Список материалов
АРҒАЯШ КАНТОНЫ
АРҒАЯШ КАНТОНЫ, 1919 й. 20 мартында АСБР составында ойошторола. Кантонға Екатеринбург өйәҙе, Силәбе өйәҙе, Троицк өйәҙе, Шадринск өйәҙенең 18 улусы инә. Төньяҡта — Екатеринбург, көньяҡта Силәбе губерналары менән сиктәш була. Административ үҙәге — Арғаяш ауылы. Майҙаны — 5246 км2 (1922).
Халҡы: 1920...
АРҒАЯШ РАЙОНЫ
АРҒАЯШ РАЙОНЫ, Силәбе өлкәһенең төньяғында урынлашҡан. 1930 й. 20 авг. БАССР‑ҙың Арғаяш кантоны терр‑яһында ойошторолған (ҡара: Административ район). Майҙаны — 3306 км2. Район үҙәге — Арғаяш ауылы. Районда 1 ҡасаба һәм 17 ауыл советы, 163 ауыл торама пункты булған. Халҡы — 54,9 мең кеше (1930), башҡорттар...
АРҒАЯШ, ауыл, Силәбе өлк
АРҒАЯШ, Ярғайыш, Ергәйеш, ауыл, Силәбе өлк. Арғаяш р‑ны үҙәге; т. юл станцияһы. Силәбе ҡ. Т.‑Көнб. табан 56 км алыҫлыҡта Арғаяш күле буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 1273 кеше; 1959 — 7373 (башҡорттар 9%); 1970 — 8683 (16%); 1979 — 9660 (18%); 1989 — 10462 (22%); 2002 — 10170 (26%); 2010 — 10061....
АРҒЫМАҠ, ауыл
АРҒЫМАҠ, ауыл, 1989 й. алып Дүртөйлө ҡ. составында. Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 122 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 381 кеше; 1920 — 474; 1939 — 529; 1959 — 249; 1989 — 399; 2002 — 469; 2010 — 451 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Ат спорты комплексы, “Ағиҙел” шифахана‑профилакторийы,...
АРҒЫНБАЕВА Светлана Роберт ҡыҙы
АРҒЫНБАЕВА Светлана Роберт ҡыҙы (8.1.1966, Сибай ҡ.), йырсы (меццо‑сопрано). БР‑ҙың халыҡ (2003) һәм атҡ. (1995) артисы. ӨДСИ‑не тамамлағандан һуң (1993; Р.Ғ.Ғәлимуллина класы) БДОБТ солисы. Бай тембрлы матур тауышлы йырсы, сағыу актёрлыҡ һәләтенә эйә. БДОБТ‑ла төп партиялары: Розина (“Севилья цирюльнигы” —...
АРҒЫШ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Сарлаҡ а/ с ҡарай
АРҒЫШ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Сарлаҡ а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 37 км һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 119 км алыҫлыҡта Сайғаш й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 200 кеше; 1920 — 360; 1939 — 477; 1959 — 312; 1989 — 159; 2002 — 132; 2010 — 112 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
АРҘАҠТЫ, Әрҙәкте, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт
АРҘАҠТЫ, Әрҙәкте, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Бөрйән р‑ны буйлап Кесе Нөгөш й. тамағынан Берәтәк й. (Нөгөш й. ҡушылдығы) тамағына тиклем меридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 30 км, көньяҡ өлөшөнөң киңлеге 8 км, абс. бейеклеге 762 м (Ҡарағай Маяҡ тауы). Һыртта бейеклеге 500—762 м булған...
АРҘАТ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Мәҡсүт а/ с ҡарай
АРҘАТ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Мәҡсүт а/ с ҡарай. Район үҙәгенән К. 45 км һәм Төйлөгән т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Көнс. табан 52 км алыҫлыҡта Һаҙ й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 355 кеше; 1920 — 695; 1939 — 425; 1959 — 288; 1989 — 192; 2002 — 228; 2010 — 191 кеше. Урыҫтар йәшәй...
АРҘАШИРОВА Өммөгөлсөм Тәлғәт ҡыҙы
АРҘАШИРОВА Өммөгөлсөм Тәлғәт ҡыҙы (7.4.1951, Өфө), педагог. Пед. ф. д‑ры (1994), проф. (1995). ТР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2010), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2005). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1973) Өфөнөң урта махсус уҡыу йорттарында эшләй. 1978 й. алып БДПУ‑ның эстетик белем биреү...
АРЕАЛ
АРЕАЛ (лат. area — майҙан, аралыҡ), биологияла: үҫемлек һәм хайуандарҙың төрө, заты, ғаиләһенең йәки башҡа систематик төркөмдәренең (таксондарының) таралыу өлкәһе. А. климат шарттары, таксономик төркөмдөң үҫеш тарихы һәм экологик үҙенсәлектәре, үҙ‑ара көрәшеүсе төрҙәр булыуы һәм кеше эшмәкәрлеге м‑н...
