Список материалов
ЗОЛОТУХИН Михаил Георгиевич
ЗОЛОТУХИН Михаил Георгиевич (4.5.1952, БАССР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Мораҡ а.), химик‑технолог. Химия ф. д‑ры (1997). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1974) Органик химия ин‑тында: 1986 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 1992 й. — төркөм етәксеһе. 1999 й. башлап сит илдә эшләй. Фәнни хеҙмәттәре йылылыҡҡа, химик тәьҫиргә...
ЗИМИН Юрий Степанович
ЗИМИН Юрий Степанович (1.7.1958, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Яңы Троевка а.), химик. Химия ф. д‑ры (2006), проф. (2011). БДУ‑ны тамамлаған (1980), 1984 й. алып шунда уҡ эшләй. Фәнни хеҙмәттәре окисланыу процестары (ш. иҫ. Озон тәьҫирендәге) химияһын һәм химик кинетикаһын өйрәнеүгә, ш. уҡ химик экология мәсьәләләрен...
ЗЕНЦОВ Вячеслав Николаевич
ЗЕНЦОВ Вячеслав Николаевич (4.6.1955, Өфө), инженер-төҙөүсе. Техник ф. д‑ры (2005), проф. (2010). БР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (2005). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1977) шунда уҡ эшләй (өҙөклөк м‑н). 1984—98 йй. БР‑ҙың төҙөлөш комплексы пр‑тиеларында эшләгән. Фәнни хеҙмәттәре ер аҫты коммуникацияларын электрохимик...
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Насретдин улы
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Насретдин улы (16.11.1944, БАССР‑ҙың Благовещен р‑ны Арҡауыл а. — 21.1.2003, Өфө), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (2000). ӨНИ‑не тамамлаған (1968), 1970 й. алып шунда уҡ эшләй. 1995 й. — БР‑ҙың Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ҒТИ-ның лаб. мөдире. Фәнни хеҙмәттәре сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтарын...
ЗӘЙНУЛЛИН Радик Әнүәр улы
ЗӘЙНУЛЛИН Радик Әнүәр улы (2.4.1961, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Красноусол ҡсб), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (2003), проф. (2010). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2011). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1983) Химия ин‑тында эшләй. 1990 й. алып ӨДИСА‑ла: уҡытыусы, бер үк ваҡытта 1998—2006 йй. аспирантура бүлеге мөдире,...
ЗАҺИҘУЛЛИН Рәйес Нурый улы
ЗАҺИҘУЛЛИН Рәйес Нурый улы [20.2.1940, БАССР‑ҙың Маҡар р‑ны Ишәй а. (БР‑ҙың Ишембай р‑ны)], химик‑органик. Техник ф. д‑ры (1991), проф. (1999). РФ‑тың (2007) һәм БРҙың (2003) атҡ. фән эшмәкәре, СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1976). Л.Н.Заһиҙуллинаның ағаһы. БДУ‑ны тамамлаған (1964). 1965 й. алып “Каустик”...
ЗАТЛЫ МЕТАЛДАР
ЗАТЛЫ МЕТАЛДАР, алтын, көмөш, ағалтын һәм Д.И.Менделеевтың периодик системаһындағы VIII төркөмдөң ағалтын төркөмө металдары — платиноидтар (иридий, осмий, палладий, родий, рутений). Аҡһыл һоро йәки көмөш төҫлө (алтындан башҡалары) ауыр иреүсе металдар, көмөш м‑н алтын — 960,5°С һәм 1063°С, платиноидтар...
ЖУРАВЛЁВ Евгений Филиппович
ЖУРАВЛЁВ Евгений Филиппович (15.2.1910, Вятка губернаһы Ижевский Завод ҡсб — 9.2.1984, Өфө ҡ.), химик-неорганик. Химия фәндәре докторы (1964), профессор (1965). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Пермь университетын тамамлағандан һуң (1936) шунда уҡ, 1964 й. алып Воронеж политехник институтында эшләй. 1969...
ЖИРНОВ Борис Семёнович
ЖИРНОВ Борис Семёнович (20.10.1942, ТАССР‑ҙың Алексеевка а.), химик‑технолог. Техник ф. д‑ры (1999), проф. (2000). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1965) ӨДНТУ‑ның Салауат филиалында эшләй (1986 й. алып химик‑технологик процестар каф. мөдире). Фәнни хеҙмәттәре углерод материалдарының актив газдар м‑н химик...
ЕФИМОВА Әминә Кәрим ҡыҙы
ЕФИМОВА Әминә Кәрим ҡыҙы (7.11.1917, Ҡазан — 18.11.2000, Өфө), химик-органик. БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1967), БАССРҙың атҡ. уйлап табыусыһы (1981). Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1947) Өфө ҒТИ‑нда (1950 й. алып лаб. етәксеһе), 1956—77 йй. Башҡ‑н нефть эшкәртеү ҒТИ‑нда (1962 й. алып...
