Список материалов
ҺАҢҒЫРАУ КЕСЕРТКӘН
ҺАҢҒЫРАУ КЕСЕРТКӘН (Lamium), ирен сәскә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 40‑тан ашыу төрө билдәле, Европала, тропик булмаған Азияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда аҡ Һ.к., димгелле Һ.к., пурпур Һ.к., һабаҡҡосҡан Һ.к. үҫә. Бер, ике йәки күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары тарбаҡлы,...
ҺАҢҒЫРАУ‑ТЕЛҺЕҘҘӘР УЧИЛИЩЕҺЫ
ҺАҢҒЫРАУ‑ТЕЛҺЕҘҘӘР УЧИЛИЩЕҺЫ, һаңғырау‑телһеҙ балалар өсөн башланғыс проф. уҡыу‑тәрбиә йорто. 1902 й. 17 февр. Өфө һаңғырау‑телһеҙҙәр уч‑щеһы булараҡ асыла. Нигеҙ һалыусыһы — Н.А.Котельников. Епархия Преосвященныйының Баш идаралығы ҡарамағында тора. Императрица Мария Фёдоровнаның Өфө һаңғырау‑телһеҙҙәр...
ҺАҢҒЫРАУҘАР ЙӘМҒИӘТЕ
ҺАҢҒЫРАУҘАР ЙӘМҒИӘТЕ, дөйөм Рәсәй инвалидтар йәмәғәт ойошмаһы. Һ.й. БР буйынса төбәк бүлексәһе 1926 й. Бөтә Рәсәй һаңғырау‑телһеҙҙәр берекмәһенең Өфө ҡала бүлеге булараҡ ойошторола, 1928 й. алып Башҡортостан өлкә бүлеге; 1950 й. башлап Һ.й. Башҡортостан бүлеге, 1996 й. — Башҡортостан республика ойошмаһы,...
ҺАРАЙ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
ҺАРАЙ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Торонтайыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. Көнб. табан 35 км алыҫлыҡта Ҡорһаҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1288 кеше; 1920 — 1608; 1939 — 1378; 1959 — 1049; 1989 — 552; 2002 — 462; 2010 — 342 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
ҺАРАЙҒЫР БҮЛЕКСӘҺЕ АУЫЛЫ
ҺАРАЙҒЫР БҮЛЕКСӘҺЕ АУЫЛЫ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Уртакүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. К. табан 15 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 126 кеше; 1959 — 259; 1989 — 174; 2002 — 224; 2010 — 213 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Бинаһында балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
ҺАРАЙЛЫ, Благовар р‑нындағы ауыл
ҺАРАЙЛЫ, Благовар р‑нындағы ауыл, Балышлы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 26 км һәм Благовар т. юл ст. К.‑Көнс. табан 11 км алыҫлыҡта Балышлы й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1147 кеше; 1920 — 974; 1939 — 796; 1959 — 615; 1989 — 335; 2002 — 280; 2010 — 264 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҺАРАЙҪА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл
ҺАРАЙҪА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл, Һарайҫа а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 34 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 41 км алыҫлыҡта Күндерәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 222 кеше; 1920 — 256; 1939 — 467; 1959 — 363; 1989 — 250; 2002 — 321; 2010 — 283 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ҺАРАУЫС
ҺАРАУЫС, башҡорт ҡатын‑ҡыҙының традицион маңлай биҙәүесе (ҡара: Башҡорт кейеме). Киндер туҡыманан (оҙонлоғо 25—40 см, киңлеге 8—16 см) эшләнә, өҫкө һәм аҫҡы ситтәренә ҡыҙыл, һирәгерәк көрән төҫтәге кизе‑мамыҡ йәки киндер ҡайма тегелә. Һ. алғы өлөшө төрлө төҫтәге ебәк йәки йөн ептәрҙән сигеү м‑н биҙәлә....
ҺАРҒАЙЫ, һырт
ҺАРҒАЙЫ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Яманғыр һыртынан алып Үҙән й. тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Ҡыраҡа тау массивына ҡарай. Оҙонлоғо яҡынса 11 км, киңлеге 6—8 км, абс. бейеклеге 943 м. Формаһы яйла һымаҡ, бейеклеге 702—943 м булған 6‑ға яҡын түбәһе бар. Рельефы...
ҺАРҒАМЫШ, Салауат р‑нындағы ауыл
ҺАРҒАМЫШ, Салауат р‑нындағы ауыл, Миәшәгәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 30 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 59 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 112 кеше; 1920 — 103; 1939 — 247; 1959 — 785; 1989 — 359; 2002 — 303; 2010 — 256 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...
