Список материалов
САРКИСОВ Александр Александрович
САРКИСОВ Александр Александрович (19.5.1936, Мәскәү ҡ. — 13.1.2019, Санкт Петербург ҡ.), конструктор. Техник фәндәр докторы (1991), профессор (1993). РФ-тың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1996). ӨНИ-не тамамлағандан һуң (1959) 100-сө почта йәшнигенең Тәжрибә‑конструкторлыҡ бюроһында (Өфө ҡ.) конструктор,...
САРКИСОВ Александр Александрович
САРКИСОВ Александр Александрович (19.5.1936, Мәскәү ҡ. — 13.1.2019, Санкт Петербург ҡ.), конструктор. Техник фәндәр докторы (1991), профессор (1993). РФ-тың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1996). ӨНИ-не тамамлағандан һуң (1959) 100-сө почта йәшнигенең Тәжрибә‑конструкторлыҡ бюроһында (Өфө ҡ.) конструктор,...
САРҒАРЫ МӘҘӘНИӘТЕ
САРҒАРЫ МӘҘӘНИӘТЕ, Алексеевск-Сарғары мәҙәниәте, бронза быуаты аҙағы археологик мәҙәниәте. Б.э.т. 13—8 бб. ҡарай. Жарай й. (Төньяҡ Ҡаҙағстан) буйындағы Сарғары ҡомартҡылар комплексы б‑са аталған. Башҡортостанда С.м. 10‑ға яҡын ҡомартҡыһы билдәле, улар Урал й. үрге ағымы басс. урынлашҡан (Маҡан I, Лайымбирҙе...
САРГАТКА МӘҘӘНИӘТЕ
САРГАТКА МӘҘӘНИӘТЕ, иртә тимер быуат археологик мәҙәниәте. Б.э.т. 5 б. — б.э. 3 б. ҡарай. Себер Саргаткаһы а. (Омск өлк.) янында Иртыш й. буйындағы ҡәберлек исеме б‑са аталаған. Саргатка мәҙәни-тарихи берлегенә инә. С.м. көнбайышта Урал й. үрге ағымынан алып көнсығышта Иртыш й. тиклем таралған. Башҡортостанда...
САРБАЕВ Раил Сәлих улы
САРБАЕВ Раил Сәлих улы (11.1.1962, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Абҙан а.), дәүләт эшмәкәре. БР‑ҙың атҡ. төҙөүсеһе (1999). БАХИ‑ны (1985), БДУ‑ны (2006) тамамлаған. 1985 й. алып “Сельхозхимия” район берекмәһенең өлкән агрономы, нояб. — ВЛКСМ район ком‑тының 2‑се секретары, 1988 й. — 1‑се секретары; 1989 й....
САРБАЕВ Раил Сәлих улы
САРБАЕВ Раил Сәлих улы (11.1.1962, БАССР‑ҙың Ейәнсура районы Абҙан а.), дәүләт эшмәкәре. Биология фәндәре кандидаты (2007). БР‑ҙың атҡаҙанған төҙөүсеһе (1999). БАХИ‑ны (1985), БДУ‑ны (2006) тамамлаған. 1985 й. алып Ейәнсура районы “Сельхозхимия” район берекмәһенең өлкән агрономы, ноябрҙән — ВЛКСМ райкомының...
САРБАЕВ Ғәйфулла Фәхрислам улы
САРБАЕВ Ғәйфулла Фәхрислам улы [12.10.1915, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Хәлил а. (БР‑ҙың Әбйәлил р‑ны) — 22.2.1965, Сибай ҡ.], актёр, режиссёр. РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1957). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1939; Х.Бохарский курсы) Ҡыйғы колхоз‑совхоз театры...
САРАШТЫБАШ, Тәтешле р‑нындағы ауыл
САРАШТЫБАШ, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Күрҙем а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 30 км һәм Рабак т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 12 км алыҫлыҡта Урман Гәрә й. (Гәрә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 332 кеше; 1920 – 425; 1939 – 404; 1959 – 467; 1989 – 231; 2002 – 206 кеше. Башҡорттар...
САРАПУЛ ӨЙӘҘЕ
САРАПУЛ ӨЙӘҘЕ, 1780 й. Вятка наместниклығы составында ойошторола. ӨйәҙгәҠазан губернаһы Вятка провинцияһының көньяҡ-көнсығыш өлөшө инә. 1782—83 йй. Пермь һәм Өфө наместниклыҡтарының 47 ауылы ҡушыла. 19 б. башында терр‑яһының бер өлөшө — Вятка губернаһының Малмыж өйәҙенә, 1920 й. нояб. Воткинск авт....
САРАИ Сәиф, төрки шағиры
САРАИ Сәиф (1321, Волга буйы, Ҡамышлы йорто, башҡа фараздар б‑са, Хорезм, — 1396, Мысыр), төрки шағиры. С. тормошо т‑да ҡайһы бер мәғлүмәттәр “Гөлөстан бит-төрки” (1391) дастанында бирелә. Һарай‑Бәрәкә ҡ. белем ала, шунда уҡ шағир булып формалаша (псевдонимы шунан килеп сыҡҡан). Ғәрәп, фарсы телдәрен...
