Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

БОРОНҒО ҺӘМ УРТА БЫУАТ ТӨРКИ ӘҘӘБИ ТЕЛДӘРЕ

БОРОНҒО ҺӘМ УРТА БЫУАТ ТӨРКИ ӘҘӘБИ ТЕЛДӘРЕ, төрки ҡәбиләләрҙең һәм халыҡтарҙың милли телгә тиклемге әҙәби теле. Боронғо төрки телдәргә боронғо төрки әҙәбиәте ҡомартҡыларында сағылыш тапҡан Орхон‑Йәнәсәй ҡомартҡылары теле һәм боронғо уйғыр теле, урта төрки телдәргә урта быуат төрки телле әҙәбиәт ҡомартҡылары...

ВАСИЛЬЕВ Валериан Михайлович

ВАСИЛЬЕВ Валериан Михайлович (1.1.1883, Өфө губернаһы Бөрө өйәҙе Сусаҙы а., хәҙер БР‑ҙың Яңауыл районы Сусаҙы‑Ябалаҡ а., — 2.5.1961, Йошкар‑Ола ҡ.), филолог. Филология фәндәре докторы (1957). Бөрө уҡытыусылар (1902) һәм Ҡазан дини (1906) семинарияларын, Ҡазан университетын (1918) тамамлаған. 1907—30 йй....

ВЕНГР ТЕЛЕ

ВЕНГР ТЕЛЕ, фин-уғыр телдәренең береһе (уғыр төркөмө). Венгрияның дәүләт теле. Шулай уҡ Румынияла, Сербияла (Воеводинола), Словакияла һ.б. таралған. Һөйләшеүселәр һаны — 14 млн ашыу кеше. Манси һәм ханты телдәренә яҡын. Б.э.т. 3‑сө мең йыллыҡ аҙағындағы уғыр тәү теленә барып тоташа. Хәҙерге В.т. 8 диалект...

ВОКАЛИЗМ

ВОКАЛИЗМ (латин теленән vocalis — һуҙынҡы өн), телдәге, диалекттағы, һөйләштәге һуҙынҡы фонемалар системаһы. Хәҙерге башҡорт телендә 9 һуҙынҡы фонема бар: [а], [ә], [эе], [и], [оо], [ө], [у], [ү], [ы]. Тамыр морфемаларҙа бөтә һуҙынҡылар ҙа күҙәтелә, аффикстарҙа [и], [у], [ү] ҡулланылмай. Артикуляцион...

ГАГАУЗ ТЕЛЕ

ГАГАУЗ ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (көньяҡ-көнбайыш, йәки уғыҙ, төркөмө). Гагауздарҙың милли теле. Молдавияның көньяғында, Болгарияның төньяҡ-көнсығышында һәм Румынияла, Украинаның көньяҡ-көнбайышында, өлөшләтә Ҡаҙағстанда, Урта Азияла, Төньяҡ Кавказда таралған. Һөйләшеүселәр һаны — 200 меңгә яҡын...

ГОРШУНОВ Юрий Владимирович

ГОРШУНОВ Юрий Владимирович (1.8.1952, Удмурт АССР‑ы 21 Октябрь ҡсб), телсе. Филология фәндәре докторы (2000), профессор (2002). РФ‑тың халыҡ мәғарифы отличнигы (1994), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2003). Бөрө педагогия институтын тамамлағандан һуң (1974) шунда уҡ эшләй:...

ГРАММАТИК КАТЕГОРИЯ

ГРАММАТИК КАТЕГОРИЯ, тиң грамматик мәғәнәле бер нисә грамматик форманы (ҡара: Грамматика) ҡапма‑ҡаршы ҡуйыу системаһы. Морфологик (ҡара: Морфология) һәм синтаксик (ҡара: Синтаксис) Г.к. айырыла. Морфол. категорияларҙың эҙмә-эҙлекле сағылышы һүҙ төркөмдәрендә тулы урын таба; синтаксик категориялар (предикативлыҡ,...

ГРАММАТИКА

ГРАММАТИКА (грек телендәге grammatiké, gramma — хәреф, яҙылыш), 1) тел төҙөлөшө, йәғни уның формаль кимәле (морфологик категориялар һәм формалар, синтаксик категориялар һәм конструкциялар, һүҙьяһалыш ысулдары) системаһы, грамматик мәғәнәләрҙә, формаларҙа һәм грамматик категорияларҙа бирелә. Грамматик...

ҒАЙСИНА Рәйдә Мирғәле ҡыҙы

ҒАЙСИНА Рәйдә Мирғәле ҡыҙы (2.3.1938, БАССР-ҙың Шишмә р-ны Шишмә а.), тел белгесе. Филол. ф. д-ры (1984), проф. (1984). РФ юғары мәктәбенең атҡ. хеҙм-ре (2010), БАССР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1987), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2001). БДУ-ны тамамлаған (1960), 1965 й. алып шунда уҡ...

ҒАРИПОВ Рауил Ҡасим улы

ҒАРИПОВ Рауил Ҡасим улы (15.3.1951, Свердловск ҡ.), тел белгесе. Филол. ф. д‑ры (2000), проф. (2000). БР-ҙың атҡ. мәғариф хеҙм-ре (2007), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2005), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2012). Свердловск пед. ин‑тын тамамлаған (1977). 1979 й. алып Бөрө пед. ин‑тында,...

