Материалдар

ТАТАР КӨМБӘҘЕ

ТАТАР КӨМБӘҘЕ, Көнсығыш Европа платформаһының көньяҡ‑көнсығыш өлөшөндәге кристалл нигеҙҙә айырылған ҙур ыңғай тектоник структура. Башлыса Татарстан терр‑яһында һәм БР‑ҙың көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Ҡалҡыуҙың дөйөм контурҙары нигеҙ б‑са яҡынса билдәләнә; оҙонлоғо яҡынса 600 км, киңлеге 250 км. Нигеҙҙең...

ТАТАР ҠОРО ИҘӘГЕ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл

ТАТАР ҠОРО ИҘӘГЕ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл, Покровка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 17 км һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 84 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 487 кеше; 1920 — 542; 1939 — 386; 1959 — 319; 1989 — 218; 2002 — 183; 2010 — 155 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...

ТАТАР МАЛАЯҘЫ, Салауат р‑нындағы ауыл

ТАТАР МАЛАЯҘЫ, Салауат р‑нындағы ауыл, Малаяҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 3 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнс. табан 32 км алыҫлыҡта Малаяҙ й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 815 кеше; 1920 — 961; 1959 — 692; 1989 — 478; 2002 — 602; 2010 — 586 кеше. Татарҙар,...

ТАТАР МӘНӘҮЕЗЕ, Илеш р‑нындағы ауыл

ТАТАР МӘНӘҮЕЗЕ, Илеш р‑нындағы ауыл, Баҙытамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 26 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 138 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 256 кеше; 1920 — 338; 1939 — 366; 1959 — 302; 1989 — 180; 2002 — 172; 2010 — 156 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Клуб, китапхана...

ТАТАР НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл

ТАТАР НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Нуғаҙаҡ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 31 км һәм Төкөн т. юл ст. К. табан 24 км алыҫлыҡта Нуғаҙаҡкүл (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 856 кеше; 1920 — 899; 1939 — 742; 1959 — 568; 1989 — 324; 2002 — 462; 2010 — 451 кеше. Татарҙар йәшәй...

ТАТАР ТЕЛЕ

ТАТАР ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең (ҡыпсаҡ төркөмө) береһе. Татарҙарҙың милли теле, Татарстандың дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ Свердловск, Силәбе, Төмән, Ырымбур өлк., Пермь крайында, БР‑ҙа, Удмуртияла, Марий Эл Респ., Сыуашстанда, Коми Респ. һәм РФ‑тың башҡа төбәктәрендә, Урта Азия респ., Ҡаҙағстанда...

ТАТАР УРАҘЫ, Яңауыл р‑нындағы ауыл

ТАТАР УРАҘЫ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Яңы Уртауыл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. Т. табан 11 км алыҫлыҡта Ураҙы й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 519 кеше; 1939 — 523; 1959 — 406; 1989 — 224; 2002 — 278; 2010 — 269 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Ауылға...

ТАТАР ҮРЕШЕ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл

ТАТАР ҮРЕШЕ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Үреш-Битулла а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 57 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 109 км алыҫлыҡта Үреш й. (Ҡариҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 355 кеше; 1920 — 860; 1939 — 911; 1959 — 598; 1989 — 319; 2002 — 269; 2010...

ТАТАР ФОЛЬКЛОРЫ

ТАТАР ФОЛЬКЛОРЫ. Башҡортостан Республикаһы татарҙары фольклоры эпик (әкият, легенда, риваять, сөйләк, мәзәк), лиро‑эпик (бәет), лирик (лирик җыр, мөнәҗәт, такмак), афористик (мәкаль, әйтем, табышмак) жанрҙарҙан, ш. уҡ туй һәм ваҡыт-миҙгел йола поэзияһы элементтарынан (сабан туе, каз өмәсе, карга боткасы,...

ТАТАР ҺАҪЫҠКҮЛЕ, Ғафури р‑нындағы ауыл

ТАТАР ҺАҪЫҠКҮЛЕ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Аҡкүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 28 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К. табан 9 км алыҫлыҡта Прорва й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 344 кеше; 1920 — 492; 1939 — 566; 1959 — 544; 1989 — 273; 2002 — 222; 2010 — 194 кеше. Татарҙар, башҡорттар...

