Список материалов
ТОТАШТЫРҒЫС ТУҠЫМАНЫҢ ДИФФУЗИЯ АУЫРЫУҘАРЫ
ТОТАШТЫРҒЫС ТУҠЫМАНЫҢ ДИФФУЗИЯ АУЫРЫУҘАРЫ аутоиммун һәм иммун комплекслы процестар үҫеше м‑н төрлө ағзалар һәм системалар шешеүенә, ш. уҡ артыҡ фиброздар барлыҡҡа килеүенә бәйле. Т.т.д.а. ревматоид артрит (ш. иҫ. ювениль), системалы ҡыҙыл сөсө ауырыуы (ҡара: Ауто аллергия ауырыуҙары), системалы склеродермия,...
ТОКСИНДАР
ТОКСИНДАР (гр. toxicon — ағыу), тере организмдарҙың физиол. функцияларын тотҡарлауға һәләтле бактерия, үҫемлек йәки хайуандарҙан барлыҡҡа килгән биологик актив матдәләр. Микроорганизм Т. (бактериялар, вирустар һ.б.), мико‑ (бәшмәктәр), фито‑ (үҫемлектәр), зоо‑ (хайуандар), эндотоксиндар (бөйөр, бауыр...
ТОКСИКОЛОГИЯ
ТОКСИКОЛОГИЯ (гр. toxicon — ағыу һәм ...логия), ағыуҙарҙың физик, химик һәм биол. үҙенсәлектәрен, уларҙың тере организмдарға, экосистемаларға тәьҫир итеү механизмдарын өйрәнгән һәм ағыуланыуҙы диагностикалау, дауалау, иҫкәртеү ысулдарын эшләгән фән. Теоретик (организм һәм ағыуҙарҙың үҙ‑ара тәьҫир итешеү...
ТИРЕ АУЫРЫУҘАРЫ
ТИРЕ АУЫРЫУҘАРЫ, тире, уның өҫтәмәләре (тырнаҡ, сәс) һәм күҙгә күренгән лайлалы тиресәләре ауырыуҙарының төркөмө. Башлыса эске (эске ағзалар ауырыуҙары, матдәләр алмашыныуы, эндокрин, иммун, үҙәк һәм периферик нервы системаларының функциялары боҙолоу һ.б.), тышҡы (физик, химик, бактериологик һәм вирус...
ТЕШ КАРИЕСЫ
ТЕШ КАРИЕСЫ, тештәрҙең ҡаты туҡымаһы ауырыуы, был ваҡытта тештәр тарҡала (деминерализация һәм йомшарыу) һәм ҡыуышлыҡ барлыҡҡа килә. Эмаль, дентин, цемент, һүлпәнәйеп үтеүсе кариес, одонтоклазия һ.б. айырыла. Ауыҙ ҡыуышлығында бактериялар (стрептококтар, лактобациллалар һ.б.) эшмәкәрлеге продукты булған...
ТЕРАПИЯ
ТЕРАПИЯ (лат. therapia — дауалау), эске ағзалар ауырыуҙары этиологияһын, патогенезын, клиник сағылышын өйрәнеүсе һәм уларҙы диагностикалау, дауалау, иҫкәртеү, ауырыуҙарҙы реабилитациялау ысулдарын эшләүсе клиник медицина һәм ветеринария өлкәһе.
Медицинала Т. Аллергология, гастроэнтерология, гематология,...
ТАБИП-ФИЗКУЛЬТУРА ДИСПАНСЕРЫ
ТАБИП‑ФИЗКУЛЬТУРА ДИСПАНСЕРЫ, дауалау‑иҫкәртеү учреждениеһы. Физик культура һәм спорт м‑н шөғөлләнгән кешеләрҙе (ш. иҫ. балаларҙы) мед. хеҙмәттәре, ш. уҡ халыҡты мед. реабилитацияһы м‑н тәьмин итә. Өфөлә урынлашҡан. Т.‑ф.д. составына спорт мед., тергеҙеү мед. һәм реабилитация, консультатив‑диагностика...
СУД МЕДИЦИНАҺЫ
СУД МЕДИЦИНАҺЫ, медицинаның тәфтиш һәм суд практикаһында мед. һәм биол. проблемаларҙы өйрәнеүсе бүлеге. С.м. бурыстары: хоҡуҡ һаҡлау органдарына эштең (енәйәти, гражданлыҡ, административ хоҡуҡ боҙоу) хәл‑шарттарын асыҡлауҙа булышлыҡ итеү; һаулыҡ һаҡлауҙы камиллаштырыу (ауырыуҙар һанын һәм үлем осрағын...
СТОМАТОЛОГИЯ
СТОМАТОЛОГИЯ (гр. stoma — ауыҙ, тишек һәм ...логия), тештәр, ауыҙ ҡыуышлығы, яңаҡтар һәм бит, муйын ситтәре ауырыуҙарын өйрәнгән һәм уларҙы диагностикалау, дауалау һәм иҫкәртеү ысулдарын эшләгән клиник медицина өлкәһе. Терапевтик, хирургик, ортопедик С., пародонтология, ортодонтия һәм балалар С. айырыла....
СОКОЛОВТАР
СОКОЛОВТАР, табиптар. Николай Иванович С. (1809—1859, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1865 йәки 1870), лекарь. Ҡазан ун‑тын тамамлаған (1836). Төньяҡ Кавказда табип булып хеҙмәт иткән, Ырымбур губ. Троицк__өйәҙе Мейәс ҡасабаһы (хәҙ. Мейәс ҡ.) пр‑тиеларында эшләгән. Уның улы Яков Николаевич С. (1854—1919, Бәләбәй...
