Список материалов
ПРОЦИОН
ПРОЦИОН, Бәләкәй Эттең α‑һы, аҡ карлик йондоҙ м‑н ҡуш һары гигант йондоҙ (11‑се йондоҙ дәүмәле). Визуаль йондоҙ дәүмәле 0m,34. Диаметры Ҡояштыҡынан 1,8 тапҡырға ҙурыраҡ. Ерҙән 11 яҡтылыҡ йылы алыҫлығында урынлашҡан. Экваториаль йондоҙлоҡҡа ҡарай. БР терр‑яһында байыусы йондоҙ. Февр. башында, төн уртаһында,...
ПРОЧУХАН Юрий Анатольевич
ПРОЧУХАН Юрий Анатольевич (17.8.1951, Люберцы ҡ. — 15.7.2019, Өфө), химик. Химия ф. д‑ры (1989), проф. (2006). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1974) шунда уҡ эшләй: 1980 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 1983 й. — лаб. мөдире, 1999—2003 йй. юғары молекуляр берләшмәләр каф. мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йй. химия...
ПРУЦКИХ Игорь Валерьевич
ПРУЦКИХ Игорь Валерьевич (19.5. 1972, Өфө), спортсы. Велосипед спорты б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1995). БДПИ‑ны тамамлаған (1996). “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Р.Н.Латипов). Донъя кубогы этабы еңеүсеһе (Көньяк Африка Респ., 1994), Рәсәй (1992—96) һәм Рәсәй...
ПСАММОФИТТАР
ПСАММОФИТТАР (гр. psámmos — ҡом һәм ...фит), ҡомда үҫеүгә яраҡлашҡан үҫемлектәр. Башҡортостанда ҡомло тереклек итеү урындары тигеҙлек йылғалары үҙәне буйлап, Ағиҙел һәм Ҡариҙел йй. түбәнге ағымдарында формалаша. Ташҡын осоронда ләм йыйылыу һөҙөмтәһендә ҡомлоҡ ҡапланып, үҫемлектәргә һауаның үтеп инеүе...
ПСӘНЧИН Айбулат Вәли улы
ПСӘНЧИН Айбулат Вәли улы (12.2. 1967, Өфө), географ. Геогр. ф. д‑ры (2004). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2011). В.Ш.Псәнчиндең улы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1991) шунда уҡ эшләгән. 1994 й. алып Этнологик тикшеренеүҙәр үҙәгендә: 1999—2000 йй. ғилми секретарь, 2001—03 йй. өлкән ғилми хеҙм‑р, 2004 й. башлап...
ПСӘНЧИН Вәли Шәғәли улы
ПСӘНЧИН Вәли Шәғәли улы [22.4. 1930, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны 1‑се Дәүләтҡол а. (БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны) — 30.5.2013, Өфө], тел белгесе, педагог‑методист. Филол. ф. канд. (1965). БССР‑ҙың атҡ. уҡытыусыһы (1991), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1991), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1994), РФ‑тың почётлы...
ПСӘНЧИН Юлай Вәли улы
ПСӘНЧИН Юлай Вәли улы (9.10. 1963, Өфө), тел белгесе. Филол. ф. д‑ры (2001), проф. (2009). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2013). В.Ш.Псәнчиндең улы. БДУ‑ны тамамлаған (1985). 1989—98 йй. һәм 2001 й. алып БДПУ‑ла, 2007 й. — М.А.Шолохов ис. Мәскәү гуманитар ун‑тының Өфө филиалында, 2015 й. башлап Рәсәй мосолмандары...
ПСЕВДОНИМ
ПСЕВДОНИМ (гр. pséudos — ялған, уйҙырма һәм ónyma — исем), авторҙар, йышыраҡ яҙыусылар һәм сәнғәт эшмәкәрҙәре, ижадта үҙҙәренең ысын исемен алмаштырған уйҙырма исем, ҡултамға йәки шартлы билдә. Ҡайһы берҙә П. ваҡыт үтеү м‑н ысын исемде (фамилияны) ҡыҫырыҡлап сығара һәм авторҙың даими исеме булып китә...
ПСИХИАТРИЯ
ПСИХИАТРИЯ (гр. psyché — йән һәм iatréia — дауалау), психик ҡаҡшауҙарҙың этиологияһын, патогенезын, клиникаһын һәм таралышын өйрәнгән, уларҙы диагностикалау, дауалау һәм иҫкәртеү ысулдарын эшләгән, ауырыуҙарға экспертиза һәм реабилитация үткәрә торған клиник медицина бүлеге. П. түбәндәге бүлектәргә...