ЕРЁМЕНКО Игорь Леонидович
ЕРЁМЕНКО Игорь Леонидович (13.6.1950, Стәрлетамаҡ ҡ.), химик-технолог. РФА акад. (2006), химия ф. д‑ры (1986). Мәскәү нескә химия технологияһы ин‑тын тамамлаған (1973). 1976 й. алып Мәскәү физика-техника ин-тының өлкән ғилми хеҙм-ре, 1981 й. башлап РФА‑ның Н.С.Курнаков ис. Дөйөм һәм органик булмаған...
ЕРҘӘ ҺИРӘК ЭЛЕМЕНТТАР
ЕРҘӘ ҺИРӘК ЭЛЕМЕНТТАР, Д.И.Менделеев периодик системаһының III төркөмөнә ҡараған 17 химик элемент (скандий, иттрий, лантан, еңел лантаноидтар — церий, празеодим, неодим, прометий, самарий, европий һәм ауыр лантаноидтар — гадолиний, тербий, диспрозий, гольмий, эрбий, тулий, иттербий, лютеций). Металдар...
ДУПЛАУ
ДУПЛАУ, тире эшкәртеү, тире, күн эшкәртеү производствоһындағы төп процестарҙың береһе; коллаген (ҡыл һәм тире аҡһымы) молекулаларын дуплау матдәләре ярҙамында химик бәйләнештәр һәм арауыҡлы структуралар төҙөп бәйләү. Дуплау алдынан сеймалды беренсел эшкәртәләр (ебетәләр, көлләйҙәр, йөндән таҙарталар)....
ДОЛМАТОВ Лев Васильевич
ДОЛМАТОВ Лев Васильевич (12.10.1928, Боготол ҡ. — 13.7.2018, Өфө ҡ.), химик-технолог. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1996). РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2003). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1963) шунда уҡ эшләй (1973—79 йй. технология факультеты деканы). Фәнни хеҙмәттәре...
ДМИТРИЕВ Юрий Константинович
ДМИТРИЕВ Юрий Константинович (23.6.1949, Стәрлетамаҡ ҡ.), инженер-технолог. Техник ф. д‑ры (2007). БР-ҙың атҡ. химигы (1998). ӨНИ‑не тамамлаған (1977). 1970 й. алып “Каустик” ЯАЙ‑нда эшләй: 1995 й. — производство‑техник бүлек, 1996 й. фәнни-техник үҙәк нач., 1997 й. — баш инженеры, 2005 й. — ген. директоры....
ДИХЛОРЭТАН
ДИХЛОРЭТАН, 1,2‑дихлорэтан, этилендихлорид, ClCH2—CH2, туйындырылған галоген‑углеводород. Тығыҙлығы 1253 кг/м3, tиреү−35,3°С, tҡайнау 83,4°С булған төҫһөҙ шыйыҡса. Органик эреткестәрҙә — яҡшы, һыуҙа насар (0,87%) эрей; наркотик тәьҫиргә эйә, һауала ПДК‑һы 1 мг/м3 тәшкил итә. Хлор м‑н трихлорэтан, аммиак...
ДИФЕНИЛОЛПРОПАН
ДИФЕНИЛОЛПРОПАН, 4,4‑диоксифенилдиметилметан, бисфенол А, диан, (C6H4OH)2С(СН3)2. Төҫһөҙ кристалл матдә; tиреү 156—157°С, tҡайнау 250—252°С (1,7 кПа түбән баҫым аҫтында). Ацетонда, бензолда, спиртта, хлороформда, бер аҙ углеводородтарҙа һәм һыуҙа эрей. Тирене, тын юлдары һәм күҙҙең лайлалы тиресәһен...
ДИСПЕРСЛЫ СИСТЕМАЛАР
ДИСПЕРСЛЫ СИСТЕМАЛАР, тотош (дисперслы) мөхит эсендә таралған ваҡ итеп онталған өлөшсәләр йәки күҙәүҙәр (бер йәки бер нисә дисперслы фаза) йыйылмаһынан торған гетероген системалар. Өлөшсәләрҙең үлсәменә (дисперслығына) ҡарап — юғары (1 нм алып 0,1 мкм тиклем), түбән (1 мкм һәм унан ҙурыраҡ) һәм уртаса...
ДИОКСИНДАР
ДИОКСИНДАР, молекулаларының нигеҙен “дибензо‑n‑диоксин системаһы” тәшкил иткән, галогенланған кислородлы гетероциклик берләшмәләр. 75 изомеры билдәле. Органик эреткестәрҙә һәм майҙарҙа — яҡшы, һыуҙа насар эрегән еҫһеҙ кристалл матдәләр; юғары т‑ра (1200°С һәм юғарыраҡ т‑раларҙа тарҡала), окисландырыусылар...
ДИЗЕЛЬ ЯҒЫУЛЫҒЫ
ДИЗЕЛЬ ЯҒЫУЛЫҒЫ, ҡыҫыуҙан ялҡынланыусы эске яныулы двигателдәрҙә ҡулланылған шыйыҡ нефть дистилляты. Тоҡаныу т‑раһы 30—90°С, ҡатыу т‑раһы −55°С алып 10°С тиклем, ҡайнау т‑раһы сиктәре 180—420°С, тығыҙлығы 830—930 кг/м3, парға әйләнә, еңел тоҡана (фракциялары составы м‑н билдәләнә), коррозия активлығы...
