Список материалов
ЙӘСӘҮИ Әхмәт
ЙӘСӘҮИ Әхмәт (Хужа Әхмәт; 1105 й. тиклем тип фараз ителә, Испиджаб ҡ., Урта Азия — 1166, Яса ҡ., шунда уҡ), төрки суфый шағиры, шәйех. Бохара ҡ. уҡый, Яса ҡ. йәшәй (псевдонимы шуға бәйле). “Йәсәүиә” тәриҡәтенә (ҡара: Суфыйсылыҡ), төрки әҙәбиәтендә суфыйсылыҡ шиғриәтенә нигеҙ һалыусы. Әүлиә булараҡ танылыу...
ЙӘСӘҮИЕВ Вәсих Хамат улы
ЙӘСӘҮИЕВ Вәсих Хамат улы (7.2.1953, БАССР‑ҙың Борай р‑ны Оло Баҙраҡ а.), инженер‑электромеханик. Техник ф. д‑ры (2002), проф. (2004). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2007). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1975) шунда уҡ эшләй: 2003—14 йй. авиация приборҙары төҙөү ф‑ты деканы, бер үк ваҡытта 2011 й. башлап мәғлүмәт‑үлсәү...
ЙӘТСӘ
ЙӘТСӘ (Mustela nivalis), һыуһарҙар ғаиләһенә ҡараған имеҙеүсе. Евразияның, Төньяҡ Американың уртаса бүлкәтендә таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 13—28 см, ауырлығы 40—100 г. Кәүҙәһе оҙон, һығылмалы. Төҫө ҡышын аҡ, йәйен арҡаһы көрән, ҡорһағы аҡ. Йөнө ҡуйы, ҡыҫҡа. Башы бәләкәй, муйыны оҙон. Ҡолағы ҡыҫҡа, киң....
ЙӘҺҮДТӘР
ЙӘҺҮДТӘР (үҙ атамаһы йегудим), халыҡ, Израилдең төп халҡы. Й. һаны 1989 й. СССР‑ҙа — 1449,0 мең, РСФСР-ҙа — 550,7 мең; 2002 й. РФ‑та — 233,4 мең, 2010 й. — 157,7 мең кеше. Башҡортостанда 1989 й. — 4911 кеше; БР‑ҙа 2002 й. — 2367 кеше, 2010 й. — 1900 кеше. Айырыуса Өфөлә (2010 й. — 1605 кеше) тупланып...
ЙӘҺҮҘИН Ғимат Йыһангир улы
ЙӘҺҮҘИН Ғимат Йыһангир улы [1898 й. ғинуары, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе Туҙлыҡыуыш а. (хәҙер БР‑ҙың Бәләбәй районы) — 10.7.1938, Өфө ҡ.], хужалыҡ эшмәкәре. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. 1916 й. алып Соҡаҙытамаҡ улус идаралығында йомошсо, һуңынан күсереп яҙыусы, 1918 й. — өйәҙ ревкомы тат.‑башҡ....
ЙӘҺҮҘИН Марат Әғләм улы
ЙӘҺҮҘИН Марат Әғләм улы (15.7.1948, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Бәләкәй Учалы ҡсб, хәҙ. Учалы ҡ.), тау инженеры. БР‑ҙың атҡ. шахтёры (2006). Магнитогорск тау‑металлургия ин‑тын тамамлаған (1973). 1964—68 йй. һәм 1973—2008 йй. (өҙөклөк м‑н) Учалы тау‑байыҡтырыу комб‑тында эшләй: слесарь, 1973 й. алып мастер,...
ЙӘҺҮҘИНДӘР
ЙӘҺҮҘИНДӘР, Өфө сауҙагәрҙәре. Иң билдәлеләре: Сәйфулла Мөхәм‑мәтвәли улы Й., Өфө биржа ком‑ты ағзаһы; Фәтҡулла Абдулла улы Й., Өфө биржа ком‑ты ағзаһы, Өфө ҡала думаһы депутаты. 20 б. башында Й. 2 күн заводында хужа була. Өфөнөң эре иген һатыусылары (1913 й. йылға буйлап Ярослав губ. Рыбинск ҡ. 471,8 мең...
