Список материалов
ФЛУОРЕСЦЕНТ АНАЛИЗ
ФЛУОРЕСЦЕНТ АНАЛИЗ, флуоресценция күренешенә (ҡара: Люминесценция) нигеҙләнгән анализ ысулы. УФ‑нурланыш (сығанаҡтары — кварцлы газ разрядлы терегөмөш йәки ксенон лампалары, УФ‑лазерҙар) м‑н ярһытылған тикшерелгән матдәнең фотолюминесценцияһы визуаль, фотографик йәки фотоэлектрон приёмник ярҙамында...
ФЛОТАЦИЯ
ФЛОТАЦИЯ (фр. flottation), суспензияларҙан ваҡ ҡаты өлөштәрҙе бүлеү, эмульсияларҙан дисперслы фаза тамсыларын айырып алыу. Өлөшсәләрҙең (тамсыларҙың) шыйыҡса м‑н еүешләнеүсәнлегенең төрлөлөгөнә һәм уларҙың фаза бүлеге сиктәрендә тупланыуына нигеҙләнгән. Фаза‑ара сиктәр барлыҡҡа килеү механизмына бәйле...
ФЛАВОНОИДТАР
ФЛАВОНОИДТАР, биологик актив матдәләр, үҫемлек пигменттары, бензо‑γ‑пиран сығарылмалары. Молекулаларында 2 бензол ҡулсаһы бер‑береһенә пропан гетероциклик кислородлы фрагмент (фенилпропан каркасы С6—С3—С6) м‑н бәйләнгән фенол берләшмәләре. 1000‑дән ашыу Ф. билдәле, үҫемлектәрҙә киң таралған, ҡайһы берҙә...
ФИЗИК‑ХИМИК АНАЛИЗ
ФИЗИК‑ХИМИК АНАЛИЗ, химик әүерелештәрҙе бер нисә компоненттан (уларҙы айырмайынса) торған системаларҙа (башлыса тиң булған) химик составына, компоненттарҙың бер‑береһе м‑н тәьҫир итешеүенә, фазаларҙың һ.б. тәбиғәтенә һәм йәшәү сиктәренә бәйле өйрәнеү ысулы. Ф.‑х.а. төп бурысы — “состав—үҙенсәлек” (“состав—температуpa”,...
ФИЗИК ХИМИЯ
ФИЗИК ХИМИЯ, химик процестар үтеү законлыҡтарын физиканың фундаменталь принциптары, теоретик һәм эксперименталь ысулдарына нигеҙләнеп аңлатҡан фән. Квант механикаһы, статистик физика һәм термодинамика, һыҙыҡлы булмаған динамика, химия физикаһы һ.б. м‑н тығыҙ бәйле. Ф.х. матдәләр төҙөлөшө т‑дағы тәғлимәтте,...
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, нурланыштың (квант йәки бөртөктәр ағымы) матдә м‑н тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эффектты (сигнал) үлсәүгә нигеҙләнгән. Сигнал дәүмәлен үлсәү һөҙөмтәләре б‑са статистик эшкәртеп асыҡланған компоненттарҙың концентрацияһы һәм массаһы м‑н бәйле аналитик сигнал алына....
ФЕРОМОНДАР
ФЕРОМОНДАР, биологик актив матдәләр, хайуандарҙың махсус биҙҙәре тарафынан тирә‑яҡ мөхиткә бүлеп сығарыла һәм ш. уҡ (ҡайһы берҙә ҡәрҙәш) биол. төр заттарына хас холоҡто йәки үҫеш процесын барлыҡҡа килтерә. Енес (аттрактанттар һәм афродизиактар; күберәк өйрәнелгән), аҙыҡ, агрегацион, хәүеф, эҙ, соц....
ФЕНОЛДАР
ФЕНОЛДАР, молекулаларында ароматлы ҡулса атомдары м‑н бәйләнгән бер йәки бер нисә гидроксил төркөм булған ароматик берләшмәләр. Гидроксил төркөм һаны б‑са бер‑ (фенол, крезол, ксиленол), ике‑ (пирокатехин, резорцин, гидрохинон), өс‑ (пирогаллол, флороглюцин, оксигидрохинон) һәм күп атомлыларға бүленә....
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ БИОТЕХНИК ҺАҠЛАУ ЫСУЛЫ
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ БИОТЕХНИК ҺАҠЛАУ ЫСУЛЫ, ҡоротҡос бөжәктәрҙән үҫемлектәрҙе һаҡлауҙың (а.х., урман, декоратив) интеграциялы ысулының ҡушма өлөшө, биол., химик һәм техник саралар ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала. Айырым бөжәк төрҙәренең үҙ‑үҙен тотошона ҡарап уларҙы йәлеп итеү йәки ҡурҡытыу өсөн билдәле физик (тауыш,...
ҮҪЕМЛЕК АРОМАТИК БЕРЛӘШМӘЛӘРЕ
ҮҪЕМЛЕК АРОМАТИК БЕРЛӘШМӘЛӘРЕ, молекулалары 1, йышыраҡ 2 һәм унан күберәк эйәртеүле бәйләнешле системаһы булған, составына гидроксил төркөмдәр ингән планар циклдарҙан торған тәбиғи берләшмәләр. Ү.а.б. ябай һәм күп атомлы фенолдар, флавоноидтар, кумариндар, хромондар, антрахинондар, лигнандар, гидролизланыусы...
