Список материалов
ХИМИЯ СӘНӘҒӘТЕ
ХИМИЯ СӘНӘҒӘТЕ, эшкәртеү сәнәғәтенең минераль һ.б. сеймалды эшкәртеү м-н шөғөлләнгән тармаҡтары йыйылмаһы. Лак‑буяу сәнәғәтен, пластмасса изделиелар, быяла сүс материалдар, быяла пластиктар һәм уларҙан эшләнгән изделиелар сәнәғәтен, төп химия сәнәғәтен, көнкүреш химияһы производствоһын, синтетик ыҫмалалар...
ХИМИЯ ФИЗИКАҺЫ
ХИМИЯ ФИЗИКАҺЫ, химия м-н физика араһындағы сиктәш фән бүлеге; химик процестарҙың физик күренештәрен өйрәнә. Физик химия, квант химияһы, атом физикаһы, квант механикаһы, химик кинетика, химик термодинамика, фотохимия, радиация химияһы,электрохимия м-н тығыҙ бәйле. Х.ф. төп бурыстары: атомдың электрон...
ХИМИЯ ҺӘМ НЕФТЬ МАШИНАЛАРЫ ЭШЛӘҮ
ХИМИЯ ҺӘМ НЕФТЬ МАШИНАЛАРЫ ЭШЛӘҮ, химия, нефтехимия, нефть һәм газ сәнәғәттәре өсөн технологик ҡорамалдар һәм аппаратура етештереү б-са машиналар эшләү тармағы. Башҡортостанда 1941 й. Благовещен ҡ. Туапсе механика з-ды (ҡара: Благовещен арматура заводы), Ишембай ҡ. – И.В.Сталин ис. механика з-ды (ҡара:...
ХИМИЯ ҺӘМ ХИМИК ТЕХНОЛОГИЯ БЕЛЕМЕ БИРЕҮ
ХИМИЯ ҺӘМ ХИМИК ТЕХНОЛОГИЯ БЕЛЕМЕ БИРЕҮ, уҡыу йорттарында химия һәм химик технология б-са белем алыу системаһы. Дөйөм (дөйөм белем биреү мәктәптәре, ш. иҫ. химия тәрән өйрәнелгән мәктәптәрҙең; урта һөнәри-техник һәм урта махсус белем биреү уҡыу йорттарының программалары составында), ярҙамсы (политехник,...
ХИММОТОЛОГИЯ
ХИММОТОЛОГИЯ (химия һәм лат. motor – хәрәкәткә килтереүсе һәм …логия), яғыулыҡ-майлау материалдарының, махсус шыйыҡсаларҙың үҙсәнлектәрен, сифатын һәм уларҙы техникала рациональ файҙаланыуҙы өйрәнгән фән. Х. термины тәүге тапҡыр 1964 й. СССР-ҙа тәҡдим ителә. Органик химия, физик химия, коллоидтар химияһы,...
ХИРУРГИЯ
ХИРУРГИЯ (гр. cheir – ҡул һәм ergon – ғәмәл, эш), хирургия ауырыуҙарын өйрәнгән һәм операциялар эшләү алымдарын, ысулдарын эшләгән медицина һәм ветеринария өлкәһе.
Медицинала Х. Дөйөм, факультет, оператив,госпиталь һәм хәрби-ялан Х. айырыла. Х. бүлектәре: абдоминаль, торакаль, эренле ауырыуҙар, миниинвазив,...
ХИРУРГИЯ АУЫРЫУҘАРЫ
ХИРУРГИЯ АУЫРЫУҘАРЫ, дөйөм дауалау саралары м-н бер рәттән оператив (хирургик) ҡатнашыу кәрәк булған кеше һәм хайуандарҙың ауырыуҙары. Башлыса хирургик дауалауҙы талап иткән (травмалар, организмдың йәшәү функцияларын боҙған үҫеш кәмселеге һәм тыумыштан килгән ауырыуҙар, йомшаҡ туҡымаларҙың һәм эске...
ХИСАЕВА Дилара Әхәт ҡыҙы
ХИСАЕВА Дилара Әхәт ҡыҙы (3.10. 1946, БАССР-ҙың Саҡмағош р-ны Саҡмағош а.), физик-химик. Химия ф. д-ры (2001). БР-ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (2002). БДУ-ны тамамлаған (1971). 1968 й. башлап Нефтехимия производстволары ҒТИ-нда эшләй. 1978 й. алып Башҡ-н нефть ғилми-тикшеренеү һәм проект ин-тында: 1986...
ХИСАМ”, башҡорт халыҡ йыры
“ХИСАМ”, “Хисам көйө”, башҡорт халыҡ йыры, оҙон көй. Тәүге тапҡыр йырҙың көйө З.Ғ.Исмәғилев тарафынан 1947 й. М.И.Ғәлиеванан яҙып алына һәм “Башҡорт халыҡ йырҙары” йыйынтығында (1964) баҫтырып сығарыла. “Х.” варианттарын Ф.Х.Камаев, Ғ.З. Сөләймәнов яҙып ала. Лирик-эпик йыр. Орск өйәҙе Үҫәргән улусы...
ХИСАМЕТДИНОВ Илдар Иҙел улы
ХИСАМЕТДИНОВ Илдар Иҙел улы (27.11.1959,Өфө), композитор. БР-ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2002). Композиторҙар союзы ағзаһы (1996). ӨДСИ-не тамамлаған (1983, музыка ғилеме, Е.Л.Танкелевич класы; 1996, композиция, Л.З.Исмәғилева класы). 1981—97 йй. Өфө балалар сәнғәт мәктәбендә, 1996 й. алып урта махсус...
