Список материалов
НӘБИ, Бөрйән р‑нындағы ауыл
НӘБИ, Ҡ у я н, Б а й ҡ а ш, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Иҫке Монасип а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 26 км һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 132 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 257 кеше; 1920 — 321; 1939 — 279; 1959 — 332; 1989 — 512; 2002 — 555; 2010 — 472 кеше. Башҡорттар...
НАЯДА
НАЯДА (Najas), наяда һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 4—5 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да уртасанан алып экваториаль бүлкәтенә тиклем таралған. Башҡортостанда диңгеҙ Н. үҫә. Тулыһынса һыу аҫтында үҫкән бер йыллыҡ ике өйлө ҡаты үлән. Һабағы тармаҡлы, мурт, сәнскеле, аҫҡы төйөндәрендә тамырланыусан,...
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАУ
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАУ, хосуси милектә булған ер, банкылар, транспорт, сәнәғәт пр‑тиеларын һәм иҡтисадтың башҡа объект, тармаҡтарын дәүләт милкенә күсереү. Рәсәйҙә 1917—20 йй. үткәрелә. 1917 й. 26 окт. Советтарҙың 2‑се Бөтә Рәсәй съезында ҡабул ителгән Ер т‑да декретҡа ярашлы, ер һәм ер аҫты байлыҡтары,...
НАФТЕН УГЛЕВОДОРОДТАРЫ
НАФТЕН УГЛЕВОДОРОДТАРЫ, н а ф т е н д а р, нефть составындағы циклопентан һәм циклогексан рәтенән туйындырылған алициклик берләшмәләр, ш. уҡ ҡатмарлыраҡ би‑ һәм полициклик углеводородтар. Моноциклик Н.у. — циклоалкандар. Полициклик Н.у. — аралаш тармаҡланған (адамантан, стероидтар, терпендар), изолирланған...
НАФТАЛИН
НАФТАЛИН (гр. naphtha — нефть), ароматик углеводород. Таш күмер ыҫмалаһы (8—10%) һәм нефть (6— 7%) составына инә. Төҫһөҙ, үҙенсәлекле еҫле, пластинка рәүешендәге кристалдар, тығыҙлығы 1151,7 кг/м3, tиреү 80,3°С, tҡайнау 218°С, тоҡаныу концентрацияһы 1,7—8,2%, осоусан (50°С т‑рала сублимациялана), һыуҙа...
НАФИҠОВА Фирҙәүес Мөхәмәтвәли ҡыҙы
НАФИҠОВА Фирҙәүес Мөхәмәтвәли ҡыҙы (20.3.1938, Өфө — 26.1. 2008, шунда уҡ), балет артисы. РСФСР‑ҙың халыҡ (1974) һәм атҡ. (1971), БАССР‑ҙың атҡ. (1963) артисы. Ленинград хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1956; педагогы Н.В.Балтасиева) 1987 й. тиклем БДОБТ солисы, 1986—97 йй. Башҡ. хореография...
НАФИҠОВА Асия Заҡуан ҡыҙы
НАФИҠОВА Асия Заҡуан ҡыҙы (9.10.1932, БАССР‑ҙың Шишмә р‑ны Ураҙбаҡты а. — 4.2.1995, Өфө), актриса. РСФСР‑ҙың атҡ. (1982), БАССР‑ҙың халыҡ (1972) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1956). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1953; К.Ф.Ғәҙелшин курсы) Башҡ. филармонияһы артисы, 1956—94...
НАФИҠОВ Марат Зәки улы
НАФИҠОВ Марат Зәки улы (21.2. 1948, Өфө), инженер‑механик. Тех‑ ник ф. д‑ры (2010). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1971) БДАУ‑ҙа эшләй (2012—15 йй. теоретик һәм ғәмәли механика каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге туҙған машина деталдәрен һәм ҡорамалдарҙы иретеү ярҙамында яңыртыуға арналған. Н. тарафынан технологик...
НАФИҠОВ Марат Абдрафиҡ улы
НАФИҠОВ Марат Абдрафиҡ улы [18.4.1928, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Мөлкәт а. (БР‑ҙың Дыуан р‑ны) — 18.7.1996, Өфө], педагог- методист. БАССР мәктәбенең атҡ. уҡытыусыһы (1985), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1975), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1994). Мәсәғүт уҡытыусылар ин‑тын (1951), БДУ‑ны (1961) тамамлаған....
