Список материалов
МОСОЛМАН РЕФОРМАТОРЛЫҒЫ
МОСОЛМАН РЕФОРМАТОРЛЫҒЫ, Урал‑Волга буйы ислам дине тәғлимәтендәге йүнәлеш. Исламдың дини‑фәлс. һәм хоҡуҡи нормаларын (ҡара: Фикһ) яңы соц.‑иҡт. шарттарға яраҡлаштырыуҙан ғибәрәт. 18— 19 бб. сигендә М.р. исламдың фундаменталь принциптарын тергеҙеү идеяһы рәүешендә үҫеш ала, ижтиһад (шәхестең рухи азатлығын...
МОСОЛМАН ҠАТЫН‑ҠЫҘҘАР ОЙОШМАҺЫ
МОСОЛМАН ҠАТЫН‑ҠЫҘҘАР ОЙОШМАҺЫ, мосолман ҡатын‑ҡыҙҙарының хоҡуҡтарын яҡлау, уларҙың белем алыуына булышлыҡ итеү, ҡатын‑ҡыҙ мәктәптәренә ярҙам күрһәтеү һ.б. өсөн Өфөлә ойошторолған мәҙәни‑ағартыу һәм хәйриә ойошмаһы. 1907 й. 12 дек. Ф.М.Басимова, С.С.Йәнтүрина, Г.С.Камалетдинова, М.Т.Солтанова, С.М.Солтанова,...
МОСОЛМАН ЙОЛАЛАРЫ
МОСОЛМАН ЙОЛАЛАРЫ, исламдағы традицион йолалар. М.й. иң мөһимдәре — намаҙ, рамаҙан айындағы 30 көнлөк ураҙа (ҡара: Ураҙа байрам), хаж. М.й. исем ҡушыу, никах, ерләү йолалары, сөннәткә ултыртыу һ.б. инә. М.й. Ҡөрьән сүрәләре уҡып башҡарыла.
Әҙәб.: С у л т а н г а р е е в а Р.А. Жизнь человека в обряде...
МОСОЛМАН ЗЫЯРАТЫ
МОСОЛМАН ЗЫЯРАТЫ. Өфөнөң көнбайыш өлөшөндә Ағиҙел й. уң ярында урынлашҡан. 19 б. 30‑сы йй. асылған, тип фараз ителә. 2012 й. тарихи‑мемориаль зыяратҡа әүерелә. Үҙәк тарих архивының Өфө губерна идараһы фондында “Өфө ҡалаһында расколсылар һәм мосолман зыяраттарын булдырыу тураһында” тигән эш һаҡлана,...
МОСОЛМАН ВАҠЫТЛЫ МАТБУҒАТЫ
МОСОЛМАН ВАҠЫТЛЫ МАТБУҒАТЫ, башлыса дини йөкмәткеле баҫмалар.
“Донъя үә мәғишәт” (“Донъя һәм тормош”), журнал. Нәшер итеүселәре: М.Дәүләтшин, Ш.Шәфиғуллин, М.-В.Ә.Хөсәйенов (ҡара: Хөсәйе‑ новтар). 1906—07 йй. Ырымбур ҡ. айына 2 тапҡыр төрки телендә сыға. “Кәримов, Хөсәйенов һәм Ко” ширҡәте типографияһында...
МОСОЛМАН БАЙРАМДАРЫ
МОСОЛМАН БАЙРАМДАРЫ, мосолман календарының әһәмиәтле көндәре (ҡара: Һижрәт). М.б. Ҡорбанбайрамы; Ураҙабайрамы; Мәүлит — Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең тыуған көнө (датаһы билдәһеҙ булғанлыҡтан, вафат булыу көнөнә тура килтерелгән, Рабиғел әү‑үәл айының 12‑се көнө); Рағаиб (Рәжәп айының тәүге йомаһы) — пәйғәмбәрҙең...
