Список материалов
МӘҒРИФӘТСЕЛЕК
МӘҒРИФӘТСЕЛЕК, ижт.‑сәйәси ағым, вәкилдәре халыҡ араһында игелек, ғәҙеллек, ғилми белем таратыу иҫәбенә йәмғиәттәге етешһеҙлектәрҙе бөтөрөргә, әҙәпте, сәйәсәтте, көнкүреште ыңғай яҡҡа үҙгәртергә ынтыла. Башҡортостанда М. барлыҡҡа килеүенә ниндәйҙер дәрәжәлә урыҫ философияһы, урыҫ әҙәбиәте һәм мәҙәниәте...
МӘҒЛҮМӘТТӘР БАЗАҺЫ
МӘҒЛҮМӘТТӘР БАЗАҺЫ, объекттар (уларҙың үҙенсәлектәре) һәм улар араһындағы мөнәсәбәттәр т‑да компьютерлаштырылған мәғлүмәт, ҡуйылған мәсьәләне иң уңайлы юл м‑н хәл итеү өсөн ойошторолған. Ҡулланыусыларҙың һаны б‑са бер һәм күп ҡулланыусылар өсөн төҙөлгән М.б. айыралар. Күп ҡулланыусылар өсөн булғандарҙы...
МӘҒЛҮМӘТИ ҮЛСӘҮ СИСТЕМАҺЫ
МӘҒЛҮМӘТИ ҮЛСӘҮ СИСТЕМАҺЫ, контролдә тотолған объекттан тейешле мәғлүмәтте автоматик рәүештә туранан-тура алыу, күҙгә күренерлек итеү, уны теркәү һәм электрон хисаплау машиналарында эшкәртеү өсөн булған үлсәү, хисаплау саралары һәм тейешле матем. тәьминәт комплексы. Башҡа үлсәү сараларынан үлсәнә торған...
МӘҒЛҮМӘТ ХЕҘМӘТЕ КҮРҺӘТЕҮ
МӘҒЛҮМӘТ ХЕҘМӘТЕ КҮРҺӘТЕҮ, һорау темаһына ярашлы ҡулланыусыларға мәғлүмәт биреү. Мәғлүмәтте 3 төп төркөмгә бүләләр: эш, ғилми тармаҡ өсөн һәм киң күләмле. М.х.к. төрҙәре: китапханала әҙәбиәт йәки архивта документтар биреү, фактографик йәки библиографик белешмәләр төҙөү, темалар б‑са материалдар (публикациялар,...
МӘҒЛҮМӘТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
МӘҒЛҮМӘТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ (ингл. information technology), 1) программа‑аппарат комплексы нигеҙендә мәғлүмәтте йыйыу, теркәү, туплау, эшкәртеү, тапшырыу һәм яңынан тергеҙеү операцияларын тормошҡа ашырыу ысулдары һәм саралары йыйылмаһы, 2) мәғлүмәтте эшкәртеү һәм һаҡлау м‑н шөғөлләнгән кешеләрҙең хеҙмәтен...
МӘҒЛҮМӘТ ТЕОРИЯҺЫ
МӘҒЛҮМӘТ ТЕОРИЯҺЫ, ғәмәли матем. файҙалы мәғлүмәтте кодлау, тапшырыу һәм айырып алыуҙы һанса ысулдар ярҙамында өйрәнгән бүлеге. М.т. 2 төп йүнәлеште айыра‑ лар: мәғлүмәт тапшырыу теорияһы, оптималь кодлау һәм декодлау; хәбәрҙәрҙәге билдәһеҙлек м‑н мәғлүмәттең логарифмик үлсәмдәренеңүҙенсәлектәрен тикшереү....
МӘҒЛҮМӘТ СЕЛТӘРҘӘРЕ
МӘҒЛҮМӘТ СЕЛТӘРҘӘРЕ, алыҫлашҡан мәғлүмәт сығанаҡтарын (мәғлүмәттәр базаһы, мәғлүмәттәр сайты һ.б.) үҙ‑ара бәйләгән һәм ҡулланыусыларға уларға инеү мөмкинлеген биргән селтәрҙәр. Мәғлүмәтте үҙәкләштерелгән юл м‑н һаҡлау, эшкәртеү, тапшырыу һәм мәғлүмәт технологияларын ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән. Абонент...