ПСИХИАТРИЯ ДАУАХАНАҺЫ №1
ПСИХИАТРИЯ ДАУАХАНАҺЫ №1, респ. дәүләт һаулыҡ һаҡлау учреждениеһы. Халыҡҡа психиатрик, психотерапевтик һәм соц. ярҙам күрһәтеү, суд‑мед. экспертизаһы үткәреү б‑са төп махсус учреждение; респ. психиатрия хеҙмәтенә ойоштороу-методика йәһәтенән етәкселек итеү үҙәге; психик һаулыҡты һаҡлау мәсьәләләре б‑са...
ПСИХИК ҠАҠШАУҘАР
ПСИХИК ҠАҠШАУҘАР, психиканың ҡаҡшауына бәйле кеше ауырыуҙары. П.ҡ. эндоген (шизофрения, аффектив психоздар һ.б.), эндоген‑органик (эпилепсия, баш мейеһендәге дегенератив процестар һ.б.), экзоген-органик (травмалар ваҡытында, баш мейеһе шештәре булғанда психик боҙолоштар һ.б.), экзоген (алкоголизм, наркомания,...
ПСИХО...
ПСИХО... (гр. рsychеЈ — күңел), ҡушма һүҙҙәрҙең психикаға мөнәсәбәтле булыуын күрһәткән өлөшө (мәҫ., психодиагностика, психология).
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
ПСИХОДИАГНОСТИКА
ПСИХОДИАГНОСТИКА (психо... һәм диагностика), психология өлкәһе, кешенең индивидуаль психологик үҙенсәлектәрен нормала һәм патологияла асыҡлау ысулдарын эшләү һәм ҡулланыу м‑н бәйле психологик практиканың иң мөһим формаһы. П. түбәндәге кимәлдәре айырыла: симптомдар б‑са (психологик процестарҙың, һыҙаттарҙың...
ПСИХОЛОГИК КОРРЕКЦИЯ
ПСИХОЛОГИК КОРРЕКЦИЯ, кешенең психикаһын йәки тәртибен махсус шөғөлдәр, күнекмәләр, уйындар, тренингылар һ.б. аша төҙәтеү. Симптомдар б‑са (үҫештәге тайпылыштарҙың киҫкен симптомдарын бөтөрөү өсөн ҡыҫҡа ваҡытлы йоғонто яһау) һәм каузаль (тайпылыш сәбәптәрен бөтөрөү) коррекция айырыла. Башҡортостанда...
ПСИХОЛОГИК ЭКСПЕРТИЗА
ПСИХОЛОГИК ЭКСПЕРТИЗА, реаль хәлен баһалау һәм тәртибен күҙаллау өсөн кешенең индивидуаль-психологик үҙенсәлектәрен билдәләү маҡсатында уны комплекслы тикшереү. П.э. төп алымдары: анамнез, тестар, эксперименттар һ.б. үткәреү. П.э. балалар, мәктәп, опека учреждениелары, суд органдары (суд‑психология...
ПСИХОЛОГИЯ
ПСИХОЛОГИЯ (психо... һәм ...логия), кешеләрҙең һәм хайуандарҙың психик тормошо законлыҡтары, механизмдары һәм факттары т‑дағы фән. Тәүҙә П. өйрәнгән күренештәр “күңел” тигән дөйөм термин эсенә алынып, философия бүлегенең предметы була, был бүлек 16 б. П. тип атала башлай. 17—18 бб. механистик филос....
ПСИХОЛОГИЯ БЕЛЕМЕ БИРЕҮ
ПСИХОЛОГИЯ БЕЛЕМЕ БИРЕҮ, психология өлкәһендә юғары квали‑ фикациялы белгестәр әҙерләү системаһы; өҫтәлмә махсус белем биреү төрө, кешеләрҙең үҙ‑ара мөнәсәбәттәре м‑н бәйле проф. бурыстарҙы хәл итеү өсөн төрлө тармаҡ белгестәрен әҙерләү. П.б.б. соц.‑гуманитар, тәбиғәт‑ғилми һәм дөйөм проф. психология...
ПСИХОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ
ПСИХОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ м ә ғ а р и ф т а, мәктәпкәсә һәм мәктәп йәшендәге балаларҙың психологик һаулығын тәьмин итеү, уҡытыу һәм тәрбиә эшенең сифатын күтәреү маҡсатында психологтарҙың ғәмәли эшмәкәрлеген ойоштороу системаһы. “Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында” федераль законға (1992), “Психологик‑педагогик...
ПСИХОПАТИЯ
ПСИХОПАТИЯ (психо... һәм ...патия), ш ә х е с т е ң ҡ а ҡ ш а у ы, юғары нервы эшмәкәрлегенең тотороҡло сикке боҙолоуы, хис‑тойғо, ихтыяр өлкәһендә, соц. хәл‑тороштарҙа һәм шәхестәрҙең үҙ‑ара мөнәсәбәтендә психик процестарҙың гармонияһы боҙолоуында күренә. П. эксцентрик (параноид, шизоид, шизотипик),...
