Список материалов
ҒАТАУЛЛИН Мөтиғулла
ҒАТАУЛЛИН Мөтиғулла [1875, Пермь губ. Шадринск өйәҙе Ҡоншаҡ а. (Силәбе өлк. Ҡоншаҡ р‑ны) — 4.6.1936, Өфө], дин әһеле, БАССР Үҙәк диниә назараты мөфтөйө (1924—36). “Рәсүлиә” мәҙрәсәһен тамамлағандан һуң Ҡоншаҡ а. 1‑се мәхәллә мәсетенең имам-хатибы. 1923 й. алып БАССР Үҙәк диниә назараты (ҡара: Диниә...
ГРИГОРИЙ
ГРИГОРИЙ (донъяуи исеме Козлов Владимир Сергеевич; 20.3.1883, Мәскәү – 29.11.1937, Өфө), дин әһеле, Өфө архиепискобы (1936—37). Архиепископ (1937). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Император Мәскәү ун‑тын тамамлағандан һуң (1909) Бөтә изгеләр ижт. гимназияһы (Мәскәү) мөдире, 1914 й. алып 2‑се ир балалар...
ГЕОРГИЙ ҠАТЫН-ҠЫҘҘАР МОНАСТЫРЫ
ГЕОРГИЙ ҠАТЫН-ҠЫҘҘАР МОНАСТЫРЫ, “Изге Ҡыуаҡтар”. 1901 й. Георгий ҡатын-ҡыҙҙар общинаһы булараҡ нигеҙ һалына, 1905 й. алып Георгий монастыры. Бөрө өйәҙенең Уҫы-Степановка а. (хәҙ. БР‑ҙың Благовещен р‑ны) 4,3 км алыҫлыҡта урынлашҡан була. Г.ҡ.‑ҡ.м. һалынған урын (3 ҡайын м‑н 2 тал эргәһендә, “Изге Ҡыуаҡтар”...
ГАСПРИНСКИЙ Исмәғил Мостафа улы,
ГАСПРИНСКИЙ Исмәғил Мостафа улы, Ғаспралы И.М. (8.3.1851, Таврия губ. Авджикой а. — 11.9.1914, ш. уҡ губернаның Баҡсаһарай ҡ.), йәмәғәт һәм сәйәси эшмәкәр, публицист. “Иттифаҡ әл-мөслимин” партияһы ағзаһы (1906 й. алып). Баҡсаһарайҙа мәҙрәсәлә, Симферополь һәм Мәскәү ҡҡ. гимназияларҙа, Воронеж ҡ. кадет...
ВОСКРЕСЕНИЕ СИРКӘҮЕ
ВОСКРЕСЕНИЕ СИРКӘҮЕ. Мәләүез р‑ны Воскресенск а. урынлашҡан. 1788 й. Д.И.Пашкова (ҡара: Паш‑ ковтар) аҡсаһына Воскресенка за‑ воды эргәһендәге 1769 й. янған ағас сиркәү урынында төҙөлә. 5 көмбәҙле, 3 баҫҡыслы манаралы (12 ҡыңғырау, иң ҙуры 180 бот тартҡан) сиркәү таштан була. Бина тура мөйөшлө, эске...
ВОСКРЕСЕНИЕ КАФЕДРАЛЬ СОБОРЫ
ВОСКРЕСЕНИЕ КАФЕДРАЛЬ СОБОРЫ. Өфөлә урынлашҡан. 1834 й. епископ Михаил инициативаһы б‑са нигеҙ һалына, 1838 й. ҡаҙна аҡсаһы иҫәбенә төҙөлә һәм 1841 й. изгеләндерелә. Классицизм стилендәге собор таштан, 13 ҡыңғыраулы (төп ҡыңғырауы 521 бот ауырлыҡта) өс яруслы 8 ҡырлы манаралы (тәүҙә соборҙан айырым...
