Материалдар

АЛ БӨРЛӨГӘН

АЛ БӨРЛӨГӘН, арктика бөрлөгәне (Rubus arcticus), рубус затының роза һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек. Ике ярымшарҙың субарктик һәм уртаса бүлкәттәрендә таралған. Оҙон, нәҙек, үрмәле тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы ябай, төҙ, өс ҡырлы, бейеклеге 10—30 см. Япрағы нәҙек, йыйырсыҡлы, өсәрле, ҡуш...

АҠЫЛОВ Фәрит Яныбай улы

АҠЫЛОВ Фәрит Яныбай улы (9.6.1947, БАССР‑ҙың Хәйбулла районы Ғәлиәхмәт а.), технолог-байыҡтырыусы. 1974—2010 йй. (өҙөклөк менән) Учалы тау-байыҡтырыу комбинатында эшләй: 1982 й. алып комплекслы бригада бригадиры; 2002 й. башлап байыҡтырыу фабрикаһы начальнигы урынбаҫары, 2006 й. — төп корпусы начальнигы....

АҠЫЛБАЙ, Яңауыл р‑нындағы ауыл

АҠЫЛБАЙ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Вояҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 26 км алыҫлыҡта Вояҙы й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 272 кеше; 1939 — 341; 1959 — 386; 1989 — 134; 2002 — 114; 2010 — 78 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар. Ауылға...

АҠЫҠ, тау тоҡомо

АҠЫҠ (гр. acátēs), халцедондың йәшерен кристаллы агрегатынан торған тау тоҡомо. Төрлө ҡалынлыҡтағы һәм төҫтәге таптар һәм һыҙыҡтарҙың күп тапҡыр сиратлашыуы хас. Төҫө буйынса А. бер төрлөләргә, нәҙек һыҙыҡлыларға һәм таплыларға айырыла. Бер төрлөләре: карнеол (ҡыҙыл), сапфирин (күкһел йәшел), сардер...

АҠЪЯР, ауыл, Хәйбулла р‑ны үҙәге

АҠЪЯР, ауыл, Хәйбулла р‑ны (1930—63 йй. һәм 1965 й. алып) һәм Аҡъяр а/с үҙәге. Өфөнән К.‑Көнс. 520 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 58 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. буйында, Юлдыбай—Аҡъяр—Һары (Ырымбур өлк.), Сибай—Аҡъяр автомобиль юлдарында урынлашҡан. Халҡы (мең кеше): 1900 й. — 1,0;...

АҠЪЯР ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ

АҠЪЯР ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ, Ташлы йылғаһында (Таналыҡ й. ҡушылдығы). Быуаның һыу ағыҙғыс ҡапҡаһы йылға тамағынан һәм Хәйбулла районы Аҡъяр а. 3,4 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Гидроузел ағыҙғысынан өҫтә йылғаның һыу йыйыу майҙаны 423 км2, һыуһаҡлағыстың тулы күләме 49,4 млн м3, файҙалы күләме 49,2 млн м3; һыу өҫтө...

АҠЪЯР УРТА МӘКТӘБЕ №1

АҠЪЯР УРТА МӘКТӘБЕ №1, Хәйбулла р‑ны. 1919 й. яңы ысуллы мәҙрәсә (1908 й. нигеҙләнгән) нигеҙендә 1‑се баҫҡыс мәктәп булараҡ асыла, 1933 й. алып колхоз йәштәре мәктәбе, 1934 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1937 й. — башҡ. урта мәктәбе, 1946 й. — урыҫ‑башҡ. урта мәктәбе, 1970 й. хәҙ. исемен йөрөтә. Уҡытыу...

АҠЪЮЛ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл

АҠЪЮЛ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Аҡъюл а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 71 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 127 км алыҫлыҡта Йылайыр й. тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 485 кеше; 1920 — 582; 1939 — 354; 1959 — 289; 1989 — 132; 2002 — 122; 2010 — 84 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....

АҠҺЫРҒАҠ

АҠҺЫРҒАҠ (Veratrum), ләлә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 25 төрө билдәле, Евразия һәм Төньяҡ Американың уртаса һәм субтропик бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда аҡ А. (ябай А.) үҫә. Күп һанлы һутлы тамырлы, ҡыҫҡа йыуан тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, йыуан, йомро, өҫкө...