САПЫҠ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл
САПЫҠ, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Ишбирҙе а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Мәләүез т. юл ст. К.‑Көнс. табан 95 км алыҫлыҡта 3‑сө Күкрәй й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. – 124 кеше; 1920 – 298; 1939 – 259; 1959 – 308; 1989 – 172; 2002 – 182 кеше. Башҡорттар йәшәй. Халҡы...
САПСАН
САПСАН, ыласын (Falco peregrinus), ыласын һымаҡтар отрядының ыласындар ғаиләһенә ҡараған ҡош. Антарктиданан башҡа бөтә Ер шарында таралған. Күсәр ҡош, ҡайһы берәүҙәре ҡышлай. Кәүҙә оҙонлоғо 36—51 см, ауырлығы 580—800 г (инә ҡоштар эрерәк), ҡанат йәйеме 85—117 см. Арҡаһы буҙ арҡыры һүрәтле һорғолт көрән...
САПРОТРОФТАР
САПРОТРОФТАР (гр. sapros — серек һәм trophe — аҙыҡ, туҡланыу), үле үҫемлектәр, хайуандар һәм уларҙың органик ҡалдыҡтары м‑н туҡланған гетеротроф организмдар. Башҡортостанда киң таралған. С. бактериялар, бәшмәктәр, сапрофиттар (паразит сәскәле үҫемлектәр һәм ҡайһы бер ылымыҡтар) инә, хайуандар араһында С....
САПЕЛЬНИКОВ Валерий Михайлович
САПЕЛЬНИКОВ Валерий Михайлович (27.5.1939, Рязань өлк. Кадом ҡсб), инженер-электроник. Техник ф. д-ры (1998), проф. (2000). РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2000). Рязань радиотехника ин-тын тамамлағандан һуң (1961) 1964 й. тиклем һәм 1973 й. алып БДУ-ла, 1964–73 йй. ӨНИ-лә, 2000 й. –...
САПАШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
САПАШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Бағаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 20 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 119 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 298 кеше; 1920 – 321; 1939 – 222; 1959 – 196; 1989 – 199; 2002 – 218 кеше. Мариҙар йәшәй. Халҡы “Колос” крәҫтиән (фермер) хужалығында...
САПАЙ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл
САПАЙ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Ҡыҙрас а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 47 км алыҫлыҡта Сәрмәсән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 754 кеше; 1920 – 663; 1939 – 564; 1959 – 423; 1989 – 377; 2002 – 426 кеше. Башҡорттар йәшәй. Халҡы “Төбәк-Агро” ЯСЙ‑нда эшләй. Башланғыс...
САҢҒЫТАУ
САҢҒЫТАУ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Бөрйән р‑ны буйлап Ағиҙел й. киңлек бүлеменән Ҡуҡрауыҡ й. (Ағиҙел ҡушылдығы) тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 10 км, киңлеге 1—4 км, абс. бейеклеге 655 м. Бейеклектәре 599—655 м булған 3 түбәһе бар. Рельефы тәпәш таулы; көнсығыш...
САҢҒЫ ЯРЫШЫ
САҢҒЫ ЯРЫШЫ, спортсыларға саңғыла үтер өсөн бирелгән араны ваҡытҡа үтә торған спорт төрө. С.я. классик һәм ирекле стилдәр айырыла. Башҡортостанда С.я. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1935 й. Өфө—Ырымбур—Өфө маршруты б‑са (оҙонлоғо 1120 км), 1936 й. Өфө—Пермь—Киров—Ҡазан—Горький маршруты б‑са (1938 км)...
САҢҒЫ БУЙЫНСА ИКЕБӘЙГЕ
САҢҒЫ БУЙЫНСА ИКЕБӘЙГЕ, саңғы ярышы һәм трамплиндан саңғыла һикереүҙе үҙ эсенә алған спорт төрө. Башҡортостанда С.б.и. 20 б. 30‑сы йй. уртаһынан үҫешә. Артабанғы үҫеше 1962 й. Өфөлә “Трамплин” спорт комплексы асылыу м‑н бәйле. 60‑сы йй. башында Өфөлә “Локомотив”, “Спартак”, “Хеҙмәт” ДСО‑лары эргәһендә...
САҢҒЫ
САҢҒЫ, башҡорттарҙа традиционҡышҡы йөрөү сараһы. С. төп төрҙәре: ҡалтағай һәм боҫҡаҡлы С. Ҡалтағай башлыса көндәлек тормошта, һунарҙа (ҡыш башында йә иртә яҙҙа ҡаты ҡар өҫтөнән йөрөү өсөн) файҙаланылған. Һунар ҡалтағайҙары бер ни тиклем киңерәк һәм оҙонораҡ эшләнгән, алдан элмәкле тишек (уға тапалған...