ВОЗНЕСЕНИЕ СИРКӘҮЕ
ВОЗНЕСЕНИЕ СИРКӘҮЕ. Учалы р‑ны Вознесенка а. урынлашҡан. 1891 й. ағас сиркәү (1866 й. нигеҙләнгән) урынында төҙөләһәм изгеләндерелә. 5 көмбәҙле, 3 ҡатлы манаралы таш сиркәү рус‑византия стилендә төҙөлә. Көмбәҙҙәре торҡа рәүешендә. Ҡыҫҡа аш‑һыу бүлмәһе сиркәү м‑н манараны тоташтыра, манараның 1‑се ҡатына...
ВОЗНЕСЕНИЕ ПУСТЫНЫ
ВОЗНЕСЕНИЕ ПУСТЫНЫ, Пречистая Богородица һәм Мәскәү чудотворецтары Пётр, Алексей, Иона I Ҡазан иконаһы күренеүе пустыны, Пречистенски й ирҙәр монастыры. 16 б. 80‑се йй. Нуғай даруғаһы Кесе Табын улусында тоҙло шишмәләр эргәһендә Тоҙйылға й. буйында (хәҙ. Ғафури р‑ны Курорт а. терр‑яһы) нигеҙ...
ВЛАДИСЛАВЛЕВ Владимир Фёдорович
ВЛАДИСЛАВЛЕВ Владимир Фёдорович (1819, Владимир губ. Константиновское а. — 2.6.1877, Өфө), дин әһеле. Дини тәғлимәт магистры (1843). Священник дәрәжәһен ҡабул иткән (1847). Киев дини акад. тамамлағандан һуң (1843) Дини семинария, 1847 й. башлап Өфө ир балалар гимназияһы уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1855...
ВӘЛИДОВТАР
ВӘЛИДОВТАР, дин әһелдәре. Әхмәтйән В. [1828, Ырымбур губ. Стәрлетамаҡ өйәҙенең Юрматы улусы (БР‑ҙың Ишембай р‑ны) Көҙән а. – 1867, шунда уҡ], имам‑хатип, мөҙәрис. Көҙән мәсетендә хеҙмәт итә һәм мәҙрәсә аса. Мөхәмәтвәли В., Ә х м ә т в ә л и В., В ә л и м у л л а (1845, Көҙән – 1915, шунда уҡ), мулла,...
ВАРВАРА Скворчихинская
ВАРВАРА С к в о р ч и х и н с к а я, я ң ғ ы ҙ В. [ысын исеме Архангельская Варвара Васильевна; 20.11.1890, Өфө губ. Өфө өйәҙе Карауловка а. (Силәбе өлк. Ҡытау-Ивановка р‑ны) — 27.2.1966, БАССР‑ҙың Ишембай р‑ны Скворчиха а.], блаженная. Епархия ҡыҙ балалар училищеһын тамамлағандан һуң (1909) Стәрлетамаҡ...
ВАЛЕНТИН
ВАЛЕНТИН (донъяуи исеме Мищук Тимофей Адамович; 14.10.1940, Брест ҡ.), дин әһеле, Өфө һәм Стәрлетамаҡ епискобы (1976—79). Дини тәғлимәт канд. (1970). Митрополит (2004), архиепископ (1988), архимандрит (1976). Монахлыҡ ҡабул иткән (1969). Мәскәү дини акад. тамамлаған (1970). 1972 й. алып Мәскәү дини...
ВАҠЫФ
ВАҠЫФ, в а ҡ ф (ғәр. туҡталыш), ислам таралған илдәрҙә дин һәм хәйриә өсөн тәғәйенләнгән милек (күсемле һәм күсемһеҙ). Тик табыш килтергән һәм тотонолмай торған милек кенә (ризыҡ, кейем, аҡса тапшырыу тыйыла) В. ителә алған. В. һалым һалынмаған, уға ҡарата һатыу-һатып алыу, бүләк итеү, залогҡа биреү...
БҮРЕ КУЛЬТЫ
БҮРЕ КУЛЬТЫ, кеше м-н бүре араһында билдәле бер туғанлыҡ бар тип иҫәпләүгә, уның ҡөҙрәтле көсөнә инаныуға (ҡара: Тотемизм) нигеҙләнгән дини табыныу. Бүре башҡорттарҙа айырыуса хөрмәт ителгән хайуандарҙың береһе һанала; был халыҡтың ауыҙ-тел ижадында, хөрәфәттәре һәм йолаларында сағылыш тапҡан. Легендаларҙа...
