Список материалов
ЛАГОТИС
ЛАГОТИС (Lagotis), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 20 төрө билдәле, Евразияның һәм Төньяҡ Американың субарктик бүлкәттәрендә, Уралда һәм Азияның тауҙарында таралған. Башҡортостанда урал Л. үҫә. Ҡыҫҡа тамырһабаҡлы ярым паразит күп йыллыҡ үлән, бейеклеге 10—40 см. Һабағы төҙ, йомро,...
ЛАҒЫР, Салауат р‑нындағы ауыл
ЛАҒЫР, Васик, Васҡын, Салауат р‑нындағы ауыл, Лағыр а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 28 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т. табан 35 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1018 кеше; 1920 — 1221; 1939 — 857; 1959 — 730; 1989 — 883; 2002 — 961; 2010 — 856 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта...
ЛАҒЫР, һаҙлыҡ
ЛАҒЫР, Әй й. басс. һаҙлыҡ, тәбиғәт ҡомартҡыһы (2005). Салауат р‑ны Лағыр а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 1 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 1,6 мең га, торфтың уртаса ҡалынлығы 5,3 м. Туйыныуы ҡатнаш. Аҡ ерек, көлһыу тал, тәлгәш ҡайын, тәпәш ҡайын, мүктәр үҫә; үҫемлектәрҙең БР‑ҙың Ҡыҙыл...
ЛАЗАРЕВ Дмитрий Ильич
ЛАЗАРЕВ Дмитрий Ильич [8.11.1922, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Братовщина а. (БР‑ҙың Ҡалтасы районы) — 28.2.1991, Ярославль ҡ.], Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1942 й. июненән Ялан, Көньяҡ-Көнбайыш, 2‑се Украина һәм 1‑се Белоруссия фронттарында хеҙмәт итә. Герой исеменә 2‑се гвардия...
ЛАЗАРЕВ Николай Иванович
ЛАЗАРЕВ Николай Иванович (18.7.1926, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Ҡарама утары — 28.1.1998, Мәскәү өлк. Шишкин Лес ҡсб, Подольск ҡ. ерләнгән), Советтар Союзы Геройы (1990). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1944 й. июленән 2‑се Балтик буйы фронтында хеҙмәт итә. Герой исеменә 3‑сө удар армия 5‑се танк корпусы...
ЛАЗАРЕВА Дина Наумовна
ЛАЗАРЕВА Дина Наумовна (11.9.1922, Силәбе губернаһы Мейәс Заводы ҡсб — 11.9.2019, Өфө ҡ.), фармаколог. БР ФА‑ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1962), профессор (1963). РФ‑тың (1993) һәм БАССР‑ҙың (1976) атҡаҙанған фән эшмәкәре, БР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2002). БДМИ‑ны тамамлаған...
ЛАЗЕР
ЛАЗЕР, оптик квант генераторы (ингл. Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation — мәжбүри нурланыш ярҙамында яҡтылыҡты көсәйтеү), оптик диапазондағы электромагнит нурланыш генераторы, механизмы актив мөхиттәге мәжбүри нурланышты файҙаланыуға нигеҙләнгән. Актив мөхит төрө б‑са — газлы, шыйыҡ,...
ЛАЗЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
ЛАЗЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ, лазер нурланышы ярҙамында материалды йәки ярым фабрикатты эшкәртеү, яһау, уларҙың хәлен, үҙенсәлектәрен һәм формаһын үҙгәртеү ысулдары йыйылмаһы. Л.т. 1‑ҙән бер нисә мең Вт тиклем ҡеүәтле ҡаты есемле һәм газлы (углекислый газ) лазерҙар ҡулланыла. Технологик операцияларҙың төрөнә...
ЛАЙЛАЛЫ БӘШМӘКТӘР
ЛАЙЛАЛЫ БӘШМӘКТӘР (Myxomycota), хлорофилһыҙ, башлыса сапрофит бәшмәк һымаҡ организмдар төркөмө. Протостелиялар (примитив Л.б.) һәм миксогастрҙар класына ҡараған 1000‑дән ашыу төрө билдәле. Башҡортостанда бер нисә тиҫтә төрө осрай, бөтә ерҙә таралған. Вегетатив тәне — күп ядролы лайлалы протоплазма (плазмодий),...
ЛАЙЛАЛЫ ҠУСҠАРҘАР
ЛАЙЛАЛЫ ҠУСҠАРҘАР (Limacidae), ҡорһағаяҡлылар класының моллюскылар ғаиләһе. 250‑нән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда баҫыу Л.ҡ. һәм селтәрле Л.ҡ. осрай. Кәүҙәһе 25—50 миллиметр оҙонлоҡта, селәүсен йәки цилиндр формаһында, аҡһыл йәки һарғылт төҫтә, көрән йәки ҡара таплы; баштан,...