ХИСАМЕТДИНОВ Наил Исмәғзәм улы
ХИСАМЕТДИНОВ Наил Исмәғзәм улы (7.2.1940, БАССР-ҙың Асҡын р-ны Асҡын а.), тау инженеры. Техник ф. д-ры (1990), проф. (2005). ӨНИ-не тамамлағандан һуң (1963) “Татнефть” ПБ-нда эшләй: “Альметьевнефть” нефть промыслаһы идаралығында оператор, мастер, участка нач., 1968 й. алып “Елховнефть” НГДУ-һының (Әлмәт...
ХИСАМЕТДИНОВ Рәбис Аҡмал улы
ХИСАМЕТДИНОВ Рәбис Аҡмал улы (6.5.1947, БАССР-ҙың Илеш р-ны Этәй а.), һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороусы. Мед. ф. д-ры (2005). БР-ҙың атҡ. табибы (1994), СССР-ҙың Граждандар оборонаһы отличнигы (1982). БДМИ-ны тамамлаған (1975). 1977 й. алып 15-се дауахананың, 1980 й. – ҡала кардиология диспансерының (икеһе...
ХИСАМЕТДИНОВА Рәмзилә Миндиғәле ҡыҙы
ХИСАМЕТДИНОВА Рәмзилә Миндиғәле ҡыҙы (28.5.1949, БАССР-ҙың Учалы р-ны Сәфәр а. — 4.6.1995, БР-ҙың Салауат р-ны Малаяҙ а.), шағирә. РФ-тың халыҡ мәғарифы отличнигы (1995). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1977). Стәрлетамаҡ пед. ин-тын тамамлағандан һуң (1975) Учалы һәм Салауат р-ндары мәктәптәрендә уҡытыусы...
ХИСАМИТДИНОВА Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы
ХИСАМИТДИНОВА Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы (1.1.1950, БР‑ҙың Әбйәлил районы Рәхмәт а. — 3.10.2023, Өфө ҡ., тыуған яғында ерләнгән), тел белгесе. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (2016), филология фәндәре докторы (1993), профессор (1994). РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (2003) атҡаҙанған фән эшмәкәре. БДПИ‑ны тамамлағандан...
ХИСАМОВ Ғәлим Афзал улы
ХИСАМОВ Ғәлим Афзал улы (25.4. 1949, БАССР-ҙың Көйөргәҙе р-ны Кинйәбай а.), яҙыусы. БР-ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм-ре (1993). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1988). БДУ-ны (1974), Свердловск юғары партия мәктәбен (1982) тамамлаған. 1968—69 йй. “Путь Ильича” (“Ильич юлы”; ҡара: “Кумертауское время”) гәз. хеҙм-ре,...
ХИСАМОВ Эрнст Нурғәли улы
ХИСАМОВ Эрнст Нурғәли улы (25.10.1937, БАССР-ҙың Салауат р-ны Арҡауыл а.), гистолог. Биол. ф. д-ры (1998), проф. (1996). БР-ҙың мәғариф отличнигы (2004). БДМИ-ны тамамлағандан һуң (1963) Олёкминск ҡ. район дауаханаһында эшләй. 1966 й. алып БДМИ-ла уҡыта. 1978 й. башлап БДПУ-ла: 1989 й. алып зоология...
ХИСАМОВА Ғәлиә Ғилмулла ҡыҙы
ХИСАМОВА Ғәлиә Ғилмулла ҡыҙы (24.2.1954, Арзамас-75 ҡ.), тел белгесе. Филол. ф. д-ры (2010). БР-ҙың мәғариф отличнигы (2001), РФ-тың почётлы мәғариф өлкәһе хеҙм-ре (2017). БДУ-ны тамамлаған (1976), 1981 й. алып шунда уҡ уҡыта. Фәнни эшмәкәрлеге урыҫ теленең синтаксисына, лингвопрагматикаға, текст лингвистикаһына,...
ХИСАМОВА Миңлегөл Сәлимйән ҡыҙы
ХИСАМОВА Миңлегөл Сәлимйән ҡыҙы (1.10.1948, БАССР-ҙың Көйөргәҙе р-ны Ялсыҡай а.), шағирә. РФ-тың почётлы дөйөм белем биреү хеҙм-ре. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1993). З.С.Ҡотлогилдинаның апаһы. БДУ-ны тамамлағандан һуң (1972) “Совет Башҡортостаны” гәз. хеҙм-ре; 1973 й. алып Ҡыйғы р-нының 2-се Үрге Ҡыйғы...
ХИСАМОВА Рәмзиә Ислам ҡыҙы
ХИСАМОВА Рәмзиә Ислам ҡыҙы (18.8.1947, БАССР-ҙың Дыуан р-ны Иҫке Хәлил а.), актриса. БАССР-ҙың халыҡ (1989) һәм атҡ. (1980) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1969). Өфө сәнғәт уч-щеһын (1966; И.Х.Йомағолов курсы), ӨДСИ-не (1999; Ф.Ҡ.Ҡасимова, А.К.Лощенков курсы) тамамлаған. 1966 й. алып (өҙөклөк...
ХИСАМОВА Тәнзилә Динислам ҡыҙы
ХИСАМОВА Тәнзилә Динислам ҡыҙы [4.4.1945, БАССР-ҙың Маҡар р-ны Һайран а. (БР-ҙың Ишембай р-ны)], актриса. БР-ҙың халыҡ (1999) һәм атҡ. (1994) артисы. Өфө сәнғәт уч-щеһын тамамлағандан һуң (1966; И.Х.Йомағолов курсы) 1980 й. тиклем һәм 1990 й. алып БАДТ актрисаһы.
Тәүге ролдәренән үк Х. образдарҙы психологик...