БОГОРОДСКИЙ‑ӨФӨ БОЖЬЯ МАТЕРЬ ИКОНАҺЫ
БОГОРОДСКИЙ‑ӨФӨ БОЖЬЯ МАТЕРЬ ИКОНАҺЫ. Ҡазан Божья Матерь мөғжизәле иконаһының ҡараңғыраҡ төҫтәге, византия яҙмаһындағы аныҡ күсермәһе. Ҙурлығы 23х21 см. 17—19 бб. Богородский а. пәйҙә булған Ҡазан иконаһы тип аталған, 20 б. 20‑се йй. — Богородский (Өфө), 1993 й. алып хәҙ. исемен йөрөтә. Риүәйәт б‑са,...
БОГОРОДИЦА РАШТЫУАҺЫ КАФЕДРАЛЬ СОБОРЫ
БОГОРОДИЦА РАШТЫУАҺЫ КАФЕДРАЛЬ СОБОРЫ. Өфөлә урынлашҡан. 1901—09 йй. нигеҙҙә купец Н.М.Патокин аҡсаһына сиркәү булараҡ төҙөлә һәм Пресвятая Богородица Раштыуаһы хөрмәтенә Нафанаил тарафынан изгеләндерелә. 2011 й. кафедраль собор статусын ала. “Кирбес” стилендәге собор тәүҙә бер көмбәҙле итеп таштан...
БИБЛИЯ
БИБЛИЯ (грек. biblia — китаптар), иудаизмда һәм христианлыҡта ҡанунлаштырылған боронғо дини текстар тупланмаһы; боронғо яҙма әҙәби ҡомартҡы. 2 өлөштән тора: Иҫке Ғәһет һәм Яңы Ғәһет. Б.э. тиклем 13—2 бб. боронғо йәһүд телендә яҙылған Иҫке Ғәһетте (39 ҡануни китап) йәһүдтәр һәм христиандар Изге Яҙма...
БЕСПОПОВСЫЛАР, беспоповщиналыҡ
БЕСПОПОВСЫЛАР, беспоповщиналыҡ, старообрядсылыҡта 17 б. аҙ. барлыҡҡа килгән ағымдарҙың береһе. Б. тәғлимәтендә иң мөһиме — раскол дәүеренән Ерҙә Антихрист хакимлыҡ итеүе т‑дағы күҙаллау. Б. фекеренсә, шул саҡта “ысын” (“иҫке”) дин юҡ ителә лә инде. Старообрядсылыҡ соборҙарында (Новгород ҡ., 1692, 1694)...
БЕРЕНСЕ ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ
БЕРЕНСЕ ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ, Өфөлә урынлашҡан. 1830 й. Ырымбур мосолман дини йыйылышы мөфтөйө Ғ.Ғәбдрәхимов юллауы б‑са Өфөнөң 1‑се гильдия сауҙагәре М.Таһиров Хажмәтов (Хужасәйетов) аҡсаһына Фроловский урамында (хәҙ. Туҡай урамы) төҙөлә. 19 б. аҙ. — 20 б. башында инженер‑архитектор И.Мяловтың Өфө губерна...
БЕРЁЗОВКА СВЯТИТЕЛЬ НИКОЛАЙ ЧУДОТВОРЕЦ ИКОНАҺЫ
БЕРЁЗОВКА СВЯТИТЕЛЬ НИКОЛАЙ ЧУДОТВОРЕЦ ИКОНАҺЫ. Омофор кейгән, яланбаш святитель Николайҙың күкрәккә тиклемге һыны төшөрөлгән мөғжизәле икона. Үлсәме яҡынса 34 х 27 см. Киң таралған риүәйәттәрҙең береһенә ярашлы, 16 б. 50—60‑сы йй. Өфө өйәҙе Никольский а. (хәҙ. Краснокама р‑ны Николо-Берёзовка а.) эргәһендә...
