Список материалов
ЮҒАРЫ ҮТКӘРЕҮСӘНЛЕК
ЮҒАРЫ ҮТКӘРЕҮСӘНЛЕК, ҡайһы бер химик элементтарҙың, берләшмәләрҙең һәм иретмәләрҙең критик т‑ранан түбәнерәк һыуытыу ваҡытында электр тогына ҡаршылығы булмау хәленә күсеү күренеше. Матдәләрҙең критик т‑ралары төрлө була (ҡайһы бер керамик материалдар өсөн ул 100 К юғарыраҡ). Магнит ҡырының Ю.ү. хәлендәге...
ЮҒАРЫ УҠЫУ ЙОРТТАРЫНАН ҺУҢ БЕЛЕМ АЛЫУ УЧРЕЖДЕНИЕЛАРЫ
ЮҒАРЫ УҠЫУ ЙОРТТАРЫНАН ҺУҢ БЕЛЕМ АЛЫУ УЧРЕЖДЕНИЕЛАРЫ, юғары белеме булған кешеләрҙең квалификацияһын күтәреүгә тәғәйенләнгән белем биреү учреждениелары. РФ‑тың “Мәғариф тураһында” (1992), “Юғары һәм юғары уҡыу йорттарынан һуң профессиональ белем алыу тураһында” (1996) закондарына ярашлы эшләй. Юғары...
ЮҒАРЫ УҠЫУ ЙОРТТАРЫ
ЮҒАРЫ УҠЫУ ЙОРТТАРЫ (вуздар), халыҡ хужалығының, фән һәм мәҙәниәттең төрлө тармаҡтары өсөн юғары квалификациялы белгестәр әҙерләү м‑н шөғөлләнгән махсус учреждениелар. Вуздарға академиялар, институттар, университеттар инә. Статус тармаҡҡа, ойоштороу‑хоҡуҡ формаһына, дәүләт аккредитацияһы булыу‑булмауына...
ЮҒАРЫ ТЕМПЕРАТУРАҒА СЫҘАМЛЫ ПОЛИМЕРҘАР
ЮҒАРЫ ТЕМПЕРАТУРАҒА СЫҘАМЛЫ ПОЛИМЕРҘАР. Эксплуатация үҙсәнлектәрен 250—300°С тиклем һаҡлайҙар. Юғары т‑раға (юғары т‑рала деструкцияға тотороҡло), йылылыҡҡа (механик йөкләнешкә деформацияһыҙ) сыҙамлылыҡ хас, улар полимер тибына, уларҙағы химик бәйләнештәрҙең ныҡлығына, кристаллик структураның дефекттарына,...
ЮҒАРЫ СУД
ЮҒАРЫ СУД, суд власының федераль органы. РФ Конституцияһына, федераль конституцион закондарға, башҡа ҡануниәт акттарына ярашлы эшләй. 1923 й. ғин. Башҡ. республикаһында РСФСР‑ҙың Юғары трибуналы бүлексәһе, Башҡ. халыҡ судьялары советы (1920—22), Башҡ. революцион трибуналы (1919—22) һәм Өфө губ. революцион...
ЮҒАРЫ СПОРТ ОҪТАЛЫҒЫ МӘКТӘБЕ,
ЮҒАРЫ СПОРТ ОҪТАЛЫҒЫ МӘКТӘБЕ, БР дәүләт учреждениеһы, төрлө халыҡ‑ара ярыштарҙа, Олимпия уйындарында, Паралимпияуйындарында һәм Сурдлимпия уйындарында ҡатнашыу өсөн юғары класлы спортсылар, РФ, БР йыйылма командалары һәм милли олимпиада командаһы ағзалары әҙерләү м‑н шөғөлләнә. Өфөлә урынлашҡан. 1946...
ЮҒАРЫ СОВЕТ
ЮҒАРЫ СОВЕТ, БР‑ҙа 1938—95 йй. дәүләт власының юғары органы. СССР һәм РСФСР ҡануниәтенә, 1937 й. һәм 1978 й. БАССР Конституцияһына ярашлы эшләгән, БАССР ҡарамағындағы бөтә мәсьәләләрҙе хәл итергә хоҡуҡлы булған. Башҡортостан үҙәк башҡармакомитетының хоҡуҡ вариҫы. ЮС‑ҡа тәүге һайлауҙар 1938 й. 26...
