Көнсығыш Азияла, Көнсығыш Европала һәм Көнсығыш Африка тауҙарында таралған. Үлән, һирәгерәк ваҡ ҡыуаҡлыҡ.
Башҡортостанда 4 заттан 6 төрө үҫә. Күп, һирәгерәк ике...
ҠАРҺАҠ
ҠАРҺАҠ(Euphrasia), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 150 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған.
Башҡортостанда 5 төрө – ҡыҫҡа төклө Ҡ., күркәбаш Ҡ., йөнтәҫ Ҡ. һ.б. – үҫә. Ярымпаразит бер йыллыҡ үлән. Һабағы 5—50 см бейеклектә, төҙ, ябай йәки...
ҠАРШЫН, башҡ. ҡәбиләһе
ҠАРШЫН, башҡ. ҡәбиләһе. Ырыу составы: ҡәҙрәй‑Ҡ., ҡарға‑Ҡ., сатлыған‑Ҡ. Тамғалары — . Этник яҡтан Алтай һәм Үҙәк Азия төрки ҡәбиләләргә барып тоташа. “Ҡаршын” этнонимы уйғырҙарҙа билдәле. Ҡ. формалашыуына уларҙың б.э. 2‑се мең йыллығы башынан ҡыпсаҡтар мөхитендә булыуы йоғонто яһай. 13—14 бб. ҡаршындар...
ҠАРЫЙ, Краснокама р‑нындағы ауыл
ҠАРЫЙ, Краснокама р‑нындағы ауыл, Ҡарый а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 20 км һәм Нефтекама т. юл ст. К.‑Көнс. табан 13 км алыҫлыҡта Ҡайынлыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 517 кеше; 1920 – 376; 1939 – 448; 1959 – 394; 1989 – 446; 2002 – 491; 2010 – 505 кеше. Мариҙар...
ҠАРЫМТА
ҠАРЫМТА, төрки һәм монгол халыҡтарында ғаилә йәки ырыу ағзаһын үлтергән осраҡта ҡанлы үс алыуға юл ҡуйған йола хоҡуғы нормаһы. Шулай уҡ урланған ҡыҙ, ҡыуып алып кителгән мал, талап алынған мөлкәт арҡаһында килеп тыуған низағты тыныс юл м‑н хәл итеү мөмкинлеге булмағанда үс алыу ысулы булған. Ҡан ҡойоуға...
ҠАРЫШЛАҠ КҮБӘЛӘКТӘР
ҠАРЫШЛАҠ КҮБӘЛӘКТӘР (Geometridae), күбәләктәр ғаиләһе. Яҡынса 25 мең төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда Ҡ.к. 500‑ҙән ашыу төрө (йәшел, крыжовник, слива һ.б.) бар. Ҡанаты йоҡа, ҡоласы 1,3—5, эреләренең — 8 см тиклем, ҡайһы бер төрҙәрҙә инә күбәләктәр ҡыҫҡа ҡанатлы йәки ҡанатһыҙ. Алғы...
ҠАСАБАЙ МӘМЕРЙӘҺЕ
ҠАСАБАЙ МӘМЕРЙӘҺЕ. Ҡотоҡ төбәгендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, өҫкө девон һәм аҫҡы карбон эзбизташтарынан барлыҡҡа килгән. Төньяҡ‑көнсығыш йүнәлештәге ауыш коридорҙан тора. Оҙонлоғо 137 м, киңлеге 2,1 м, уртаса бейеклеге 4,1 м, амплитудаһы 35 м, майҙаны 246 м2, күләме 860 м3. Арка рәүешендәге ауыҙы...
ҠАСАҠТАР
ҠАСАҠТАР, раса, гражданлыҡ, милләт, дин, ниндәй ҙә булһа соц. төркөмгә ҡарау йәки сәйәси инаныуҙар билдәләре б‑са эҙәрлекләнеү ҡорбанына әйләнеү хәүефе арҡаһында гражданы булып торған илдән сығып китергә мәжбүр булған кешеләр. Рәсәй ҡануниәтенә ярашлы, кешелеккә ҡаршы енәйәттәр, сәйәси булмаған ауыр...
ҠАСИДӘ
ҠАСИДӘ (ғәр.), Яҡын һәм Урта Көнсығыш, Көньяҡ‑Көнбайыш Азия халыҡтары шиғриәтенең моноримик жанры. Маҡтау рәүешендә яҙыла; ш. уҡ сатирик, элегик һәм дини Ҡ. була. 20—200 бәйеттән (ике юллыҡтарҙан) тора. Ҡ. рифма схемаһы: аа, ба, ва, га... Композицияһы: лирик инеш (насиб) – тәбиғәтте, тирә‑яҡты тасуирлау;...
