Список материалов

КҮСӘКОВ Сабир Мөхәмәтғәле улы [20.2.1929, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Яңыбай а. (БР‑ҙың Ейәнсура р-ны) — 9.8.1994, ш. уҡ р‑ндың Иҙелбәк а.], Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). 1940—86 йй. “Ейәнсура” с‑зында эшләй: 1943 й. алып һарыҡ көтөүсеһе, 1951 й. — өлкән һарыҡ көтөүсеһе. Етештереүҙең юғары күрһәткестәренә...

КҮП ЙЫЛЛЫҠ ҠЫЙ ҮЛӘНДӘРЕ, бер нисә йыл үҫкән һәм күп тапҡыр орлоҡ биргән ҡый үләндәре. Вегетатив юл һәм орлоҡтар ярҙамында үрсейҙәр. К.й.ҡ.ү. биол. төркөмдәре: үҙәк тамырлылар, суҡ тамырлылар, үрмәлеләр, һуғанбашлылар, бүлбелеләр, тамырһабаҡлы ҡый үләндәре һәм үренте тамырлы ҡый үләндәре. Үҙәк тамырлылар...

КУШНАРЕНКО ЭЛЕВАТОРЫ, игенде эшкәртеү һәм һаҡлау пр‑тиеһы. Кушнаренко р‑ны Кушнаренко а. урынлашҡан. 1910 й. ярма з‑ды булараҡ ойошторола, 1933 й. алып Кушнаренко иген ҡабул итеү пр‑тиеһы, 2001 й. башлап К.э. — “Башхлебопродукт” ДУП‑ының бүлендек пр‑тиеһы, 2011 й. ябыла. Составына элеватор, ярма етештереү...

КУШНАРЕНКО ЕМЕШ-ЕЛӘК КУЛЬТУРАЛАРЫ ҺӘМ ВИНОГРАД СЕЛЕКЦИЯҺЫ ҮҘӘГЕ, дәүләт ғилми учреждениеһы. Башҡортостан өсөн емешселек һәм селекция өлкәһендә БНИИСХ‑ның эксперимент үткәреү базаһы. Емеш культуралары сорттарын һәм гибридтарын булдырыуға, емешселек продукцияһы етештереүҙең фәнни яҡтан нигеҙләнгән технологияларын...

КУЛЬТИВАЦИЯ (лат. cultivo — эшкәртәм, үҫтерәм), ерҙе өҫтән, һай эшкәртеү ысулы. Ҡый үләндәрен ҡырҡыу м‑н бергә тупраҡты йомшарта (әйләндермәйенсә) һәм өҫтөн тигеҙләй. Тупраҡтың һыу, һауа режимдарын көйләүгә булышлыҡ итә, тупраҡта йәшәгән микроорганизмдарҙың эшмәкәрлеген йәнләндерә, а.х. культуралары...

КУКУРУЗ (Zea mays), ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек төрө. К. тыуған ере — Үҙәк һәм Көньяҡ Америка. Ҡойолған орлоҡтарҙан үҫеүгә һәм ҡырағайланыуға һәләтһеҙ культуралы, бер йыллыҡ үҫемлек. Һабағы төҙ, ғәҙәттә, яңғыҙ, бейеклеге 50 см алып 6 м тиклем. Япрағы сиратлы, эре, киң ҡыяҡлы, тулҡынлы, өҫ яҡтан...

КУЙБЫШЕВ В.В. ИСЕМЕНДӘГЕ КОЛХОЗ, АХПК. Илеш р‑нында урынлашҡан, үҙәк усадьбаһы — Түб. Сереккүл ауылы. Составына 2 баҫыусылыҡ бригадаһы, 2 һөтсөлөк фермаһы һ.б. инә. 2011 й. 112 кеше эшләгән. Ауыл хужалығы ерҙәренең майҙаны 5190 га тәшкил иткән, шул иҫ. һөрөнтө ерҙәр — 4053 га. Иген культураларының уңдырышлылығы —...

КРЫЖОВНИК (Grossularia), крыжовниктар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 50‑нән ашыу төрө билдәле, Европала, Төньяҡ Америкала һәм Азияла таралған. Башҡортостанда ауыш, йәки культуралы К. үҫтерелә. 1,5 м тиклем бейеклектәге ҡыуаҡ. Үрендеһенең төйөндәрендә энәләр һәм төйөн араларында ваҡ энәләр бар. Япрағы...

КРӘҪТИӘН (ФЕРМЕР) ХУЖАЛЫҒЫ, а.х. производствоһы өлкәһендә хужалыҡ эшмәкәрлеген бергә алып барған граждандар берекмәһе. К.(ф.)х. эшмәкәрлегенең төп төрҙәре: а.х. продукцияһы етештереү һәм эшкәртеү, уны ташыу, һаҡлау һәм һатыу. К.(ф.)х. мөлкәте уның ағзаларының дөйөм милке булып тора, хужалыҡ эшҡыуарлыҡ...