МОНАХЛЫҠ
МОНАХЛЫҠ (гр. monachoјs — яңғыҙ, айырым йәшәүсе), теге йәки был дингә үтә бирелеп, үҙ ихтыяры м‑н донъяуи ығы‑зығынан ваз кискән һәм үҙҙәрен дини аскетизм, никахһыҙлыҡ, туғанлыҡ һәм соц. бәйләнештәрҙе өҙөүҙе нәҙер иткән кешеләрҙең община тормошо. М. б.э.т. 1‑се мең йыллыҡ уртаһында буддизмда, 3—4 бб....
МОНАСТЫРҘАР
МОНАСТЫРҘАР (гр. monastēјrion — аулаҡ урын, дәрүиш хөжрәһе), буддизмда, христианлыҡта (православиела һәм католицизмда) берҙәм йәшәү ҡағиҙәләрен (устав) ҡабул иткән монахтар (ир-егеттәр М.) йә монахинялар (ҡатын‑ҡыҙҙар М.) общиналары. Миссионерлыҡ эшмәкәрлеген алып баралар. Рәсәйҙә 11 б. барлыҡҡа килә....
МОЛОКАНДАР
МОЛОКАНДАР, христиан динендәге секталарҙың (ҡара: Сектантлыҡ) береһе. 18 б. 2‑се ярт. Рәсәйҙә барлыҡҡа килә. Нигеҙ һалыусыһы — С.Уклеин. Дини тәғлимәт сығанағы — Библия, дини тәғлимәт нигеҙҙәре “Молокандар догматы” китабында бирелә. М. сиркәү иерархияһын, изгеләрҙе, ҡорамдарҙы, иконаға табыныуҙы һ.б....
МИХАИЛ АРХАНГЕЛ СИРКӘҮЕ
МИХАИЛ АРХАНГЕЛ СИРКӘҮЕ, Бәләбәй ҡ. урынлашҡан. Мәхәллә кешеләре аҡсаһына, Крәҫтиәндәр һуғышы (1773—75) ваҡытында яндырылған ағас сиркәү (яҡынса 1757 й. асылған) урынында төҙөлә һәм 1828 й. изгеләндерелә, тип фараз ителә, 1879 й. йәмиғ сиркәүе итеп үҙгәртелә, 1988 й. хәҙ. исемен ала. Классицизм стилендәге,...
МИҘИӘК МӘҘРӘСӘҺЕ
МИҘИӘК МӘҘРӘСӘҺЕ, Ырымбур губернаһы Силәбе өйәҙе Миҙиәк а. урынлашҡан була. 1860 й. биш ваҡытлы мәсет эргәһендә мәктәп булараҡ асыла, 1883 й. дек. алып мәҙрәсә. Нигеҙ һалыусы — Ғ.Ғ.Ҡорбанғәлиев. Ырымбур мосолман диниә назараты, 1874 й. башлап Халыҡ мәғарифы министрлығы ҡарамағында була. Шәхси иғәнәләр...
МЕТРИКА КЕНӘГӘЛӘРЕ
МЕТРИКА КЕНӘГӘЛӘРЕ, революцияға тиклемге Рәсәйҙә гражданлыҡ хәле акттары теркәлә торған исемлектәр. Православныйҙарға (ҡара: Православие) — 1722 й., лютерандарға — 1764 й., католиктарға (ҡара: Католицизм) — 1826 й., мосолмандарға (ҡара: Ислам) — 1828 й., йәһүдтәргә (ҡара: Иудаизм) — 1835 й., расколсыларға...
МЕННОНИТТАР
МЕННОНИТТАР, протестантлыҡта барлыҡҡа килгән йүнәлештәрҙең береһенә эйәреүселәр, 16 б. 30‑сы йй. Нидерландта Менно Симмонс (исеме шунан алынған) тарафынан нигеҙләнгән. М. өлкәндәрҙе суҡындырыу, башҡа диндәге кешеләр м‑н никахлашыуҙы тыйыу һ.б. хас. М. төп идара итеү органы — Бөтә донъя конференцияһы...