МӘҒЛҮМӘТ АГЕНТЛЫҠТАРЫ
МӘҒЛҮМӘТ АГЕНТЛЫҠТАРЫ, баҫма һәм электрон киң мәғлүмәт саралары аша оператив хәбәрҙәрҙе йыйыу, эшкәртеү, һаҡлау һәм таратыу м‑н шөғөлләнгән дәүләт ҡарамағындағы йәки шәхси пр‑тиелар. Матбуғат һәм яңылыҡтар (“РИА Новости”, Франс‑пресс, Ассошиэйтед‑пресс), спорт, реклама, нәшриәт һ.б. агентлыҡтарға айырыла....
МӘҒЛИЕВ Рәмил Рафаэль улы
МӘҒЛИЕВ Рәмил Рафаэль улы (12.5.1960, Өфө), график. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2011). Рәссамдар союзы ағзаһы (1996). БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1983) Өфө сәнғәт уч‑щеһында уҡыта. 20 б. 80‑се йй. аҙ. ижадының төп өлкәһе — станок графикаһы (меццотинто, ҡоро энә, монотипия һ.б.). М. образлы уй-фекеренә айырыуса...
МӘҒЖӘНОВ Рим Вәли улы
МӘҒЖӘНОВ Рим Вәли улы (16.3.1943, БАССР-ҙың Учалы районы Ильинка приискыһы ҡсб, хәҙер БР‑ҙың шул уҡ районы Ильинка а.), невролог. Медицина фәндәре докторы (1989), профессор (1991). РФ‑тың (2005) һәм БР‑ҙың (1997) атҡаҙанған табибы. БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1967) шунда уҡ эшләй (1989—2020 йй. нейрохирургия...
МӘҒДӘНЛЕ КОМПЛЕКС
МӘҒДӘНЛЕ КОМПЛЕКС, туранан-тура йәки ситләтеп мәғдәнләнеү м‑н бәйле булған ултырма, магматик, метаморфик, метасоматик тау тоҡомдарының тәбиғи берләшмәләре йыйылмаһы. Файҙалы ҡаҙылма ятҡылыҡтарының геол.‑сәнәғәт (сеймал табыу һәм яғыулыҡ әҙерләү сәнәғәтенең минераль сеймалға ҡарата хәҙ. талаптарына яуап...
МӘҒДӘН ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ ГЕОХИМИЯҺЫ
МӘҒДӘН ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ ГЕОХИМИЯҺЫ, м ә ғ д ә н г е о х и ‑ м и я һ ы, геохимияның мәғдән майҙандарында химик элементтарҙың тупланыуын һәм һибелеүен өйрәнгән бүлеге. Мәғдән ятҡылыҡтары геологияһы, минералогия, петрография, стратиграфия, тектоника һ.б. м‑н бәйле. М.я.г. төп мәсьәләләре: типоморф ятҡылыҡтар...
МӘҒДӘН БЕЛГЕСТӘРЕ ҺӘМ МӘҒДӘН ЭҘЛӘҮСЕЛӘР
МӘҒДӘН БЕЛГЕСТӘРЕ ҺӘМ МӘҒДӘН ЭҘЛӘҮСЕЛӘР, файҙалы ҡаҙылмалар эҙләүселәр һәм эшкәртеүселәр. Башҡортостан терр‑яһында М.б.һ.м.э. эшмәкәрлеге энеолит дәүеренән билдәле (ҡара: Тау эше, Приискылар һәм рудниктар). 18 б. башында М.б.һ.м.э. күпселеге төп халыҡ араһынан сыға; улар тарафынан марганец, баҡыр һәм...