НАФИҠОВ Ғәлимйән Харис улы
НАФИҠОВ Ғәлимйән Харис улы [6.12.1938, БАССР‑ҙың Ҡандра р‑ны Ҡандракүл а. (БР‑ҙың Туймазы р‑ны) — 28.7.2011, Өфө), Соц. Хеҙмәт Геройы (1973). 1958 й. алып “Востокнефтепроводстрой” тресында эшләй: изолировщик, таҙартыу машинаһы машинисы, торба һалыукраны машинисы, 1964 й. алып бри‑ гадир, 1967 й. — прораб....
НАФАНАИЛ
НАФАНАИЛ (донъяуи исеме Троицкий Николай Захарович; 30.10.1864, Дон ғәскәре ере — 7.4.1933, Мәскәү өлк. Перхушково ст.), дин әһеле, Өфө һәм Минзәлә епискобы (1908—12). Дини тәғлимәт канд. (1897). Митрополит (1924), архиепископ (1918), архимандрит (1897). Монахлыҡ ҡабул иткән (1896). Ҡазан дини акад....
Научная мысль
В Башкортостане формирование науч. мысли связано с развитием производит. сил, ростом городов, горнозаводской промышленности, потребностями нац.-культ. и соц. развития.
НАУРЫҘ, Учалы р‑нындағы ауыл
НАУРЫҘ, Учалы р‑нындағы ауыл, Наурыҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.-Көнб. 60 км һәм Учалы т. юл ст. К.-Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Урал й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 395 кеше, 1920 — 513; 1939 — 482; 1959 — 807; 1989 — 440; 2002 — 443; 2010 — 410 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...
НАУРУЗ
НАУРУЗ (фарс.), башҡорттарҙың ҡояш календары б‑са яңы йылды ҡаршылауға бағышланған традицион байрамы. Байрамдың килеп сығышы зороастризмға бәйле, тип фараз ителә. 21 мартта, яҙғы көн м‑н төн тигеҙләшкәндә башланып, 3—7 көн дауам иткән (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, науруз айы бөткәнсе; ҡара: Халыҡ календары)....
НАУМОВКА, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
НАУМОВКА, Х л е б о д а р о в к а, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Наумовка а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К. табан 12 км алыҫлыҡта Ашҡаҙар й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 712 кеше; 1920 — 883, 1939 — 1102; 1959 — 809; 1989 — 2428; 2002 — 2867; 2010 — 2935 кеше. Урыҫтар, татарҙар,...
НАУМОВА Лениза Ғүмәр ҡыҙы
НАУМОВА Лениза Ғүмәр ҡыҙы (4.7.1947, Өфө), геоботаник. Биол. ф. канд. (1977), проф. (1996). РФ юғары мәктәбенең атҡ. хеҙм‑ре (2010), БР‑ҙың атҡ. уҡытыусыһы (2002). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) Биология ин‑тында эшләй. 1974 й. алып БДПУ‑ла. Фәнни эшмәкәрлеге урта мәктәптә һәм юғары уҡыу йорттарында...
НАУМКИН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
НАУМКИН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Балыҡлыкүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 16 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К.‑Көнб. табан 40 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1997 кеше; 1920 — 1783; 1939 — 600; 1959 — 979; 1989 — 691; 2002 — 600; 2010 — 699 кеше. Сыуаштар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы,...
НАУМКИН Василий Дмитриевич
НАУМКИН Василий Дмитриевич (14.1.1936, БАССР‑ҙың Белорет р‑ны Егәҙе ҡсб — 10.8.1993, Магнитогорск ҡ.). Соц. Хеҙмәт Геройы (1976, 1985). РСФСР‑ҙың атҡ. металлургы (1979), СССР‑ҙың почётлы металлургы (1968). 1956—93 йй. Магнитогорск металлургия комб‑тында эшләй: домна эшсеһе, өлкән домна эшсеһе, домна...
НАУМЕНКОВ Олег Александрович
НАУМЕНКОВ Олег Александрович (6.2.1948, Бухарест — 28.2.2004, Өфө), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (1992), проф. (1993). ЛДУ‑ны тамамлаған (1971). 1974 й. алып БДУ‑ла уҡыта (1989—99 йй. яңы һәм өр-яңы тарих каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге 19 б. Бөйөк Британияның партия-сәйәси тарихына, Африка дәүләттәрен баҫып...
НАТЮРМОРТ
НАТЮРМОРТ (фр. nature morte), һынлы сәнғәт (башлыса станокта башҡарылған рәсем сәнғәтендә, графикала) жанры; ғәҙәттә, тормош‑көнкүреш мөхитендә ҡулланылған һәм төркөмләп урынлаштырылған әйберҙәрҙе һүрәтләү. Н. кеше, хайуан, ҡош, бөжәктәр һүрәтләнгән булырға мөмкин. Унда сағылдырылған әйберҙәр үҙ аллы...