ҺАРҒАЯ, Бөрйән р‑нындағы ауыл
ҺАРҒАЯ, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Ҡолғана а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 49 км һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 115 км алыҫлыҡта Оло Һарғая й. (Үҙән й. ҡушылдығы) буйында, Башҡорт ҡурсаулығы терр‑яһында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 134 кеше; 1959 — 148; 1989 — 137; 2002 — 168; 2010 — 146 кеше....
ҺАРНАУ
ҺАРНАУ (речитатив м‑н йырлау), башҡорт фольклоры жанры, арбау‑имләү формулалары (ҡара: Арбау). Исламға тиклемге дини инаныуҙарға барып тоташа. Ҡамлау йолаһы ваҡытында баҡсы тарафынан әйтелә. Аныҡ ритмға һалынған текст махсус хәрәкәттәр м‑н оҙатыла. Дөңгөр, ҡумыҙ йәки ҡыл ҡумыҙға ҡушылып һамаҡ стилендә...
ҺАРТ‑ЛАБАУ, Иглин р‑нындағы ауыл
ҺАРТ‑ЛАБАУ, Иглин р‑нындағы ауыл, Үктәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 12 км алыҫлыҡта Лабау й. (Өфө й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 306 кеше; 1920 — 431; 1939 — 835; 1959 — 576; 1989 — 403; 2002 — 424; 2010 — 423 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ҺАРТ‑НАУРЫҘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ҺАРТ‑НАУРЫҘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Прибельский а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 25 км һәм Шәкәр заводы т. юл ст. Көнс. табан 6 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 741 кеше; 1920 — 879; 1939 — 920; 1959 — 743; 1989 — 494; 2002 — 467; 2010 — 404 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй...
ҺАРТ‑ШИШМӘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ҺАРТ‑ШИШМӘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Яңы Ҡыйышҡы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 18 км һәм Шәкәр заводы т. юл ст. К.‑Көнс. табан 4 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1207 кеше; 1920 — 952; 1939 — 1079; 1959 — 1018; 1989 — 905; 2002 — 993; 2010 — 908 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҺАРЫ АБДУЛЛИН
ҺАРЫ АБДУЛЛИН, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы. Е.И.Пугачёв полковнигы. Себер даруғаһының Бала‑Ҡатай улусы Һары а. башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. Исәт провинцияһында баш күтәреүселәрҙең етәкселәренең береһе. 1774 й. көҙөнә тиклем Һ.А. отряды Исәт провинцияһының Силәбе ҡәлғәһе һәм Сыбаркүл...
ҺАРЫ БӘШМӘК
ҺАРЫ БӘШМӘК (Cantharellus cibarius), базидиомицеттар класының селтәр бәшмәк һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бәшмәк. Төньяҡ ярымшарҙа таралған. Емешлек тәне борғаҡҡа оҡшаш, асыҡ һары, ерәнһыу йәки тоноҡ ҡыҙғылт һары төҫтә, итләс, тығыҙ. Эшләпәһенең диам. 3—7 см, ҡайһы берҙә 10 см тиклем, йомро, шыма, йәш...
ҺАРЫ БЕЙӘ”, художество төркөмө
“ҺАРЫ БЕЙӘ”, художество төркөмө. 1989 й. Өфөлә ойошторола. Ойоштороу инициаторы — Н.А. Пахомов. Төп составҡа И.Ҡ. Ғәзизуллин, М.И.Дәүләтбаев, Д.Н. Ишемғолов, Н.С.Латфуллин, С.А.Лебедев, М.А. Назаров, Мәскәү рәссамы М.М. Саттаров инә. “Һ.б.” тәүге күргәҙмәләре Мәскәүҙә (1989 й. апр., июне), артабан Йошкар‑Ола,...
ҺАРЫ БИЛСӘН
ҺАРЫ БИЛСӘН (Sonchus), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 40‑тан ашыу төрө билдәле, башлыса Евразияла һәм Африкала таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Һөт һымаҡ һуты булған бер (баҡса Һ.б., ҡытыршы Һ.б.), күп (һаҙ Һ.б., ялан Һ.б., йәки Һ.б.) йыллыҡ үлән. Һабағы 60—200 см тиклем бейеклектә,...
ҺАРЫ МӘРГӘН
ҺАРЫ МӘРГӘН (? — 1663 й. башы), башҡорт ихтилалы (1662—64) етәкселәренең береһе. Себер даруғаһы башҡорто. 1662 й. июлендә Урал аръяғында ихтилалға етәкселек итә. Авг.—сент. Һ.М. отряды Верхотур өйәҙенең Ощепков ҡәлғәһен, Павлов пустынын, Белослудск һәм Эрбэттамаҡ биҫтәләрен, Тубыл өйәҙенең Мырҙа биҫтәһен...
