Список материалов
АКАДЕМИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР
АКАДЕМИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР, Рәсәй империяһының терр‑яһын һәм халҡын өйрәнеү өсөн Фәндәр һәм художество акад. Геогр. департаменты тарафынан ойошторола. 1769 й. 2 Ырымбур астрономик экспедицияһы (етәкс. рус армияһы поручигы Х.Л.Эйлер, акад. адъюнкты Л.Ю.Крафт) Өфө, Ырымбур, Орск ҡәлғәһе һ.б. торама пункттарҙың...
АЙЫУҺАҘЫ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
АЙЫУҺАҘЫ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Ташбулат а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 34 км һәм Ташбулат т. юл ст. К.‑Көнб. табан 11 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 230 кеше; 1920 — 425; 1939 — 296; 1959 — 272; 1989 — 178; 2002 — 183; 2010 — 205 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Ташбулат...
АЙЫУХАНОВ Нәджит Миңлеғәле улы
АЙЫУХАНОВ Нәджит Миңлеғәле улы (10.12.1920, Атбаҫар ҡ. — 24.8.1990, Өфө), балет артисы, театр эшмәкәре. РСФСР‑ҙың (1981) һәм БАССР‑ҙың (1977) атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ленинград хореография уч‑щеһында уҡыған (1934—39, педагогтары А.А.Писарев һәм А.В.Ширяев). 1939—40 йй. һәм 1946 й....
АЙЫУХАНОВ Мәсғүт Баян улы
АЙЫУХАНОВ Мәсғүт Баян улы (28.8.1924, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Яңы Айыухан а. — 10.3.2000, Өфө), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1980), проф. (1982). БР ФА‑ның почётлы ағзаһы (1995). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. БАХИ‑ны тамамлаған (1955), 1961 й. алып шунда уҡ эшләй: 1980—90 йй....
АЙЫУХАНОВ Закир Насир улы
АЙЫУХАНОВ Закир Насир улы (23.5.1889, Сембер губ. Татар Ҡалмайыры а. — 22.6.1961, Өфө), тел белгесе, педагог‑методист. “Хөсәйениә” мәҙрәсәһен (1910), Ҡаһирә ун‑тын (1914) тамамлаған. 1914 й. алып “Хөсәйениә”, 1916 й. — “Ғәлиә” мәҙрәсәләрендә, 1918 й. — Себер татар уҡытыусылар семинарияһында, татар пед....
АЙЫУХАН, Дәүләкән р‑нындағы ауыл
АЙЫУХАН, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Раев а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. К.‑Көнс. табан 18 км алыҫлыҡта Айыухан й. (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 838 кеше; 1920 — 930; 1939 — 728; 1959 — 429; 1989 — 280; 2002 — 304; 2010 — 286 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс...
АЙЫУТОҘАҠЛАҒАН, һырт
АЙЫУТОҘАҠЛАҒАН, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑нында Бирйән һәм Ҡусағаҙы йй. (Инйәр й. ҡушылдыҡтары) араһынан көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа табан субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 10 км. Төньяҡ өлөшө (киңлеге 4,5 км) күп уйһыулыҡтар м‑н йырғыланған, бында 5 түбә айырылып...
АЙЫУТАБАН
АЙЫУТАБАН, мүктәк (Aconitum), лютик һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 300 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫә: имәнлек А. һәм бүре А. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, бейеклеге 80—200 см. Япрағы бармаҡ бүленешле йәки теленмә. Сәскәһе торҡа...
АЙЫУСЫ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
АЙЫУСЫ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Айыусы а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 30 км алыҫлыҡта Ашҡаҙар й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 340 кеше; 1920 — 426; 1939 — 585; 1959 — 490; 1989 — 282; 2002 — 276; 2010 — 297 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...
АЙЫУҠАШ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
АЙЫУҠАШ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Өсбүлә а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 12 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 140 км алыҫлыҡта Кесе Яубазы й. (Яубазы й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 407 кеше; 1920 — 741; 1939 — 546; 1959 — 305; 1989 — 178; 2002 — 207; 2010 — 200 кеше. Татарҙар,...
АЙЫУКҮЛ ҺАҘЫ
АЙЫУКҮЛ ҺАҘЫ, Краснокама р‑ны Яңы Ҡабан а. төньяҡ-көнсығышҡа табан 1 км алыҫлыҡта урынлашҡан Ағиҙел й. басс. һаҙлыҡ. Күтәренке һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 630 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 2,7 м, иң ҡалыны — 5,0 м. Ер өҫтөһыуҙары м‑н туйына. Ҡайын, уҫаҡ,боросло ҡымыҙлыҡ, күрән, сыбар һаңғырау кесерткән, һаҙ...