ЛАК ҺӘМ ЛАК‑БУЯУ МАТЕРИАЛДАРЫ
ЛАК ҺӘМ ЛАК‑БУЯУ МАТЕРИАЛДАРЫ, ҡаты түшәмә нигеҙгә йоҡа итеп һылағанда плёнка (өҫкө йөҙҙә адгезия көстәре м‑н тотолоп торған ҡаплама) рәүешендә кибә торған шыйыҡ йәки паста һымаҡ составтар. Л. һ. л.‑б.м. лактарҙы (плёнка барлыҡҡа килтереүсе тәбиғи йәки синтетик матдәләрҙең органик эреткестәрҙәге йәки...
ЛАК-БУЯУ СӘНӘҒӘТЕ
ЛАК-БУЯУ СӘНӘҒӘТЕ, химия сәнәғәтенең лак, буяу, эмаль һ.б. етештереүсе тармағы. Башҡортостанда 20 б. уртаһында үҫешә башлай, 1947 й. Стәрлетамаҡ синтетик каучук з‑дына (ҡара: “Каучук”) нигеҙ һалына. 60‑сы йй. лак-буяу материалдары етештереү йылына 5—10 мең т, 70‑се йй. — 10—14, 80‑се йй. — 15—18 мең т...
ЛАКЕЕВ Сергей Николаевич
ЛАКЕЕВ Сергей Николаевич (29.12. 1962, Өфө), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (2008). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1985) Органик химия ин‑тында эшләй (өҙөклөк м‑н): 1992 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 2008 й. — инновацион эҙләнеүҙәр бүлеге нач., 2001 й. — “Содействие” Башҡ‑н инновациялар үҙәге дир., 2009 й. —...
ЛАҠЛЫ МӘМЕРЙӘҺЕ
ЛАҠЛЫ МӘМЕРЙӘҺЕ, Ташҡыуыш, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Салауат р‑ны Лаҡлы а. көньяҡ‑көнбайышҡа табан 1,6 км алыҫлыҡта Лаҡлы й. (Әй й. ҡушылдығы) үҙәненең уң битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, өҫкө карбондың эзбизташтарында барлыҡҡа килгән. Төньяҡ йүнәлешле горизонталь залдар һәм галереялар системаһынан...
ЛАҠЛЫ, Салауат р‑нындағы ауыл
ЛАҠЛЫ, Салауат р‑нындағы ауыл, Лаҡлы а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнс. 31 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т. табан 26 км алыҫлыҡта Лаҡлы й. (Әй й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1450 кеше; 1920 — 1703; 1939 — 1868; 1959 — 1449; 1989 — 1157; 2002 — 1124; 2010 — 925 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....
ЛАНГЕ Александр Петрович
ЛАНГЕ Александр Петрович (21.12.1896, Киев — 16.12.1976, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. канд. (1950), проф. (1962). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1967). Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы. Киев политехник ин‑тын тамамлаған (1920). 1953—72 йй. БАХИ‑ла (1954—66 йй. тракторҙар һәм автомобилдәр каф. мөдире)...
ЛАНДМИЛИЦИЯ
ЛАНДМИЛИЦИЯ (нем. land — ил һәм лат. militia — ғәскәр), 18 б. Рәсәйҙә ил сиген һаҡлау өсөн урынлаштырылған ғәскәр төрө. Башҡортостанда 1731 й. Яңы Кама аръяғы сик һыҙығы ҡәлғәләрен һәм нығытмаларын (ҡара: Кама аръяғы сик һыҙығы) һаҡлау өсөн ойошторола. Кама аръяғы Л. однодворецтарҙан һәм хеҙмәтле кешеләрҙән...
ЛАНДРАС, сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо
ЛАНДРАС (дат. Landrace, land — ил, ауыл ере һәм race — тоҡом), сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо. 20 б. башында Данияла урындағы яҡшыртылған һалынҡы ҡолаҡлы сусҡалар м‑н Англияла сығарылған сусҡаларҙы (башлыса эре аҡ тоҡом) ҡушыу юлы м‑н сығарыла. Рәсәйгә — 1948 й., Башҡортостанға 60‑сы йй. башында эре аҡ...
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ, ландшафт төҙөлөш өлөштәренең морфология һәм структура б‑са бер‑береһенә тура килмәүе. Симметрик (дөрөҫ арауыҡ) төҙөлөштән тайпылыу сәбәбе булып геострофик, тектоген, геол. структура, ишелмә, циркуляция, инсоляция, топоген, антропоген факторҙар тора. Л.а. Башҡортостан (Көньяҡ)...
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ, агроландшафтың тотороҡлолоғон, тупраҡтың уңдырышлылығын тергеҙеүҙе һәм үҫтерелгән а.х. культураларының юғары уңышын алыуҙы тәьмин иткән ерҙе ҡулланыу системаһы. А.х. культураларын урынлаштырыу төр һәм сорттарҙың экологияһына, тупраҡтың һәм рельефтың(битләүҙәрҙең текәлеге һәм экспозицияһы)...
