Список материалов
ҺАБЫНСӘСКӘ
ҺАБЫНСӘСКӘ, ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, күбеһенсә Европаның уртаса бүлкәтенең төньяҡ өлөшөндә; Урта Азияла, Монголияла таралған. Башҡортостанда ябай Һ., йәки татар һабыны үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, ябай, бейеклеге 40—100 см. Япрағы йомортҡаға йәки...
ҺАБРАУ ЙЫРАУ, шағир‑импровизатор
ҺАБРАУ ЙЫРАУ, шағир‑импровизатор. Башҡорттарҙа Һабрау йырау, ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, нуғайҙарҙа Сапыра Сурғантай улы, Сабра жырау, Сып(ы)ра жырау, Супра, Сафар һ.б. исемдәр м‑н таралған. Уның тормошо т‑да документаль мәғлүмәттәр һаҡланмаған. 14—15 бб. йәшәгән, тип фараз ителә. Ҡаҙаҡ ғалимдары раҫлауынса,...
ҺАБАШ, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ҺАБАШ, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Ергән а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 35 км һәм Ергән т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 3 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 516 кеше; 1920 — 391; 1939 — 377; 1959 — 399; 1989 — 348; 2002 — 321; 2010 — 300 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Ергән...
ҺАБАНТУЙ, байрам
ҺАБАНТУЙ, башҡорттарҙа традицион байрам. 19 б. аҙ. тиклем яҙлы‑көҙлө осорҙа ҡарғатуйҙан һуң сәсеү эштәре башланғанға тиклем, һуңыраҡ сәсеү эштәре тамамланғандан һуң үткәрелгән. Традиция б‑са Һ. һәр ауылда уҙғарылған, ш. уҡ күрше ауылдар саҡырылған. Байрам алдынан үҫмерҙәр Һ. өсөн бүләктәр һәм ҡунаҡтарҙы...
ҺАБАНАҠ, Мәсетле р‑нындағы ауыл
ҺАБАНАҠ, Һ а б а н ғ о л, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Ләмәҙтамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 10 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 116 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 672 кеше; 1920 — 708; 1939 — 521; 1959 — 461; 1989 — 439; 2002 — 437; 2010 — 391 кеше. Башҡорттар...
ҺАБАНАЙ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
ҺАБАНАЙ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Иҫке Яндыҙ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 25 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 155 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 296 кеше; 1920 — 391; 1939 — 376; 1959 — 261; 1989 — 132; 2002 — 145; 2010 — 155 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
ҺАБАН ТУРҒАЙҘАРЫ
ҺАБАН ТУРҒАЙҘАРЫ (Alaudidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. Яҡынса 75 төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. БР‑ҙа 5 төрө осрай. Һайраусы күсәр ҡоштар. Кәүҙә оҙонлоғо 12—23 см, ауырлығы 20—40 г. Күпселек төрҙәре һорғолт көрән, ерәнһыу көрән, һирәгерәк аҡһыл көрән (ҡорһаҡ яғы...
ҺАБАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл
ҺАБАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Ҡауарҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 58 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 70 км алыҫлыҡта Еҙем й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 197 кеше; 1920 — 276; 1939 — 397; 1959 — 376; 1989 — 223; 2002 — 197; 2010 — 177 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп,...
ҺАБА, һауыт
ҺАБА, оҙон муйынлы, төбө дүрт мөйөшлө, 4 ҡырлы пирамида рәүешендәге һауыт (бейеклеге 1,5 м тиклем; ҡара: Тиренән эшләнгән өй кәрәк‑ярағы). Һ. иләнгән ат тиреһенән эшләгәндәр. Торлаҡта ғәҙәттә инеү урынынан алыҫ түгел усаҡ (мейес йәки сыуал) ҡаршыһындағы һике эргәһенә тәпәш ағас күтәрмәгә ҡуйылған, традицион...
ХЫЯЛЕТДИНОВ Шакир Шәйхислам улы
ХЫЯЛЕТДИНОВ Шакир Шәйхислам улы [15.5.1890, Ырымбур губ. Силәбе өйәҙе Звериноголовский ҡсб (Ҡурған өлк. Звериноголовский р‑ны) — 15.6.1974, Өфө, мосолман зыяратында ерләнгән], дин әһеле, мөфтөй һәм СССР‑ҙың Европа өлөшө һәм Себер мосолмандарының Диниә назараты рәйесе (1951—74; ҡара: Рәсәй мосолмандарының Үҙәк...