АЙЫУ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
АЙЫУ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Иҫәнғол а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 9 км һәм Төйлөгән т. юл ст. (Ырымбур өлк.) К.‑Көнс. табан 52 км алыҫлыҡта Ташлы й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 147 кеше; 1920 — 158; 1939 — 158; 1959 — 154; 1989 — 151; 2002 — 161; 2010 — 129 кеше. Башҡорттар...
АЙЫУ СИҢЕРТКӘҺЕ
АЙЫУ СИҢЕРТКӘҺЕ (Saga pedo), тура ҡанатлылар отрядының ысын сиңерткәләр ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Европала, Төньяҡ Ҡаҙағстанда һәм Көнбайыш Себерҙә таралған. Тән оҙонлоғо 7,8 см тиклем, йомортҡа һалғысыныҡы — 4,0 см тиклем. Тәне ныҡ һуҙылған, төҫө йәшкелт һарынан көрәнһыу йәшелгә тиклем, ҡабырғалары...
АЙЫУ КУЛЬТЫ
АЙЫУ КУЛЬТЫ, тотем хайуан — айыу (ҡара: Тотемизм) м‑н кеше араһындағы ҡәрҙәшлек хаҡындағы ышаныуға, уны ғәҙәттән тыш көскә эйә тип иҫәпләүгә ҡоролған дини табыныу. Башҡорттарҙа исламға тиклемге инаныуҙар элементы. Үҙгәрештәргә дусар булып, мәҙәни йолаларҙың төрлө аспекттарында өлөшләтә һаҡланған һәм...
АЙЫУ БАЛАНЫ
АЙЫУ БАЛАНЫ (Lonicera), айыу баланы һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 200 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙа таралған.
Башҡортостанда 4 төрө үҫә: алтай А.б., ябай А.б., субарктик А.б., татар А.б. Япраҡ ҡойоусы ҡыуаҡ, бейеклеге 3 м тиклем. Япрағы ябай, бөтөн, оҙонса‑ялпаҡ, эллиптик, ҡыҫҡа...
АЙЫТОВ Нариман Абдрахман улы
АЙЫТОВ Нариман Абдрахман улы (28.12.1925, Ҡазан ҡ. — 17.8.1999, Алматы ҡ., Ҡаҙағстан), философ, социолог. БР ФА‑ның почётлы академигы (1995), философия фәндәре докторы (1967), профессор (1970). РСФСР‑ҙың (1988) һәм БАССР‑ҙың (1975) атҡаҙанған фән эшмәкәре. Ҡазан университетын тамамлаған (1956). 1964 й....
АЙЫТОВ Валерий Факил улы
АЙЫТОВ Валерий Факил улы (26.1.1955, БАССР-ҙың Нуриман р-ны Ҡыҙыл Шишмә ҡсб), педагог-методист. Пед. ф. д‑ры (2007). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2006). Бөрө пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1976) БАССР-ҙың Благовещен ҡ. 2-се урта мәктәбе, 1978 й. алып Павловка балалар шифаханаһы эргәһендәге мәктәп (Нуриман...
АЙЫТМӘМБӘТ, Архангел р‑нындағы ауыл
АЙЫТМӘМБӘТ, Архангел р‑нындағы ауыл, Оҙондар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 31 км һәм Раутау т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 7 км алыҫлыҡта Бейә й. (Инйәр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 311 кеше; 1920 — 315; 1939 — 165; 1959 — 358; 1989 — 273; 2002 — 411; 2010 — 310 кеше. Башҡорттар...
АЙЫТМАТОВ Сыңғыҙ Түрәҡол улы
АЙЫТМАТОВ Сыңғыҙ Түрәҡол улы (12.12.1928, Ҡырғыҙ АССР‑ының Шәкәр ҡышлағы — 10.6.2008, Нюрнберг, Германия, Бешкәк ҡ. ерләнгән), яҙыусы. Ҡырғыҙ ССР‑ы ФА акад. (1974). Соц. Хеҙмәт Геройы (1978). Ҡырғыҙ ССР‑ының халыҡ яҙыусыһы (1968). Уға донъя күләмендә танылыу килтергән “Йәмилә” (“Джамиля”; 1958), “Иртәләгән...
АЙЫТҠОЛОВ Азат Миңлеғәле улы
АЙЫТҠОЛОВ Азат Миңлеғәле улы [27.1.1956, БАССР‑ҙың Матрай районы Юлдыбай а. (БР‑ҙың Йылайыр районы)], ҡурайсы. РФ‑тың атҡаҙанған (1998), БССР‑ҙың халыҡ (1991), БАССР‑ҙың атҡаҙанған (1987) артисы. Өфө сәнғәт училищеһын (1977; Ғ.З.Сөләймәнов класы), БДУ‑ны (1994) тамамлаған. 1975—78 йй. Өфө сәнғәт училищеһында...