МЕЙӘС ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ
МЕЙӘС ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ, 1895 й. Ырымбур губернаһы Троицк өйәҙе Мейәс з‑ды ҡасабаһында (хәҙ. Мейәс ҡ.) С.Бәширов етәкс. урындағы бай мосолмандар аҡсаһына төҙөлә. Ырымбур мосолман диниә назараты ҡарамағында була. Мәсет (20×15×4,5 м) бер ҡатлы, ҡыйығы 4 яҡлы. Манараһы (бейеклеге яҡынса 35 м) кирбестән, өс...
МӘСЕТТӘР
МӘСЕТТӘР (ғәр. мәсжид — ғибәҙәт ҡылыу урыны), мосолман дине ҡоролмалары. М. намаҙ, Ҡөрьән уҡыйҙар, вәғәз һөйләйҙәр һ.б. Атрибуттарына — михраб (Ҡәғбә тарафына ҡаратылған стена уйымы), мөнбәр (вәғәз һөйләүсе өсөн михраб эргәһенә ҡуйылған кафедра) инә; М. шулай уҡ китап һаҡланмаһы, тәһәрәт алыу бүлмәһе...
МАГИЯ
МАГИЯ (гр. mageјia – сихыр), кешенең (күрәҙәсенең) кешеләргә һәм тәбиғәт күренештәренә тәьҫир итә алған мөғжизәле көсөнә ышаныуға бәйле йолалар. Исламға тиклемге дини инаныуҙар, халыҡ медицинаһы һ.б. м‑н бәйле тәүтормош йәмғиәтендә барлыҡҡа килгән. Тылсымлы йолаларҙы, ғәҙәттә, шамандар (ҡара: Шаманлыҡ),...
ЛЮТЕРАНДАР
ЛЮТЕРАНДАР, протестантлыҡйүнәлештәренең береһе булған лютеранлыҡҡа эйәреүселәр. Лютеранлыҡ 16 б. барлыҡҡа килә. Башлыса Германияла, АҠШ‑та, Балтик буйы һәм Скандинавия илдәрендә таралған. Нигеҙ һалыусыһы — М.Лютер. Дин ғилеме сығанағы — Библия, символик китаптары: Ф.Меланхтондың Аугсбург дин ҡануны...
ҠЫЙЫШҠЫ МӘҘРӘСӘҺЕ
ҠЫЙЫШҠЫ МӘҘРӘСӘҺЕ, юғары типтағы мосолман уҡыу йорто. 1863 й. Ырымбур губернаһы Өфө өйәҙе Иҫке Ҡыйышҡы а. (хәҙ. Ҡырмыҫҡалы р‑ны) мәсет эргәһендә асыла. Нигеҙ һалыусыһы — М.Камалетдинов. Ырымбур мосолман диниә назараты ҡарамағында була, хәйриә аҡсаһына тотола. Уҡытыу‑тәрбиә эшенә мәсеттең имам‑хатибы,...
ҠӨРЬӘН
ҠӨРЬӘН (ғәр. яттан ҡысҡырып уҡыу, ятлау), мосолмандарҙың төп изге китабы — Алла тарафынан Ябраил фәрештә аша 610 й. һәм 632 й. араһында Мөхәммәт пәйғәмбәргә ебәрелгән хаҡ һүҙҙәре; пәйғәмбәр мәрхүм булғандан һуң яҙып алына (иҫән сағында телдән телгә тапшырыла килә). Ҡ. ҡануни тексының тулы редакцияһы...
ҠОРБАН КИЛТЕРЕҮ
ҠОРБАН КИЛТЕРЕҮ, илаһтарға, изгеләргә, ата-бабаларға, төрлө әруахтарға һ.б. мәрхәмәт күрһәтеү һәм шөкөр ҡорбандары килтереүҙән торған дини йола. Бөтә диндәрҙәлә бар. Ҡанлы (кеше, хайуан), ҡанһыҙ (аҙыҡ‑түлек, әйбер һ.б.) ҡорбандар була, күмәкләп йәки айырым башҡарыла. Башҡорттарҙа Ҡ.к. исламға тиклемге...