АҠҺЫМДАР

АҠҺЫМДАР, аминокислоталар ҡалдығынан торған юғары молекуляр органик берләшмәләр. Химик составы б‑са ябайҙарға (протеиндар, тик аминокислоталарҙан тора) һәм ҡатмарлыларға (составында аминокислоталар м‑н бер рәттән липидтар — липопротеидтар, нуклеин кислоталары — нуклеопротеидтар, углеводтар — гликопротеидтар...

АҠҺЫЛ ОРТОТРИХУМ

АҠҺЫЛ ОРТОТРИХУМ (Orthotrichum pallens), мүк һымаҡтар төрө. Бейеклеге 1 см тиклем булған йыйнаҡ, асыҡ йәшел кәҫлектәр барлыҡҡа килтереүсе күп йыллыҡ бер өйлө ос емешле мүк. Япрағы ланцет формаһында, осо тупаҫ, ситтәре төрөлгән. Һеңерсәһе япраҡтың осона тиклем етә. Ҡумтаһы кире йомортҡа формаһында, тәрән...

АҠҺАРЫ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл

АҠҺАРЫ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Мораптал а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 26 км һәм Мораптал т. юл ст. Т. табан 4 км алыҫлыҡта, Өфө—Ырымбур автомобиль юлында, Туғыҙтимер й. (Оло Юшатыр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 459 кеше; 1939 — 369; 1959 — 241; 1989 — 160; 2002 — 335; 2010 —...

АҠҺАҠ ТИМЕР

АҠҺАҠ ТИМЕР, Тамерлан, Тимур [8.4.1336, Шәһрисәбез (Кеш) ҡ. янында — 19.1.1405, Отрар ҡ., Сәмәрҡәнд ҡ. ерләнгән], Урта Азияның хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Аҡһаҡ Тимер нәҫеленә нигеҙ һалыусы. Барлас ҡәбиләһе башлығы Тарағайҙың улы. 1361 й. алып Моғолстандың Ҡашҡадаръя вилайәтенә етәкселек итә. Балх һәм...

АҠҺАҠ КИЛЕМБӘТ

АҠҺАҠ КИЛЕМБӘТ, А. Килмәмәт, А. Килмөхәмәт, 17 б. тәүге ярт. нуғай мырҙаһы (А.Н.Усманов билдәләүенсә, 16 б. тәүге ярт.), Иҙеүкәй вариҫы. А.К. көньяҡ‑көнбайыш башҡорттары өҫтөнән хакимлыҡ итеү маҡсатында Ҡарағөлөмбәт м‑н һуғыш алып бара. Нуғай мырҙаларының үҙ‑ара һуғышы “Мең ырыуы шәжәрәһе” ндә сағылыш...

АҠТҮБӘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл

АҠТҮБӘ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Иҫке Муса а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 12 км һәм Ҡарлыман т. юл. ст. К.‑Көнб. табан 24 км алыҫлыҡта Эләңке й. (Өршәк й. басс.) буйында, Өфө—Ырымбур автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 224 кеше; 1939 — 342; 1959 — 237; 1989 — 110; 2002 — 243; 2010 — 103 кеше....

АҠТУҒАНОВ Мәхмүт Сафа улы

АҠТУҒАНОВ Мәхмүт Сафа улы [25.12.1924, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны (БР‑ҙың Мишкә районы) Яңы Сәфәр а. — 24.1.1971, Ленинград ҡ.], Советтар Союзы Геройы (1943). Майор (1969). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Хәрби пехота училищеһын тамамлаған (Боровичи ҡ., 1956). 1942 й. алып Совет армияһында. 1943 й. сентябренән...

АҠТУҒАН, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл

АҠТУҒАН, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл, Иҫке Йәш а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 48 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 63 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 519 кеше; 1920 — 529; 1939 — 435; 1959 — 450; 1989 — 299; 2002 — 356; 2010 — 326 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп, клуб бар. Ауылға...

АҠТАШ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл

АҠТАШ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Ивановка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 43 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т. табан 99 км алыҫлыҡта Ташкисеү й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 89 кеше; 1959 — 169; 1989 — 165; 2002 — 158; 2010 — 140 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...

АҠТАШ, Ғафури р‑нындағы ауыл

АҠТАШ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Ҡауарҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 61 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 76 км алыҫлыҡта Еҙем й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 165 кеше; 1920 — 232; 1939 — 256; 1959 — 285; 1989 — 175; 2002 — 147; 2010 — 126 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...

АҠТАУ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл

АҠТАУ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Аҡморон а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 11 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 42 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 103 кеше; 1959 — 184; 1989 — 299; 2002 — 283; 2010 — 266 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана бар. 1932 й....

Список материалов