ЙӘШ МАЛ АЛИМЕНТАР АНЕМИЯҺЫ
ЙӘШ МАЛ АЛИМЕНТАР АНЕМИЯҺЫ, ҡан яһаусы органдарҙың функцияһы боҙолоу арҡаһында барлыҡҡа килгән ауырыу. Йышыраҡ 5—30 көнлөк сусҡа балаларында, башлыса көҙгө‑ҡышҡы йәки яҙғы осорҙа күҙәтелә. Мал организмына микроэлементтарҙың (тимер, баҡыр, кобальт һ.б.) ыуыҙ, һөт һәм өҫтәмә туҡландырыу м‑н тейешле кимәлдә...
ЙӘШ МАЛ ДИСПЕПСИЯҺЫ
ЙӘШ МАЛ ДИСПЕПСИЯҺЫ, хайуандарҙа матдәләр алмашыныу, аш һеңдереү боҙолоуы м‑н барған ауырыу. Йышыраҡ 1—7 көнлөк быҙауҙар, һирәгерәк — сусҡа балалары, бәрәстәр, ҡолондар ауырый. Й.м.д. түбән сифатлы аҙыҡ ашатҡанда быуаҙ малдың матдәләр алмашыныуы боҙолоу булышлыҡ итә, был хәлһеҙ, түбән резистентлы үрсем...
ЙӘШ МАЛ ҮҪТЕРЕҮ
ЙӘШ МАЛ ҮҪТЕРЕҮ, юғары продуктлы мал алыуға йүнәлтелгән зоотехник саралар комплексы. Башҡортостанда Й.м.ү. б‑са фәнни тикшеренеүҙәр Аграр университетта, Ауыл хужалығы институтында һ.б. алып барыла. Респ. хужалыҡтарында, уларҙың махсуслашыуын иҫәпкә алып, Й.м.ү. төрлө схемаларын ҡулланалар. Йәш һыйыр...
ЙӘШ ТАМАШАСЫ ТЕАТРЫ
ЙӘШ ТАМАШАСЫ ТЕАТРЫ. Өфө дәүләт Йәш тамашасы театры 1936—41 йй. эшләй. Беренсе баш реж. – Ф.Н.Платонов. Репертуар уҡыусыларҙың йәш төркөмөнә ҡарап төҙөлә: кесе йәштәгеләр [Г.Л.Владычина һәм О.Г.Нечаеваның “Иванушка һәм Василиса Премудрая тураһында әкиәт” (“Сказка об Иванушке и Василисе Премудрой”),...
ЙӘШӘЙЕШ ХӘҮЕФҺЕҘЛЕГЕ ИНСТИТУТЫ
ЙӘШӘЙЕШ ХӘҮЕФҺЕҘЛЕГЕ ИНСТИТУТЫ, ДУП. Өфөлә урынлашҡан. 1993 й. Нефть производствоһының ғәмәли экологияһы проблемалары ин‑ты базаһында Ғәмәли экология һәм тәбиғәтте файҙаланыу проблемалары ин‑ты булараҡ ойошторола, 1998 й. алып БР‑ҙың Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ҒТИ исемен һәм хәҙ. статусын йөрөтә. Эшмәкәрлегенең...
ЙӘШӘҮ МИНИМУМЫ
ЙӘШӘҮ МИНИМУМЫ, ҡулланыусылар кәрзиненең хаҡы, ш. уҡ мотлаҡ түләүҙәр һәм йыйымдар. Соц. программалар эшләгәндә һәм уларҙы тормошҡа ашырғанда, бюджетты төҙөгәндә халыҡтың йәшәү кимәлен баһалау өсөн йән башына квартал һайын билдәләнә. 1991 й. алып миним. ҡулланыусылар бюджеты (250‑нән ашыу тауар һәм хеҙмәт...
