Список материалов
ЕҘЕМ, йылға
ЕҘЕМ, Елем, йылға, Ағиҙел й. уң ҡушылдығы. Елмәрҙәк һыртының көнсығыш битләүендә башлана. Белорет р‑ны буйлап төньяҡ-көнсығыштан көньяҡ-көнбайышҡа, Егәҙе й. тамағынан төньяҡ-көнбайышҡа табан Белорет, Ғафури һәм Архангел р‑ндары буйлап ағып, Ағиҙел й. (тамағынан 585 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 215 км,...
ЕҘТӨЙМӘ
ЕҘТӨЙМӘ (Tanacetum), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың тропик булмаған илдәрендә таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Һырылыусы тарбаҡлы тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, өҫкө өлөшөндә тармаҡлы, яңғыҙар йәки күп һанлы, яланғас йәки һирәк...
ЕҘҮЛӘН
ЕҘҮЛӘН (Koeleria), ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, башлыса ике ярымшарҙың тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Кәҫ барлыҡҡа килтереүсе күп йыллыҡ үлән, бейеклеге 25—80 см. Кәҫе ҡуйы (Делявин Е. кәүшәк), сәскәле һабаҡтарҙан һәм ҡаты, тар,...
ЕЖОВ Борис Дмитриевич
ЕЖОВ Борис Дмитриевич (31.1.1908, Пермь ҡ. — 14.11.1978, Өфө), рәссам. БАССР‑ҙың атҡ. рәссамы (1976). Рәссамдар союзы ағзаһы (1937). Һарытау художество-сәнәғәт техникумын тамамлаған (1931). Ижадының төп йүнәлештәре — тарихи жанр һәм пейзаж. 60‑сы йй. совет власы өсөн көрәш атмосфераһын сағылдырған тыйнаҡ...
ЕЖОВ Николай Герасимович
ЕЖОВ Николай Герасимович (4.1.1922, АСБР‑ҙың Ҡыпсаҡ-Ете ырыу кантоны Иҫке Йәҙгәр утары — 1.3.1945, Брансберг ҡ. янында, Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1942 й. тиклем Медногорск баҡыр-көкөрт комбинатында эшләй. 1942 й. алып Дон, Сталинград, Көньяҡ, 4‑се Украина, 1‑се...
ЕЖОВ Николай Герасимович
ЕЖОВ Николай Герасимович (4.1.1922, АСБР‑ҙың Ҡыпсаҡ-Ете ырыу кантоны Иҫке Йәҙгәр утары — 1.3.1945, Брансберг ҡ. янында, Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1942 й. тиклем Медногорск баҡыр-көкөрт комбинатында эшләй. 1942 й. алып Дон, Сталинград, Көньяҡ, 4‑се Украина, 1‑се...
ЕЖОВКА, Благовещен р-нындағы ауыл
ЕЖОВКА, Благовещен р-нындағы ауыл, Октябрьский а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.-Көнс. 71 км һәм Загородная т. юл ст. Т.-Көнс. табан 88 км алыҫлыҡта Уҫы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 385 кеше; 1920 — 523; 1939 — 394; 1959 — 386; 1989 — 142; 2002 — 104; 2010 — 84 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Төп...
ЕЙӘН ҠУШТАНОВ
ЕЙӘН ҠУШТАНОВ, Иван Ҡ., Ябан Ҡ. (1726 — ?), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы Ҡыҙылъяр а. (хәҙ. Пермь крайының Барҙы р‑ны 1‑се Ҡыҙылъяр а.) башҡорто. 1773 й. дек. Әбдей Абдулловҡа ҡушыла. Уҫы даруғаһында һәм Ҡазан губернаһына яҡын торама пункттарҙа...
ЕЙӘНСУРА МУЗЕЙЫ
ЕЙӘНСУРА МУЗЕЙЫ, Ейәнсура р‑ны Иҫәнғол а. урынлашҡан. 1989 й. 1‑се һәм 2‑се урта мәктәптәр музейҙары базаһында тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейы булараҡ ойошторола, 1991—2006 йй. Милли музей филиалы. Музей фондында 2 меңдән ашыу һаҡлау берәмеге, ш. иҫ. үҙешмәкәр рәссам Н.Х.Фәйрушиндың картиналары, таксидермист...
ЕЙӘНСУРА РАЙОНЫ
ЕЙӘНСУРА РАЙОНЫ, БР‑ҙың көньяғында урынлашҡан. Төньяҡта – Күгәрсен, көнсығышта – Йылайыр һәм Хәйбулла р‑ндары, көньяҡта һәм көнбайышта Ырымбур өлк. м‑н сиктәш. 1930 й. 20 авг. ойошторола, район составына Йылайыр кантоны (ҡара: Административ район) улустары инә. 1956 й. Е.р. Абҙан районы терр‑яһы ҡушыла....