АРЕКЕЕВ Александр Викторович
АРЕКЕЕВ Александр Викторович (10.4.1982, Ижевск ҡ.), спортсы. Велосипед спорты буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Ижевск ҡ. ДЮСШ тәрбиәләнеүсеһе (тренеры В.В.Харин). 1997—2009 йй. “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге өсөн сығыш яһай (тренеры Р.Н.Латипов). Парлы һәм команда ярыштарында...
АРЕФЬЕВА Нина Алексеевна
АРЕФЬЕВА Нина Алексеевна (28.3.1941, Рыбинск ҡ.), оториноларинголог. Мед. ф. д‑ры (1991), проф. (1993). БР‑ҙың атҡ. табибы (1997), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1988). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1968) шунда уҡ эшләй (1992 й. алып оториноларингология каф. мөдире). Фәнни тикшеренеүҙәре иммунология...
АРИНИН Александр Николаевич
АРИНИН Александр Николаевич (29.11.1955, Киев), политолог. Тарих ф. канд. (1983), сәйәси ф. д‑ры (1999). БДУ‑ны тамамлаған (1979), 1983 й. алып шунда уҡ эшләй (1987 й. башлап совет осорондағы СССР тарихы каф. мөдире). 1989 й. алып РСФСР Коммунистар партияһының Башҡ‑н респ. ком‑тының милләт-ара мөнәсәбәттәр...
АРИСТАРХОВА Маргарита Константиновна
АРИСТАРХОВА Маргарита Константиновна (28.4.1952, Өфө), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1999), проф. (2002), БР-ҙын атҡ. иҡтисадсыһы (2002), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2012). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1975) шунда уҡ эшләй: 1993 й. алып ӨДАТУ эргәһендәге Төбәк тармаҡ-ара белгестәр квалификацияһын...
АРИСТОВ Николай Александрович
АРИСТОВ Николай Александрович (1847 — яҡынса 1918), шәрҡиәтсе. Действительный статский советник. Дворяндарҙан. 1868 й. алып Етеһыу өлкә идараһында (Верный ҡ.) хеҙмәт итә, 1881—89 йй. Етеһыу өлк. ген.‑губернаторы ярҙамсыһы. Фәнни тикшеренеүҙәре төрки халыҡтар этногенезы проблемаларына арналған. Башҡорттарҙың...
АРИТҠОЛОВ Рәмил Камил улы
АРИТҠОЛОВ Рәмил Камил улы (1.3.1978, Кәркә ҡ.), спортсы. Еңел атлетика б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003). Ҡазан пед. ун‑тын тамамлаған (2001). Туймазы ҡ. ДЮСШ тәрбиәләнеүсеһе (тренеры С.А.Суханов). Бина эсендә 800 м йүгереүҙә Рәсәй чемп. (2006), 800 м, 1500 м (2002) һәм 800 м (2006)...
АРКАДИЙ, Фёдоров Григорий
АРКАДИЙ (донъяуи исеме Фёдоров Григорий; 1786, Владимир губ. — 8.5.1870, Александр Свирский монастыры, Олонец губ.), дин әһеле, Ырымбур һәм Өфө епискобы (1828—31). Архиепископ (1833), архимандрит (1818). Монахлыҡ ҡабул иткән (1814). Владимир дини семинарияһын тамамлаған (1808). 1818 й. алып Владимир...
АРКАЛЫ ЦЕРАТОНЕИС
АРКАЛЫ ЦЕРАТОНЕИС (Ceratoneis arcus), бер күҙәнәкле диатом ылымыҡтар төрө. Ҡайһы ваҡыт буй һәм арҡыры күсәрҙәре буйлап бөгөлгән ҡыҫҡа колониялар барлыҡҡа килтерә, буйға ҡырҡылған эллипс рәүешендә. Ҡапҡасы ураҡ формаһында, суҡыш һымаҡ йәки бер аҙ йомро остарына табан тарая; ҡорһаҡ сите ҡабарынҡы, уртаһында...
АРКТОУС
АРКТОУС (Arctous), арса һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 4 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда альп А. үҫә. Түшәлеп үҫеүсе, япраҡ ҡойоусы бәләкәй ҡыуаҡ, бейеклеге 15—55 см. Һабағы һорғолт, тамырланыусы. Япрағы кире йомортҡа йәки оҙонса-эллипс формаһында,...
АРКТУР, йондоҙ
АРКТУР, Үгеҙ көтөүсе α‑һы, ҡыҙғылт һары гигант йондоҙ. Визуаль йондоҙ дәүмәле 0m,00. Радиусы б‑са Ҡояштан яҡынса 24 тапҡырға ҙурыраҡ. Ерҙән яҡынса 40 яҡтылыҡ йылы алыҫлығында урынлашҡан. Төньяҡ ярымшар йондоҙлоғона ҡарай. БР терр‑яһында ҡалҡыусы һәм байыусы яҡтыртҡыс, йыл әйләнәһенә күренә. Апр.—майҙа,...