ХЫЗЫРОВ Вәхит Ғәлибай улы
ХЫЗЫРОВ Вәхит Ғәлибай улы (16.11. 1965, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Таштимер а.), йырсы (лирик тенор). БР‑ҙың халыҡ (2001) һәм атҡ. (1995) артисы. Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1988; Д.Ә.Мусин класы), ӨДСИ‑не (1993; М.Ғ.Мортазина класы), Башҡ‑н дәүләт хеҙмәте һәм идара итеү акад. (2006) тамамлаған. 1988 й. алып ӨАПБ‑ның...
ХЫЗЫР
ХЫЗЫР, мосолман мифологияһында Яҡын Көнсығыштың исламға тиклемге мифологияһының төрлө персонаждарының һыҙаттарын үҙендә туплаған персонаж, әүлиә. Легендаларға ярашлы, тере һыу сығанағын эҙләп табып, унан һыу эскән һәм үлемһеҙгә әйләнгән. Диңгеҙ сәйәхәтселәрен ҡурсалаусы, диндар кешеләрҙе, кәмһетелгәндәрҙе...
ХУШ ЕҪЛЕ МАТДӘЛӘР
ХУШ ЕҪЛЕ МАТДӘЛӘР, парфюмерия һәм косметика изделиеларын, ҡайһы бер аҙыҡ продукттарын һәм көнкүреш химияһы тауарҙарын етештереүҙә ҡулланылған хуш еҫле органик берләшмәләр. Тәбиғи (үҫемлектәрҙән алынған – эфир майҙары, хуш еҫле ыҫмалалар, бәлзәм һ.б.; хайуандарҙан алынған – ғәмбәр, мускон һ.б.) һәм синтетик...
ХУРСАН Сергей Леонидович
ХУРСАН Сергей Леонидович (12.4. 1961, Өфө), физик‑химик. Химия ф. д‑ры (1999), проф. (2001). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1982) шунда уҡ, бер үк ваҡытта 1988 й. башлап Органик химия ин‑тында эшләй: 2008 й. алып баш ғилми хеҙм‑р, 2010 й. – лаб. мөдире. Фәнни хеҙмәттәре окисланыу процестары кинетикаһы һәм...
ХУРАМШИН Ямалетдин Хурамша улы
ХУРАМШИН Ямалетдин Хурамша улы (1877—?), Өфө губернаһынан 1‑се Дәүләт думаһы (1906) депутаты. Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе башҡорто. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. Бәләбәй өйәҙе Килем а. (БР‑ҙың Бүздәк р‑ны) мәҙрәсә, Бәләбәй ҡала уч‑щеһын тамамлаған. Мосолман мәктәптәрендә уҡытыусы булып эшләгән, 1905...
ХУРАМШИН Тәлғәт Закир улы
ХУРАМШИН Тәлғәт Закир улы (1.5.1932, БАССР‑ҙың Шишмә районы Ибраһим а. — 3.3.2019, Мәскәү ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1978), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1976, 1985). ӨНИ‑не тамамлаған (1964). 1951 й....
ХУРАМШИН Тәлғәт Закир улы
ХУРАМШИН Тәлғәт Закир улы (1.5.1932, БАССР‑ҙың Шишмә районы Ибраһим а. — 3.3.2019, Мәскәү ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1978), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1976, 1985). ӨНИ‑не тамамлаған (1964). 1951 й....
ХУНАФИНА Динә Хәлим ҡыҙы
ХУНАФИНА Динә Хәлим ҡыҙы (10.11.1938, БАССР‑ҙың Тәтешле районы Үрге Ҡоҙаш а.), инфекционист. Медицина фәндәре докторы (1995), профессор (1996). РФ‑тың (2004) һәм БР‑ҙың (1995) атҡаҙанған табибы, РФ‑тың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2002), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2006). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1962)...
ХУНАФИН Һәүбән Нурлығаян улы
ХУНАФИН Һәүбән Нурлығаян улы (7.7.1937, БАССР‑ҙың Саҡмағош р‑ны Яңы Ҡаръяуҙы а.), хирург. Мед. ф. д‑ры (1987), проф. (1989). РФ‑тың (2002) һәм БР‑ҙың (1993) атҡ. табибы, РФ‑тың атҡ. юғары мәктәп хеҙм‑ре (2007), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1967), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1983). БДМИ‑ны тамамлағандан...
ХУНАФИН Һәүбән Нурлығаян улы
ХУНАФИН Һәүбән Нурлығаян улы (7.7.1937, БАССР‑ҙың Саҡмағош районы Яңы Ҡаръяуҙы а.), хирург. Медицина фәндәре докторы (1987), профессор (1989). РФ‑тың (2002) һәм БР‑ҙың (1993) атҡаҙанған табибы, РФ‑тың атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1967), СССР‑ҙың уйлап...