ЮҒАРЫ МОЛЕКУЛЯР БЕРЛӘШМӘЛӘР ХИМИЯҺЫ
ЮҒАРЫ МОЛЕКУЛЯР БЕРЛӘШМӘЛӘР ХИМИЯҺЫ, полимерҙарҙыңсинтезын, төҙөлөшөн, үҙсәнлектәрен һәм ҡулланылышын өйрәнгән химия бүлеге. Аналитик химия, коллоидтар химияһы, материалдарҙы өйрәнеү ғилеме, органикбулмаған химия, органик химия, полимерҙар физикаһы, физикхимия, химик технология, нефть химияһы...
ЮҒАРЫ БЕЛЕМ
ЮҒАРЫ БЕЛЕМ, вузда тулы уртабелем нигеҙендә алынған проф. белемдең юғары кимәле. Ю.б. бурыстары: шәхестең, соц. берлектең интеллектуаль, рухи һәм әхлаҡи үҫештәге ихтыяждарын ҡәнәғәтләндереү; йәмғиәттең соц. структураһын яңыртыу һәм үҙгәртеү, фәнни тикшеренеүҙәр һәм уҡытыу ярҙамында фәндәрҙе һәм сәнғәттәрҙе...
ЮБИЛЕЙНЫЙ, ҡылсыҡһыҙ ваҡ күстерә сорты
ЮБИЛЕЙНЫЙ, ҡылсыҡһыҙ ваҡ күстерә сорты. 2000 й. З.М. Шәрипҡолова, Р.Й.Ғәлимуллин, С.Е. Колесников, Н.И.Колюкаева, Н.В.Руднев (БНИИСХ) тарафынан 11 сортты яңынан ирекле һеркәләндереп яһалма булдырылған ҡатмарлы гибрид популяциянан индивидуаль‑ғаилә һайлап алыу ысулы м‑н сығарыла. Күп һабаҡлы ҡыуаҡ....
ЮБИЛЕЙНЫЙ, виноград сорты
ЮБИЛЕЙНЫЙ, ашау өсөн сығарылған виноград сорты. 1999 й. Л.Н.Стреляева, Н.В.Майстренко, М.Ғ.Әбдиева (БНИИСХ) тарафынан Мадлен Анжевин һәм Маленгр ранний сорттарын һеркәләндереү ысулы м‑н сығарыла. Уртаса бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы уртаса ҙурлыҡта, өс һәм биш айырсалы, ныҡ теленгән, бер аҙ төклө. Сәскәһе...
ЮБИЛЕЙНЫЙ БАҠЫР КОЛЧЕДАНЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ
ЮБИЛЕЙНЫЙ БАҠЫР КОЛЧЕДАНЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ, БР‑ҙа иң ҙур ятҡылыҡ, Хәйбулла р‑нында урынлашҡан. 1966 й. Башҡ‑н терр. геол. идаралығы тарафынан асыла. Магнитогорск мегасинклинорийының көнбайыш өлөшөндә, аҫҡы девон эффузивтарынан торған шына һымаҡ тектоник блоктың күсәре буйлап Һамар гравитация максимумының төньяҡ‑‑көнбайыш...
ЭШҺЕҘЛЕК
ЭШҺЕҘЛЕК, иҡт. әүҙем халыҡтың бер өлөшөнөң хужалыҡ эшмәкәрлегендә мәшғүл булмауы. Тәбиғи (ҡулайлы эш урынын эҙләү м‑н бәйле), ҡабатланған (производствоның иҡт. үҫеше түбәнәйеүгә бәйле), ҡыҫҡа ваҡытлы һәм оҙаҡҡа һуҙылған Э. айырыла. Асыҡ (рәсми Э.), йәшерен (халыҡтың өлөшләтә мәшғүллеге) һәм күсмә формаларҙа...