СКОЛИОЗ
СКОЛИОЗ (гр. scoliosis — кәкрәйеү), умыртҡалыҡтың фронталь, торсия м‑н, сагитталь һәм горизонталь йүнәлештәрҙә кәкрәйеп формаһы боҙолоуы. Барлыҡҡа килеү сәбәптәре б‑са диспластик (тоташтырғыс туҡыманың системалы дисплазияһы), тыумыштан (умыртҡаның үҫеш аномалияһы), нейро‑мускул (үҙәк нервы системаһы...
СКАРЛАТИНА
СКАРЛАТИНА (итал. scarlattina), киҫкен инфекцион ауырыу. Тыуҙырыусыһы: А төркөмөнә ҡараған гемолитик стрептококк, тышҡы мөхит шарттарына тотороҡло, дезинфекция саралары тәьҫирендә үлә. Йышыраҡ 3—10 йәштәге балалар ауырый. Типик (еңел, уртаса ауырлыҡта һәм ауыр) һәм атипик (юйылған, гипертоксик, экстрабуккаль)...
СИФИЛИС
СИФИЛИС, хроник, системалы ҡабатланып торған йоғошло ауырыу, башлыса енси юл аша йоға. Тыуҙырыусыһы — Treponema pallidum (төҫһөҙ трепонема). Инфекция көнкүреш йәки трансплацентар (тыумыштан бул- ған С.) юл м‑н йоғоуы мөмкин. Беренсел (6—8 аҙна), икенсел (2— 5 йыл) һәм өсөнсөл (бер нисә йылдан унлаған...
СИРИНГОМИЕЛИЯ
СИРИНГОМИЕЛИЯ (гр. syrinx — көпшә, көпшәле ҡыуышлыҡ һәм myelos — мейе), нервы системаһының башлыса арҡа мейеһе зарарланған мультифакториаль хроник дегенератив ауырыуы; унда ҡыуышлыҡтар барлыҡҡа килеү, глия таралыу һәм яйлап көсәйә барыу м‑н характерлана. Ауырыу тыумыштан (генетик сәбәптәр арҡаһында,...
СИНУСИТТАР
СИНУСИТТАР (лат. sinus — ҡыуышлыҡ), танауҙың лайлалы тиресәһенең, ҡайһы берҙә өҫтәмә ҡыуышлыҡтарының һөйәк көптәре шешеүе.
Кеше С. Түбәндәге төрҙәргә айырыла: гайморит (өҫкө яңаҡ ҡыуышлығының шешеүе), фронтит (маңлай ҡыуышлығының шешеүе), этмоидит (рәшәткәле һөйәк күҙәнәктәренең шешеүе) һәм сфеноидит...
СЕЙ ЯРА АУЫРЫУЫ
СЕЙ ЯРА АУЫРЫУЫ, хроник, ҡабатланып торған ауырыу, ашҡаҙан йәки бөйән эсәгенең лайлалы тиресәһендә сей яра барлыҡҡа килеүе хас. С.я.а. хеликобактериаль инфекция м‑н ассоциацияланған һәм ассоциацияланмаған төрҙәргә; бер нисә ауырыу м‑н бергә барған, яңғыҙ һәм күмәккә айырып ҡарайҙар. Агрессияның дөйөм...
СӘСӘК
СӘСӘК, Poxviridae ғаиләһе вирустары тыуҙырған кеше һәм хайуандарҙың киҫкен инфекцион ауырыуы.
Кеше С. Натураль С. — кешегә генә хас булған айырыуса ҡурҡыныс вирус ауырыуы. Тыуҙырыусылары — РНК‑лы вирустар, тышҡы мөхиттә тотороҡлолар. С. (был ауырыуҙы үткәргән һәм вакцинацияланғандарҙы иҫәпкә алмағанда)...
САФУАНОВА Гүзәл Шағбан ҡыҙы
САФУАНОВА Гүзәл Шағбан ҡыҙы (19.9.1960, Сибай ҡ.), терапевт. Медицина фәндәре докторы (2004), профессор (2007). БР‑ҙың атҡаҙанған табибы (2010), БР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2005). БДМИ‑ны тамамлаған (1983), 1990 й. алып БДМУ‑ның өҫтәмә профессиональ белем биреү институтында уҡыта: 2013 й. башлап...
САНИТАРИЯ‑ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ
САНИТАРИЯ‑ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ХЕҘМӘТЕ, санитария‑эпидемиология күҙәтеүе, санитария‑иҫкәртеү һәм эпидемияға ҡаршы саралар эшләгән һәм үткәргәндәүләт органдары һәм учреждениелары системаһы. Өфө губ. С.‑э.х. земство медицинаһының бер структураһы булараҡ 19 б. 2‑се ярт. формалаша башлай. 1910 й. өйәҙ һәм ҡала...
САНИТАРИЯ АВИАЦИЯҺЫ
САНИТАРИЯ АВИАЦИЯҺЫ, махсусашығыс медицина ярҙамы хеҙмәте; һауа һәм ер өҫтө санитария транспорт сараларын файҙаланып, алыҫ райондарҙағы халыҡҡа юғары квалификациялы ашығыс һәм планлы консультатив мед. ярҙамы күрһәтә (табиптарҙы, ҡан һәм уның компоненттарын, тиҙ мед. йөктәрен килтерә, ауырыуҙарҙы үҙәк...