ҒАРИПОВ Талмас Мәғсүм улы

  ҒАРИПОВ Талмас Мәғсүм улы (31.7.1928, Мәскәү ҡ. — 19.5.2022, Өфө ҡ.), тел белгесе. БР ФА-ның мөхбир ағзаһы (1991), филология фәндәре докторы (1974), профессор (1979). РФ‑тың (1992) һәм БАССР‑ҙың (1983) атҡаҙанған фән эшмәкәре, РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2003). МДУ‑ны...

ҒАТАУЛЛИН Рауил Ғибат улы

ҒАТАУЛЛИН Рауил Ғибат улы (29.6.1947, БАССР-ҙың Стәрлебаш р-ны Ҡарағош а.), тел белгесе. Филол. ф. д-ры (1997), проф. (2001). БР-ҙың атҡ.  фән эшмәкәре (2004), БДУ-ны  тамамлағандан һуң (1971) шунда уҡ эшләй (1983—90 йй. һәм 1998 й. алып немец филол. каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге немец теленең һүҙьяһалышына,...

ҒӘЗИЗОВА Рейда Фәрүәз ҡыҙы

ҒӘЗИЗОВА Рейда Фәрүәз ҡыҙы (9.1.1933, Өфө ҡ. — 4.12.2020, шунда уҡ), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2001). К.А.Тимирязев исемендәге Башҡ. педагогия институтын тамамлағандан һуң (1954) 1958 й. тиклем Бөрө педагогия...

ҒӘЛӘҮЕТДИНОВ Ишмөхәмәт Ғилметдин улы

ҒӘЛӘҮЕТДИНОВ Ишмөхәмәт Ғилметдин улы (1.1.1948, БАССР‑ҙың Учалы районы Сораман а. — 10.10.2015, Өфө ҡ., тыуған ауылында ерләнгән), тел белгесе. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1995), филология фәндәре кандидаты (1992), профессор (1994). РФ‑тың (2005) һәм БАССР‑ҙың (1986) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, РФ‑тың...

ҒӘНИЕВ Булат Тәлғәт улы

ҒӘНИЕВ Булат Тәлғәт улы (28.5.1949, ТАССР-ҙың Урыссу ҡсб), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2004), профессор (2013). БР-ҙың мәғариф отличнигы (2005), РФ-тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2009). БДУ-ны тамамлаған (1972). 1980—2021 йй. БДПУ-ла эшләй: 1994—2004 йй. вузға тиклемге...

ҒӘНИЕВ Фуат Әшрәф улы

ҒӘНИЕВ Фуат Әшрәф улы [1.8.1930, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Нәсибаш а. (БР-ҙың Салауат районы) — 28.2.2016, Ҡазан ҡ.], тел белгесе. ТР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). РФ‑тың (1996) һәм ТАССР-ҙың (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре. Ҡазан университетын тамамлағандан...

ҒӘРӘП ТЕЛЕ

ҒӘРӘП ТЕЛЕ, семит телдәренең береһе (көньяҡ-көнбайыш төркөм). Бөтә ғәрәп илдәренең (Ираҡ, Ливан, Сауд Ғәрәбстаны, Сүриә һ.б.), Сомали Федератив Республикаһы һәм Джибути Республикаһының рәсми теле; БМО‑ның рәсми һәм эш телдәренең береһе. Шулай уҡ Азияның һәм Төньяҡ Африканың башҡа илдәрендә таралған....

ҒӘРӘП ТЕЛЕНӘН ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР

ҒӘРӘП ТЕЛЕНӘН ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР. Ғ.т.ү.һ. таралыуына ғәрәптәрҙең ҡаҙаныштары, ислам, Урта быуаттарҙа ғәрәп телле илдәрҙә фән һәм мәҙәниәттең юғары кимәлдә үҫешкәнлеге булышлыҡ итә. Төрки телдәрҙә тәүге Ғ.т.ү.һ. — боронғо төрки яҙма ҡомартҡыларҙа, башҡорт телендә иң тәүге шәжәрәләрҙә осрай. Башҡ....

ҒӘРӘП ЯҘМАҺЫ

ҒӘРӘП ЯҘМАҺЫ, ғәрәп телле халыҡтар (ҡара: Ғәрәп теле), шулай уҡ бер ни тиклем үҙгәрештәр менән Иран, Афғанстан, Һиндостан, Пакистан һәм Ҡытай (Синьцзян) халыҡтары ҡулланған хәрефле яҙыу.   Ғ.я. б.э.т. 2 б. — б.э. 4 б. ҡулланылған арамей алфавиты нигеҙендә Ғәрәбстанда барлыҡҡа килә. Ғәмәлдә Ғ.я. 6 б....

ДӘҮЛӘТШИН Ғәббәс Йәғәфәр улы

ДӘҮЛӘТШИН Ғәббәс Йәғәфәр улы (1892 й. сентябре, Һамар губернаһы Ташбулат‑Күстән а., хәҙер Һамар өлкәһенең Оло Глушица районы Таш-Күстән а., — 7.12.1937, Өфө ҡ.), тел белгесе. Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы. Тыуған ауылында — мәҙрәсә (1910), Ленинград көнсығыш институтын (1931) тамамлаған. 1918 й....