Список материалов
НАТУРАЛИЗМ
НАТУРАЛИЗМ, Европа әҙәбиәтендәге һәм сәнғәтендәге әҙәби йүнәлеш; тормошто нисек бар шулай, ваҡ‑төйәктәренә тиклем түкмәй-сәсмәй һүрәтләүҙе маҡсат итә. 20 б. баштарында башҡорт әҙәбиәтендә М.Ғафуриҙың “Кеше ашаусылар”, Б.Ғ. Мирзановтың “Исмәғил” поэмаларында; Д.Юлтыйҙың “Ҡәберлектәр өҫтөндә”, “Варшауға...
НАСЫРИ Имай
НАСЫРИ Имай [ысын исеме Насиров Имаметдин Низаметдин улы; 30.9.1898, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Түб. Уҫылы а. (БР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны) — 29.3.1942 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 29.9.1942) Үрге Тавда ҡ.], яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1934). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Тыуған ауылында мәҙрәсәлә һәм...
НАССОНОВА Руфина Анатольевна
НАССОНОВА Руфина Анатольевна (19.3.1939, Өфө), ҡурсаҡ йөрөтөүсе актриса. БАССР‑ҙың халыҡ (1985) һәм атҡ. (1978) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1963). 1961—95 йй. Башҡ. ҡурсаҡ театры актрисаһы. Н. эштәре сәхнә формаларын оҫта кәүҙәләндереүе м‑н айырылып тора. Күп кенә сағыу, төрлө пландағы ролдәр...
НАСРЕТДИНОВА Зәйтүнә Әғзәм ҡыҙы
НАСРЕТДИНОВА Зәйтүнә Әғзәм ҡыҙы (14.8.1923, Өфө — 1.10.2009, шунда уҡ), балет артисы. СССР‑ҙың халыҡ (1955), РСФСР‑ҙың халыҡ (1954) һәм атҡ. (1949), БАССР‑ҙың атҡ. (1946) артисы. Ленинград хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1941; педагогы Е.В.Ширипина) БДОБТ солисы, 1965 й. алып педагог‑репетиторы....
НАСОС СТАНЦИЯЛАРЫ
НАСОС СТАНЦИЯЛАРЫ, шыйыҡсаларҙы үткәргес торбалар буйлап ҡыуыу өсөн ҡулайламалар һәм ҡорамалдар комплексы. Ер өҫтө, ер аҫты һәм тәрәндән ала торған (шахта тибындағы) Н.с. айыралар. Насос агрегаттарынан, һурыу һәм ҡыҫып тултырыу үткәргес торбаларынан, резервуарҙарҙан, автоматлаштырыу, телемеханика, элемтә,...
НАСОС
НАСОС, шыйыҡсаны уға тыштан энергия (потенциаль, кинетик) биреп баҫым ярҙамында күсерә торған машина. Н. эшләү принцибы б‑са көрәксәле (үҙәктән ҡыуа торған, акциаль, өйөрөлмә), күләмле (поршенле, плунжерлы, роторлы, ҡанатлы һ.б.), ағымлы (эжекторҙар, инжекторҙар һ.б.); тәғәйенләнеше б‑са — артезиан...
НАСИРОВА Ғәзизә Ғәлиәскәр ҡыҙы
НАСИРОВА Ғәзизә Ғәлиәскәр ҡыҙы [15.9.1916, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Семёнкин а. (БР‑ҙың Ауырғазы р‑ны) — 25.4.1994, Салауат ҡ.], актриса. БАССР‑ҙың халыҡ (1974) һәм атҡ. (1966) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1953). 1936—93 йй. Салауат драма театры актрисаһы. Байтаҡ комик, башлыса киҫкен сатирик...
НАСИРОВ Шакир Ғиниәт улы
НАСИРОВ Шакир Ғиниәт улы [6.3. 1913, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Ибраһим а. (БР‑ҙың Ғафури р‑ны) — 3.10.1968, Өфө], яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1956). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1931 й. (өҙөклөк м‑н) алып “Ҡыҙыл Башҡортостан” гәз. хеҙм‑ре: 1934—35 йй. сектор, 1938 й. һәм 1940 й. бүлек мөдире; 1948...
НАСИРОВ Хәлим Мосауир улы
НАСИРОВ Хәлим Мосауир улы (1.10.1942, БАССР‑ҙың Әлшәй р‑ны Ыҫлаҡ а. — 24.10.2003, Өфө), фармаколог. Мед. ф. д‑ры (1986), проф. (1989). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1996). БДМИ‑ны тамамлаған (1967), 1970 й. алып шунда уҡ эшләй: 1978 й. — үҙәк ғилми‑тикшеренеү лаб. мөдире, 1985 й. — фарм. ф‑ты деканы, бер...
НАСИРОВ Фәрит Сәғит улы
НАСИРОВ Фәрит Сәғит улы (22.1. 1954, Карл‑Маркс‑Штадт ҡ., ГДР), математик. Физика‑матем. ф. д‑ры (2002), проф. (2010). ЛДУ‑ны тамамлағандан һуң (1976), ӨДАТУ‑ла эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре финанс математикаһы, ихтималлыҡ теорияһы, осраҡлы процестар теорияһы, матди үҙгәреүсәндең функциялары теорияһы...