ЙӘШӘҮ ФОРМАҺЫ
ЙӘШӘҮ ФОРМАҺЫ, организмдың тышҡы ҡиәфәте, уның тышҡы мөхит шарттарына яраҡлашыуын сағылдырған морфол., анатомик, физиол. һ.б. билдәләре комплексы. Хайуандарҙың Й.ф. формалашыуына уларҙың мөхиттә хәрәкәт итеү ысулы, климат шарттары тәьҫир итә. БР имеҙеүселәре ер өҫтө, ш. иҫ. йүгереүселәр (бүре, һеләүһен...
ЙӘШЕЛ (ҺАҠЛАНА ТОРҒАН) ЗОНА
ЙӘШЕЛ (ҺАҠЛАНА ТОРҒАН) ЗОНА, урман йәки ултыртылған ағастар м‑н ҡапланған, тәбиғәттең йә кешенең кире йоғонтоһон, рекреацияны иҫкәртеү маҡсаты м‑н торама пункттар һәм уларҙың тирә‑яғында бүленгән махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре. Майҙаны һәм терр. урыны торама пункттың ҙурлығын, унда урынлашҡан...
ЙӘШЕЛ ДИКРАНУМ
ЙӘШЕЛ ДИКРАНУМ (Dicranum viride), мүк һымаҡтар төрө. Ҡараһыу йәшел төҫтәге кәҫлектәр барлыҡҡа килтереүсе ос емешле ике өйлө күп йыллыҡ мүк, бейеклеге 1—5 см. Һабағы төҙ, ябай йәки тармаҡлы. Япраҡтары ланцет формаһында, осло, мурт; аҫҡылары — һабаҡтан ситкә китеүсе; өҫкөләре — боролмалы, һабаҡҡа яҡын...
ЙӘШЕЛ КОНВЕЙЕР
ЙӘШЕЛ КОНВЕЙЕР, йәшел мал аҙығы етештереү һәм уны иртә яҙҙан көҙ аҙағына тиклем ауыл хужалығы малдарын ашатыуҙа ҡулланыу системаһы. Тәбиғи, яҡшыртылған, культуралы көтөүлектәр һәм сабынлыҡтарҙың, күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ үлән сәсеүлектәренең, мал аҙығы ҡауын‑ҡарбуз культураларының, тамыраҙыҡтарҙың...
ЙӘШЕЛ КУЛЬТУРАЛАР
ЙӘШЕЛ КУЛЬТУРАЛАР, япрағы, япраҡ һабағы һәм йәш һабаҡтары аҙыҡ итеп ҡулланылған йәшелсә. Й.к. һуған (ҡыяҡлы), пекин кәбеҫтәһе, ирәүән, салат, әнис, шпинат, ҡуҙғалаҡ һ.б. инә. Тиҙ өлгөрә (йәшел һуған — 20—35, салат — 30—45, әнис 40 көн эсендә өлгөрә), һалҡынға бирешмәй, уңдырышлы һәм дымлы тупраҡта яҡшы...
ЙӘШЕЛ МАЛ АҘЫҒЫ
ЙӘШЕЛ МАЛ АҘЫҒЫ, мал ашаған көтөүлектәге йәки сабып алынған (йәшел өҫтәмә аҙыҡ) үҫемлектәр. Й.м.а. тәбиғи мал аҙығы ерҙәренең, культуралы көтөүлектәрҙең, бер һәм күп йыллыҡ үлән сәсеүлектәренең үләндәре; ш. уҡ тамыраҙыҡтарҙың һабағы, көтөүлектәрҙәге ҡыуаҡтарҙың япраҡтары һәм йәш ботаҡтары инә. Й.м.а. —...
ЙӘШЕЛ ТАШЛЫ МЕТАМОРФИЗМ
ЙӘШЕЛ ТАШЛЫ МЕТАМОРФИЗМ, төбәк метаморфизмының 250—450°С температурала һәм 2—6 кбар баҫым аҫтында барған төрө. Фанерозойҙың һәм кембрий алдының йыйырсыҡлы өлкәләрендә вулканоген, вулканоген-ултырма, интрузив тау тоҡомдарында үҫешкән (йәшел ташлы бүләктәр). Й.т.м. минераль ассоциацияларының арауыҡтағы...