ЕЙӘНСУРИН Ғәҙелша Дәүләт улы
ЕЙӘНСУРИН Ғәҙелша Дәүләт улы [1894 й. окт., Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Буҫтыбай а. (БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны) — 27.11.1937, Өфө], дәүләт эшмәкәре. Беренсе донъя, Граждандар һуғыштарында һәм 1920 й. совет-поляк һуғышында ҡатнашыусы. 1906—10 йй. Ырымбур өйәҙенең Сәйетҡол урыҫ-башҡ. уч‑щеһында уҡыған....
ЕКАТЕРИНБУРГ ГУБЕРНАҺЫ
ЕКАТЕРИНБУРГ ГУБЕРНАҺЫ, 1919 й. июлендә РСФСР составында ойошторола. Губернаға Пермь губ. 6 өйәҙе инә. 1922 й. төньяҡ-көнбайышта — Коми (Зырян) авт. өлкәһе, төньяҡ-көнсығышта һәм көнсығышта — Төмән губ., көньяҡта — Силәбе губернаһы, көньяҡта һәм көньяҡ-көнбайышта — БАССР, көнбайышта һәм төньяҡ-көнбайышта...
ЕКАТЕРИНБУРГ ӨЙӘҘЕ
ЕКАТЕРИНБУРГ ӨЙӘҘЕ, 1781 й. Пермь наместниклығы составында ойошторола. Өйәҙгә Себер губ. Тубыл провинцияһының көнбайыш өлөшө инә. 1796 й. алып — Пермь губернаһы, 1919 й. башлап Екатеринбург губернаһы составында. 19 б. аҙ. төньяҡта — Пермь губ. Верхотур өйәҙе, төньяҡ-көнсығышта — ш. уҡ губ. Эрбет өйәҙе,...
ЕКАТЕРИНОВКА, Бәләбәй р-нындағы ауыл
ЕКАТЕРИНОВКА, Бәләбәй р-нын-дағы ауыл, Баженов а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 20 км һәм Приют т. юл ст. Т.-Көнс. табан 10 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 161 кеше; 1920 — 380; 1939 — 204; 1959 — 372; 1989 — 100; 2002 — 117; 2010 — 122 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. башында Бәләбәй...
ЕКӘН
ЕКӘН (Typha), екән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 15 төрө билдәле, бөтә Ер шарында тиерлек таралған. Башҡортостанда 3 төрө үҫә. Йәйелеүсе оҙон йыуан тамырһабаҡлы күп йыллыҡ һыу йәки һаҙ үләне. Һабағы йыуан, цилиндр рәүешендә, төбө йыуан, 70—200 см бейеклектә. Япрағы сиратлы асыҡ йәки...
ЕКОМАСОВ Евгений Григорьевич
ЕКОМАСОВ Евгений Григорьевич (8.6.1958, Приморье крайы Анучино а.), физик. Физика-матем. ф. д‑ры (2006), проф. (2010). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2000), РФ-тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм-ре (2011). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1980) шунда уҡ эшләй (2003 й. алып бүлек мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге...
ЕЛ
ЕЛ, Ер өҫтөндә атмосфера баҫымының тигеҙ бүленмәүе арҡаһында барлыҡҡа килгән һәм юғары баҫым өлкәһенән түбән баҫым өлкәһенә йүнәлгән һауа хәрәкәте. Һауа хәрәкәтенә Ер әйләнешен кире ҡағыу көсө, ышҡылыу көсө, үҙәктән ҡыуған көс һ.б. йоғонто яһай. Е. тиҙлек һәм йүнәлеш (анеморумбометр, флюгер һ.б. м‑н,...
ЕЛӘҘЕКҮЛ, Балтас р-нындағы ауыл
ЕЛӘҘЕКҮЛ, Балтас р-нындағы ауыл, Түб. Ҡарыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 30 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 98 км алыҫлыҡта Еләҙекүл (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 727 кеше; 1920 — 736; 1939 — 513; 1959 — 492; 1989 — 298; 2002 — 252; 2010 — 146...
ЕЛӘН
ЕЛӘН, башҡорттарҙың традицион кейеме, оҙон итәкле, эслек ҡуйып тегелгән еңле өҫ кейеме (ҡара: Башҡорт кейеме). Ирҙәр (тура билле) һәм ҡатын-ҡыҙ (билле, киң итәкле) еләне булған. Ирҙәр Е. ҡара төҫтәге кизе-мамыҡ, һирәгерәк бәрхәт, ебәк, аҡ атластан теккәндәр; итәк, салғый, ең ситтәрен ҡыҙыл буҫтау м‑н...
ЕЛБЕГӘЙ
ЕЛБЕГӘЙ (Anemonoides), лютик һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 35 төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда 3 төрө үҫә: алтай Е., лютик һымаҡ Е., урал Е. Йәйелеүсән тамырһабаҡлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, ябай, 8—25 см бейеклектә. Оҙон һаплы тамыр яны япраҡтары 1—2 бөртөк...