МӘҒӘФҮРОВА Флүрә Фаат ҡыҙы
МӘҒӘФҮРОВА Флүрә Фаат ҡыҙы (8.8.1952, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Бурлы а.), селекционер. А.х. ф. канд. (2006). БДУ‑ны тамамлаған (1975). 1972 й. алып Әбйәлил р‑нының Байым урта мәктәбендә эшләй. 1976 й. башлап БНИИСХ‑ла: 1999 й. — өлкән ғилми хеҙм‑р, 2012 й. — лаб. мөдире. Фәнни эшмәкәрлеге ярма культуралары...
МӘҒӘФҮРОВ Ҡадир Барый улы
МӘҒӘФҮРОВ Ҡадир Барый улы (6.4.1949, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Рәхмәт а.), биолог, иҡтисадсы. А.х. ф. д‑ры (1998), проф. (2007). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2004). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) Әбйәлил р‑нының Байым урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1973 й. алып БНИИСХ‑ла: 1983 й. — өлкән, 1996 й. — төп ғилми хеҙм‑р;...
МӘҒӘСҮМОВА Бәғиә Мәғәсүм ҡыҙы
МӘҒӘСҮМОВА Бәғиә Мәғәсүм ҡыҙы [17.1.1913, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Мәскәү а. (БР‑ҙың Дүртөйлө р‑ны) — 1.1.1995, Өфө], педагог‑методист. Филол. ф. канд. (1948). К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1935) шунда уҡ эшләй. 1936 й. алып ВЛКСМ‑дың Башҡ‑н өлкә ком‑ты инструкторы, 1939 й. — Өфө...
МӘҒӘСҮМОВ Фәтхулла Борхай улы
МӘҒӘСҮМОВ Фәтхулла Борхай улы [яҡынса 1892, Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Малай-Муйнаҡ а. (БР‑ҙың Учалы р‑ны) — 1921], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. Бөрйән-Түңгәүер ихтилалы етәкселәренең береһе. 1920 й. йәйендә баш күтәреүселәр отряды ойоштороп,...
МӘҒАРИФТЫ ҮҪТЕРЕҮ ИНСТИТУТЫ
МӘҒАРИФТЫ ҮҪТЕРЕҮ ИНСТИТУТЫ, өҫтәмә һөнәри белем биреү учреждениеһы, өҙлөкһөҙ һөнәри-пед. белем биреү системаһының ғилми-методик үҙәге. 1920 й. Өфөлә уҡытыусылыҡ семинарҙары базаһында 3 йыллыҡ пед. курстар булараҡ асыла. 1925 й. пед. кадрҙарҙың квалификацияһын күтәреү кабинеттары асыла, 1933 й. улар...
МӘҒАРИФТА МИЛЛИ МӘСЬӘЛӘЛӘР ИНСТИТУТЫ
МӘҒАРИФТА МИЛЛИ МӘСЬӘЛӘЛӘР ИНСТИТУТЫ (МММИ). 1957 й. Өфөлә РСФСР Пед. фәндәре акад. Милли мәктәптәр ҒТИ‑ның Башҡ‑н филиалы булараҡ асыла (1991 й. алып РФ Мәғариф министрлығының МММИ дәүләт ғилми-тикшеренеү учреждениеһы, 2004 й. — МММИ федераль дәүләт ғилми учреждениеһы, 2005 й. — Федераль мәғарифты...
МӘҒАРИФ ХЕҘМӘТКӘРҘӘРЕ ЙОРТО
МӘҒАРИФ ХЕҘМӘТКӘРҘӘРЕ ЙОРТО, халыҡ мәғарифы системаһы хеҙм‑рҙәре өсөн мәҙәни-ағартыу учреждениелары. 1921 й. РСФСР ХКС‑ы тарафынан ойошторола, 1934— 56 йй. Уҡытыусы йорто тип йөрөтөлә. Башҡортостанда М.х.й. Өфө, Белорет, Бөрө, Стәрлетамаҡ, Дүртөйлө ҡҡ. эшләгән. М.х.й. респ. халыҡ мәғарифы органдары...