НАСИРОВ Рәүеф Хәй улы
НАСИРОВ Рәүеф Хәй улы (11.11. 1935, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Ҡужай а. — 6.6.2014, Өфө, тыуған яғында ерләнгән), журналист, яҙыусы. Журналистар союзы ағзаһы (1970), Яҙыусылар союзы ағзаһы (1999). РФ‑тың (1993) һәм БАССР‑ҙың (1978) атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре. Урал дәүләт ун‑тын тамамлаған (Свердловск ҡ., 1970)....
НАСИРОВ Ғиниәт Ғәлиәкбәр улы
НАСИРОВ Ғиниәт Ғәлиәкбәр улы (5.1.1929, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Мырҙаҡай а. — 11.6.1980, БАССР‑ҙың Йылайыр р‑ны Матрай а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1948). 1941 й. алып Баймаҡ р‑нының К.Маркс ис. к‑зында эшләй: 1949 й. тиклем звено етәксеһе, 1958—61 йй. рәйес урынбаҫары; 1949—58 йй. Баймаҡ МТС‑ы агрономы....
НАСИПОВ Ирек Ишбулды улы
НАСИПОВ Ирек Ишбулды улы (27.2. 1955, БАССР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Үрге Башҡорт Һаҙы а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Үрге Һаҙ а.), инженер‑механик, полковник (1994). РФ‑тың почётлы тимер юлсыһы (1995), РФ‑тың почётлы төҙөүсеһе (1997). Төмән индустриаль ин‑тын (1978), Тыл һәм транспорт хәрби акад. (С.‑Петербург,...
НАСЕДКИН Василий Федорович
НАСЕДКИН Василий Фёдорович (1.1.1894, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Веровка а. — 15.3.1938, Мәскәү), шағир. Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. МДУ‑ла (1913—14), А.Л.Шанявский ис. Мәскәү ҡала халыҡ ун‑тында (1914—15), Юғары әҙәби-художество ин‑тында (1923—25) уҡыған. 30‑сы йй. Мәскәүҙә...
НАРЫШ, Борай р‑нындағы ауыл
НАРЫШ, Борай р‑нындағы ауыл, Баҙраҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 26 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.Көнс. табан 87 км алыҫлыҡта Нарыш й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 285 кеше; 1959 — 321; 1989 — 161; 2002 — 124; 2010 — 106 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Иҫке...
НАРЫШ, ауыл, Октябрьский ҡ. эсендә
НАРЫШ, ауыл, 1946 й. алып Октябрьский ҡ. эсендә. Ауылға Ҡазан даруғаһы Ҡыр-Йылан улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә 1742 й. керҙәшлек килешеүе б‑са ш. уҡ даруғаның Байлар улусы башҡорттары нигеҙ һала. 1795 й. 15 йортта 95 кеше йәшәгән, 1865 й. 54 йортта — 289 кеше. Малс‑ҡ, игенселек м‑н шөғөлләнгәндәр....
НАРЫҪТАУ, Миәкә р‑нындағы ауыл
НАРЫҪТАУ, Миәкә р‑нындағы ауыл, Илсеғол а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 54 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнс. табан 51 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 389 кеше; 1939 — 395; 1959 — 328; 1989 — 325; 2002 — 397; 2010 — 331 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
НАРЫНБАЙ
НАРЫНБАЙ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Башҡорт. Яйыҡ казак ғәскәрендә хеҙмәт итә (Орск ҡәлғәһендә). 1773 й. көҙөндә Пугачёв бойороғо б‑са йәшерен рәүештә Орск ҡәлғәһенең башҡ. һәм татар казактарын баш күтәреүселәргә ҡушылырға һәм ҡәлғәне улар ҡулына тапшырырға...
НАРТАЙЛАҠОВ Мәжит Әхмәт улы
НАРТАЙЛАҠОВ Мәжит Әхмәт улы (3.2.1960, Ырымбур өлк. Переволоцк р‑ны Ғәбдрәфиҡ а.), хирург. Мед. ф. д‑ры (1996), проф. (1997). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2002), РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (1998) атҡ. табибы. БДМИ‑ны тамамлаған (1983). 1985 й. алып Өфөнөң 6‑сы дауаханаһында бүлек мөдире. 1987 й. алып БДМУ‑ла:...
НАРКОМАНИЯ
НАРКОМАНИЯ (гр. narkē — ҡатып ҡалыу, ойоу һәм mania — аҡылһыҙлыҡ, көслө дәрт), наркотик ҡулланыуға тыйып торғоһоҙ теләк м‑н бәйле хроник ауырыуҙар төркөмө. Опий, каннабиоид (нәшә), кокаин, седатив, йоҡо дарыуҙарын, галлюциногендарҙы саманан артыҡ ҡулланыу һ.б. Н. төрҙәрен айыралар. Булышлыҡ итеүсе факторҙар:...