ҠАСИМ ЯРУСЫ
ҠАСИМ ЯРУСЫ (Рязань өлкәһе Ҡасим ҡ. исеменән), карбондың өҫкө бүлегенең аҫҡы бүлексәһе. Мәскәү ярусы һәм гжель ярусы араһында урынлашҡан. Б.М.Даньшин тарафынан айырып күрһәтелә (1947). Диңгеҙ карбонат һәм терриген ултырмаларҙан тора. Фораминиферҙар, мәрйендәр, брахиоподтар, бүздәктәр, энәтиреләр, конодонттар...
ҠАСИМ, ауыл, Өфө эсендә
ҠАСИМ, ауыл, 1988 й. алып Өфө эсендә. Ауылға яҡынса 1600 й. сит ил кешеләре Ҡасимовтарҙың (ҡара: Яңы суҡындырылған һәм сит ил кешеләре исемлегенә ингән хеҙмәтле кешеләр) ауылы булараҡ Шаҡша й. (Өфө й. ҡушылдығы) буйында нигеҙ һалына. Шулай уҡ Никольский [Н.С.Зубов (С.Т.Аксаковтың олатаһы) төҙөгән сиркәү...
ҠАСИМ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл
ҠАСИМ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл, Ҡыңғыр‑Мәнәүез а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 19 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнб. табан 36 км алыҫлыҡта Баҙлыҡ й. (Мәнәүез й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 451 кеше; 1959 – 262; 1989 – 114; 2002 – 121; 2010 – 123 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй...
ҠАСИМОВ Ғәзим Ҡасим улы
ҠАСИМОВ Ғәзим Ҡасим улы (1891, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Бикташ а., хәҙ. БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны Яңы Бикташ а., – 19.8.1937), дәүләт эшмәкәре. 1917 й. алып һул эсерҙар партияһы, 1919 й. — ВКП(б) ағзаһы. Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1917) Бәләбәй ҡ. уҡытыусы булып эшләй. 1918 й. башлап Бәләбәй революцион...
ҠАСИМОВ Рафаил Ғәбделхәй улы
ҠАСИМОВ Рафаил Ғабдулхай улы (2.7.1947, Слупск ҡ., Польша), композитор. БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1993). Композиторҙар союзы ағзаһы (1983). Ҡазан консерваторияһында уҡыған (1966—68), ӨДСИ‑не тамамлаған (1973; З.Ғ.Исмәғилевтең композиция класы, Л.А.Франктың фп. класы). 1968—69 йй. Глазов пед. ин‑тында...
ҠАСИМОВ Рәйес Шәйәхмәт улы
ҠАСИМОВ Рәйес Шәйәхмәт улы (15.1.1936, БАССР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны Ҡырмыҫҡалы а. – 18.7.2012, Өфө), журналист. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1991). Журналистар союзы ағзаһы (1969). БДУ‑ны тамамлаған (1963). 1959 й. алып “Ленинсы” гәз., 1966 й. мартынан БАССР МС‑ының Радиотапшырыуҙар һәм ТВ б‑са ком‑ты,...
ҠАСИМОВ Салауат Фитрат улы
ҠАСИМОВ Салауат Фитрат улы (19.12.1934, Белорет ҡ. — 21.11.2018, Өфө), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (1995), проф (1998). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1998). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1962) 1964 й. тиклем һәм 2000—03 йй. шунда уҡ эшләй. 1967 й. алып БДПИ‑ла уҡыта, 1990 й. — ТТӘИ‑нең өлкән ғилми хеҙм‑ре, 1995 й....
ҠАСИМОВ Эльвир Әбүбәкер улы
ҠАСИМОВ Эльвир Әбүбәкер улы (26.11.1979, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Красноусол ҡсб), спортсы. Кикбоксинг б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2000). БДУ‑ны тамамлаған (2005). “Ринг Башкортостана” спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары С.Т.Аслаев, А.Н.Макаров). Кикбоксинг б‑са донъя чемпионы (2000),...
ҠАСИМОВА Фәрдүнә Ҡасим ҡыҙы
ҠАСИМОВА Фәрдүнә Ҡасим ҡыҙы (9.6.1934, БАССР‑ҙың Балтас р‑ны Иҫке Балтас а.), педагог. Проф. (1997). БАССР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1984), РФ юғары мәктәбенең атҡ. хеҙм‑ре (2003), Удмурт Респ. атҡ. мәҙәниәт хеҙм-ре (2014) Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1961). ГИТИС‑ты тамамлағандан һуң (1959; Б.В.Бибиков,...
ҠАСИЯР, Борай р‑нындағы ауыл
ҠАСИЯР, Борай р‑нындағы ауыл, Таҙлар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 17 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 85 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 422 кеше; 1920 – 434; 1939 – 337; 1959 – 345; 1989 – 240; 2002 – 204; 2010 – 191 кеше. Удмурттар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Яңы Таҙлар урта мәктәбе...