ЭШСЕЛӘР ФАКУЛЬТЕТТАРЫ
ЭШСЕЛӘР ФАКУЛЬТЕТТАРЫ, СССР‑ҙа 1920—30 йй. эшсе йәштәрҙе вуздарға инеүгә әҙерләү өсөн дөйөм белем биргән уҡыу йорттары (йәки уларҙың бүлексәләре). 1920 й. 17 сент. ҡабул ителгән РСФСР ХКС‑ының “Эшселәр факультеттары тураһында” декретына ярашлы эшләй. Э.ф. башланғыс белеме булған эшселәр һәм крәҫтиәндәр...
ЭШСЕЛӘР СИНЫФЫ
ЭШСЕЛӘР СИНЫФЫ, п р о л е т а р и а т, индустриаль йәмғиәттең башлыса физик хеҙмәт м‑н мәшғүл булған ялланма эшселәрҙе үҙ эсенә алған соц. төркөмө. Башҡортостанда Э.с. барлыҡҡа килеү 17 б. аҙ. башлана һәм тау сәнәғәте үҫешенә бәйле була. 18 б. башында крәҫтиәндәрҙеңтөрлө ҡатламдарынан тау сәнәғәте крәҫтиәндәре,...
ЭШСЕ ЙӘШТӘР МӘКТӘПТӘРЕ
ЭШСЕ ЙӘШТӘР МӘКТӘПТӘРЕ, СССР‑ҙа производствонан айырылмайынса уҡыу өсөн дөйөм белем биреү йорттары. СССР ХКС‑ының “Предприятиеларҙа эшләгән үҫмерҙәрҙе уҡытыу тураһында” ҡарары (1943) б‑са ҡалаларҙа һәм эшселәр ҡасабаларында пр‑тиеларҙа эшләгән үҫмерҙәр мәктәптәре булараҡ асыла, 1944 й. алып Э.й.м. Уҡыусылар...
ЭШҠЫУАРЛЫҠ ЭШМӘКӘРЛЕГЕ
ЭШҠЫУАРЛЫҠ ЭШМӘКӘРЛЕГЕ, э ш ҡ ы у а р л ы ҡ, граждандарҙың һәм уларҙың берләшмәләренең милек яуаплылығы аҫтында алып барылған һәм табыш йәки шәхси килем алыуға йүнәлтелгән инициативалы үҙ аллы иҡт. эшмәкәрлеге. Халыҡтың тауарға һәм хеҙмәтләндереү ихтыяждарын ҡәнәғәтләндереүгә, яңы эш урындарын булдырыуға,...
ЭШҠЫУАР ҠАТЫН‑ҠЫҘҘАР АССОЦИАЦИЯҺЫ
ЭШҠЫУАР ҠАТЫН‑ҠЫҘҘАР АССОЦИАЦИЯҺЫ, БР‑ҙың йәмәғәт ойошмаһы, эшҡыуар ҡатын‑ҡыҙҙарға төрлө яҡлап ярҙам күрһәтеү маҡсатында ойошторола. Өфөлә урынлашҡан. 1992 й. асыла. Ассоциация эшләгән проект нигеҙендә БР Юғары Советы Президиумы “БР‑ҙа ҡатын‑ҡыҙҙар эшҡыуарлығын үҫтереү тураһында” указ ҡабул итә (1992...
ЭШКӘРТЕҮ СӘНӘҒӘТЕ
ЭШКӘРТЕҮ СӘНӘҒӘТЕ, сәнәғәт һәм а.х. сеймалын эшкәртеү м‑н шөғөлләнгән сәнәғәт тармаҡтары йыйылмаһы. Башҡортостандың Э.с. яғыулыҡ сәнәғәте (күмер һәм нефть сығарыу сәнәғәтенән тыш), нефтехимия сәнәғәте, химия сәнәғәте (тау химияһы сәнәғәтенән тыш), машиналар эшләү, ҡара металлургия, төҫлө металлургия,...
ЭШЕРИХИОЗ
ЭШЕРИХИОЗ, колибактериоз, бөтә төр йәш а.х. малдарының һәм ҡиммәтле тиреле йәнлектәрҙең киҫкен инфекцион ауырыуы, йәшәүенең тәүге көндәрендә барлыҡҡа килә һәм башлыса эс китеү м‑н характерлана. Тыуҙырыусылары — Esсherichia coli бактерияһының патоген төрҙәре. Э. септик, энтерит һәм энтеротоксемик (ҡоштарҙа...