ТАТАР-БАШҠОРТ ДРУЖИНАҺЫ

ТАТАР-БАШҠОРТ ДРУЖИНАҺЫ, РСФСР ХКС‑ы һәм Үҙәк мосолман комиссариаты саҡырыуы нигеҙендә 1918 й. июнь аҙағында Өфөлә башҡорт һәм татарҙарҙан Ҡыҙыл гвардия отряды (ҡара: Ҡораллы халыҡ хәрби ойошмалары) булараҡ ойошторола. Июлдән — А.М.Чеверёв отряды, сент. алып РККА‑ның Көнсығыш фронтындағы Икенсе армияһының...

ТАТАР-БАШҠОРТ СОВЕТ РЕСПУБЛИКАҺЫ

ТАТАР-БАШҠОРТ СОВЕТ РЕСПУБЛИКАҺЫ (ТБСР), РСФСР составында башҡорт һәм татарҙарҙың күҙалланған милли дәүләтселек формаһы. Урал-Волга штаты проектына ҡаршы эшләнгән. “Татар-Башҡорт Совет республикаһы тураһында положение” Эске Рәсәй мосолман эштәре комиссариаты (ҡара: Үҙәк мосолман комиссариаты) тарафынан...

ТАТАР-ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл

ТАТАР-ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл, Татар-Олҡан а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Көнс. табан 21 км алыҫлыҡта Һалҡыншишмә й. (Өҫән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1079 кеше; 1920 — 1420; 1939 — 762; 1959 — 652; 1989 — 750; 2002 — 633; 2010 — 691 кеше. Башҡорттар, татарҙар...

ТАТАРБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл

ТАТАРБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Мәүлит а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 11 км һәм Загородная т. юл ст. Т. табан 128 км алыҫлыҡта Оло Энәк й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1252 кеше; 1920 — 1325; 1939 — 1139; 1959 — 887; 1989 — 615; 2002 — 546; 2010 — 445 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....

ТАТАРҘАР

ТАТАРҘАР (үҙ атамаһы татар), халыҡ, Татарстандың төп халҡы. Т. һаны 1989 й. РСФСР‑ҙа — 5522 мең, ТАССР‑ҙа — 1765,4 мең; 2002 й. РФ‑та — 5554 мең, ТР‑ҙа — 2 млн кеше. БАССР‑ҙа 1989 й. — 1120,7 мең; БР‑ҙа 2002 й. 990,7 мең кеше тәшкил итә. Башлыса Өфө (291 мең), Октябрьский (45,6 мең), Туймазы (29,3 мең)...

Татарҙар

ТАТАРИНОВ Дмитрий Иванович

ТАТАРИНОВ Дмитрий Иванович (18.10.1877, Ырымбур губ. Верхнеурал өйәҙе Белорет Заводы ҡсб, хәҙ. Белорет ҡ., — 25.7.1956, Өфө), терапевт. Мед. д‑ры (1905), проф. (1934). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1940), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1944). Мәскәү ун‑тын тамамлағандан һуң (1901) шунда уҡ эшләй....

ТАТАРИНОВ Илья Петрович

ТАТАРИНОВ Илья Петрович (яҡынса 1732 й. — ?), дәүләт эшмәкәре. Дворян. Коллегия советнигы (1782). 1779 й. алып Өфө провинцияһы воеводаһы. 1782 й. башлап Өфө ҡаҙна палатаһының экономия директоры. Өфө наместниклығы учреждениелары өсөн наместник йорто һ.б. биналар төҙөүҙе тикшергән. 1783 й. императрица...

ТАТАРСТАН

ТАТАРСТАН, Т а т а р с т а н Р е с п у б л и к а һ ы, РФ субъекты. Көнсығыш Европа тигеҙлегенең көнсығышында, Волга һәм Кама йй. араһында урынлашҡан. Киров, Ульяновск өлк., Ырымбур өлкәһе, Һамар өлкәһе, Башҡортостан Республикаһы, Марий Эл, Удмуртия, Сыуашстан респ. м‑н сиктәш. Баш ҡалаһы — Ҡазан. Юғары...

ТАТИЩЕВ Василий Никитич

ТАТИЩЕВ Василий Никитич (19.4. 1686, Псков ҡ. янында — 15.7.1750, Мәскәү губ. Болдино а.), дәүләт эшмәкәре. Тайный советник (1737). Дворян. 1700—21 йй. Төньяҡ һуғышында, 1711 й. Прут походында ҡатнашҡан. Инженерҙар һәм артиллерия мәктәбен (Мәскәү) тамамлаған. Пруссияла (1714), Речь Посполитаяла (1717),...

Список материалов