КӨТӨҮЛЕКТӘР, үләне малдарҙы йөрөтөп ашатыу өсөн файҙаланылған ерҙәр. Тәбиғи (ҡара: Тәбиғи мал аҙығы ерҙәре) һәм сәселгән (культуралы) К. айырыла. Тәбиғи К. башлыса күп йыллыҡ ҡырағай үләндәрҙән тора. Сәселгән К. күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ үләндәрҙең ҡуҙаҡлы‑ҡыяҡлы ҡатнашмаларын сәсеү юлы м‑н булдырыла...

КӨТӨҮ ЯҢЫРТЫУ, а.х. малдарын үрсетеү һәм йәш мал үҫтереү юлы м‑н тергеҙеү һәм арттырыу процесы. Ябай (көтөүҙәге мал һаны үҙгәрешһеҙ ҡала) һәм киңәйтелгән (көтөүҙәге мал һаны йыл һайын арта) К.я. айырыла. К.я. ваҡытында малдың тоҡом һәм етештереү сифаттарын яҡшыртыу ҡарала. К.я. темптары малдың һәр төрөнөң...

КӨНБАҒЫШ (Helianthus), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 50‑гә яҡын төрө билдәле, Төньяҡ һәм Көньяҡ Америкала таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫтерелә: май биргән К. һәм топинамбур. Май биргән К. — бер йыллыҡ үҫемлек. Һабағы төҙ, бейеклеге 1—3 м. Япрағы эре, овал‑йөрәк формаһында, оҙон...

КОСТАРЕВ Антон Дмитриевич [11.9.1928, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Кесе Нәкәрәк а. (БР‑ҙың Мишкә р‑ны) — 28.8.1985, БР‑ҙың Бөрө р‑ны Баженов а.], Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). 1940 й. алып Бөрө р‑нында эшләй: 1949 й. тиклем һәм 1958 й. башлап “Урал” к‑зында: 1958 й. алып рәйес урынбаҫары, 1963 й. — бригадир,...

КОСОУРОВ Юрий Фёдорович (17.11.1928, Урта Волга өлк. Архангельское а.), урман белгесе. А.х. ф. канд. (1958). БАССР‑ҙың атҡ. урман белгесе (1977). Мәскәү урман‑техника ин‑тын тамамлағандан һуң (1951) 1953 й. тиклем Бөтә Союз урман хужалығы ҒТИ‑нда (Пушкино ҡ.) эшләй. 1956—92 йй. Башҡ‑н урман тәжрибә...

КОНЦЕНТРАТ МАЛ АҘЫҠТАРЫ, концентраттар, туҡлыҡлы матдәләре күп булған мал аҙыҡтары. К.м.а. мал аҙығы итеп ҡулланылған иген (иген культуралары һәм ҡуҙаҡлы иген культуралары орлоғо), тулы рационлы ҡатнаш аҙыҡтар һәм концентрат ҡатнаш аҙыҡтар, иген һәм май биреүсе культураларҙы эшкәрткәндән һуң ҡалған...

КОНОВАЛОВА Оксана Викторовна (11.2.1972, Өфө), биолог. БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1995) «“Алексеевка” совхозы» ДУАХП‑нда эшләй: 1996 й. алып биолог, 1998 й. — лаб. мөдире, 2002—11 йй. төп белгес. К. ҡатнашлығында ябыҡ грунт шарттарында йәшелсә культуралары уңдырышлылығын күтәреү маҡсатында иңкештәрҙе...

КОНОВАЛОВ Владимир Фёдорович (15.8.1948, БАССР‑ҙың Белорет р‑ны Үрге Әүжән ҡсб, хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ районы Үрге Әүжән а.), урман белгесе. А.х. ф. д‑ры (2004), проф. (2004). БР‑ҙың атҡ. урман белгесе (2008). Мари политехник ин‑тын тамамлаған (Йошкар‑Ола, 1975). 1966—67 йй. Стәрлетамаҡ химия з‑дында эшләй....

КОМПЛЕКСЛЫ АШЛАМАЛАР, составында үҫемлектәрҙең 2 йәки 3 төп туҡлыҡлы элементы (азот, фосфор, калий) булған минераль матдәләр. К.а. алыу өсөн башланғыс сеймал — тәбиғи фосфаттарҙың азотлы һәм көкөртлө кислота тарҡатмалары. К.а. микроэлементтар ҡушылыуы мөмкин. Составы б‑са — ике (азотлы‑калийлы, азотлы‑фосфорлы,...

КОЛХОЗ, коллектив хужалыҡ, а.х. производствоһын бергә алып барыу өсөн берләшкән крәҫтиәндәрҙең кооператив ойошмаһы. Илдә тәүге коллектив хужалыҡтар 1918 й. барлыҡҡа килә башлай. Уларҙың матди‑техник базаһы айырым крәҫтиән хужалыҡтарының төп етештереү сараларын дөйөмләштереү һөҙөмтәһендә булдырыла. Коллектив...

  КЛЕВЕР (Trifolium), ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 300 төрө билдәле, Евразияла, Америкала, Австралияла һәм Африканың таулы райондарында таралған. Башҡортостанда К. 11 төрө үҫә: болон, йәки ҡыҙыл; гибрид, йәки алһыу; һырылыусан, йәки аҡ һ.б. Күп йыллыҡ үлән үҫемлектәре. Һабаҡтары...