ҮҘӘК ЗАВОД ЛАБОРАТОРИЯҺЫ
ҮҘӘК ЗАВОД ЛАБОРАТОРИЯҺЫ, сәнәғәт пр‑тиеһындағы лаб. комплексы, лаб. контроль, ғилми‑тикшеренеү һәм эксперименталь‑производство эштәрен башҡара. Ү.з.л. бурыстары производствоның үҙенсәлектәренә һәм күләменә бәйле. Ү.з.л. сеймал, яғыулыҡ сифатын, технологик процесс ваҡытында материалдарҙың химик составы...
УГЛЕРОД
УГЛЕРОД (Carboneum), C, Д.И.Менделеев периодик системаһының IV төркөм химик элементы. 2 тотороҡло, радиоактив изотоптары бар. Тәбиғәттә У. ирекле хәлдә (алмас, графит), карбонаттар (эзбизташтар, доломиттар), диоксид сифатында (гидро‑ һәм атмосферала), янар ятҡылыҡтар составында (янар тәбиғигаздар, нефть,...
УГЛЕВОДОРОДТАР
УГЛЕВОДОРОДТАР, молекулалары углерод һәм водород атомдарынан торған органик берләшмәләр. У. — нефть, углеводород газдары, газ конденсаты һ.б. төп компоненттары. Төҙөлөшөнә ҡарап алифатик (углерод атомдары һыҙыҡлы, мәҫ., н‑пентан, йәки тармаҡлы мәҫ., изо‑пентан, сылбыр барлыҡҡа килтерә,) һәм циклик (3...
УГЛЕВОДОРОД ГАЗДАР
УГЛЕВОДОРОД ГАЗДАР, молекулаларында 5‑кә тиклем углерод атомы булған алифатик углеводородтар ҡатышмаһы. Тәбиғи газдарға, нефть эшкәртеү (тура ҡыуыу, деструктив процестар: термик крекинг, каталитик крекинг, пиролиз һ.б.) газдарына бүленә. Тәбиғи У.г. төп компоненттары — метан (ҡайһы саҡ 98%‑ҡа етә),...
ТУЛЫЛАНДЫРЫЛҒАН ПОЛИМЕРҘАР
ТУЛЫЛАНДЫРЫЛҒАН ПОЛИМЕРҘАР, ҡаты, шыйыҡ йәки газ хәлендәге матдәләр (тултырғыстар) сағыштырмаса тигеҙ урынлашҡан өҙлөкһөҙ полимер фазалы (матрицалы) гетероген системалар. Тултырғыс сифатында аҡбур, тальк, ҡором, каолин, ағас оно, быяланан матдәләр, икенсел полимер сеймал һ.б. ҡулланыла. Сығышы б‑са...
ТУЙЫНДЫРЫЛМАҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР
ТУЙЫНДЫРЫЛМАҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР, с и к һ е ҙ б е р л ә ш м ә л ә р, молекулалар каркасында теүәл (С=С, С≡С) бәйләнештәр булған органик берләшмәләр. Теүәл бәйләнештәр характеры б‑са Т.б. икеләтә (олефиндар, циклоалкендар) һәм өсләтә (алкиндар, циклоалкиндар) бәйләнешле, теүәл бәйләнештәре һаны б‑са ике...
ТУЙЫНДЫРЫЛҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР
ТУЙЫНДЫРЫЛҒАН БЕРЛӘШМӘЛӘР, с и к к е б е р л ә ш м ә л ә р, молекула каркасы бер‑береһе м‑н бары тик бер ҡатлы (туйындырылған) бәйләнеш м‑н бәйле углерод атомдарынан торған органик берләшмәләр. Ациклик (асыҡ сылбырлы, төрлө тармаҡтары булыуы мөмкин) һәм алициклик берләшмәләр айырыла. Т.б. углеводород...
ТРИАЛЛАТ
ТРИАЛЛАТ, авадекс БВ, системалы гербицид, тиокарбамин к‑таһының сығарылмаһы. Тәьҫир итеүсе төп матдә S‑2,3,3‑т рихлораллил‑N,N‑диизопропилтиокарбамат; кристаллик, насар еҫле, tиреү 30°C, һыуҙа насар эрей (9 мг/л), күп кенә органик эреткестәрҙә яҡшы эрей, фотототороҡло, металдарҙы тутыҡтырмай, дым булмаған...
ТӨҘӨЛӨШ МАТЕРИАЛДАРЫ
ТӨҘӨЛӨШ МАТЕРИАЛДАРЫ, сәнәғәт һәм граждан объекттары, ш. иҫ. автомобиль юлдары, тимер юлдар, төҙөлөшөндә файҙаланылған тәбиғи һәм яһалма материалдар. Дөйөм (төрлө төҙөлөш конструкцияларын төҙөгәндә, әҙерләгәндә ҡулланыла, мәҫ., цемент, бетон) һәм махсус (акустик материалдар, утҡа сыҙамлы, биҙәкләү материалдары...
ТӨҘӨЛӨШ КОНСТРУКЦИЯЛАРЫН УТТАН ҺАҠЛАУ
ТӨҘӨЛӨШ КОНСТРУКЦИЯЛАРЫН УТТАН ҺАҠЛАУ, төҙөлөш конструкцияларының утҡа сыҙамлығының талап ителгән сиген [янғын ваҡытында тотоусы һәм (йәки) кәртәләүсе функцияларҙы һаҡлау һәләтен юғалтмайынса ут тәьҫиренә ҡаршы тороу ваҡыты м‑н билдәләнә] тәьмин итеү. Т.к.у.һ. өсөн плита, табаҡ, ваҡ янмай торған киҫәкле...
