Список материалов
СӨРӨК ҠУҢЫҘҘАРЫ
СӨРӨК ҠУҢЫҘҘАРЫ (Pythidae), ҡаты ҡанатлылар отрядына ҡараған бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 300 төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда ҡарағай С.ҡ. осрай. Кәүҙә оҙонлоғо 8—16 мм. Кәүҙәһе яҫы, ҡара күк йәки шәмәхә, һирәгерәк көрән төҫтә. Башының алғы өлөшө оҙонса. Өҫкө ҡанаттарында буй бураҙналар...
СПАДАВЕККИА Антонио Эммануилович
СПАДАВЕККИА Антонио Эммануилович (3.6.1907, Одесса ҡ. — 7.2.1988, Мәскәү), композитор. РСФСР‑ҙың халыҡ артисы (1977) һәм атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1963). Мәскәү консерваторияһын тамамлаған (1937; В.Я.Шебалин класы). Әҫәрҙәре араһында драма спектаклдәренә, к/ф музыка, ш. уҡ опера, балет, ораториялар, симфоник...
СПАРТАК, Йәрмәкәй р‑нындағы ауыл
СПАРТАК, Йәрмәкәй р‑нындағы ауыл, Спартак а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 16 км һәм Приют т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 16 км алыҫлыҡта Ҡоро Тарҡаҙы й. (Кама й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 111 кеше; 1939 — 965; 1959 — 1269; 1989 — 926; 2002 — 932; 2010 — 924 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002)....
СПАРТАКИАДА
СПАРТАКИАДА, традицион комплекслы күмәк спорт ярыштары. СССР‑ҙа беренсе С. 20 б. 20‑се йй. башынан үткәрелә башлай. 1928 й. БАССР йыйылма командаһы тәүге тапҡыр РСФСР‑ҙың авт. респ. һәм өлкә спартакиадаһында ҡатнаша, 1932 й. 1‑се Урал‑Кузбасс спартакиадаһының бронза призёры була. 1956—91 йй. СССР һәм...
СПАС СИРКӘҮЕ
СПАС СИРКӘҮЕ. Өфөлә урынлашҡан. 1824 й. рухани И.Г.Несмелов һәм мәхәлләселәрҙең аҡсаһына 1773 й. Пресвятая Богородица Благовещениеһы һәм 1779 й. Спас Нерукотворный хөрмәтенә ҡоролған, 1821 й. янған 2 ағас сиркәү урынында төҙөлә һәм 1844 й. изгеләндерелә. Бер көмбәҙле, 3 ярусы булған ике манаралы, 7...
СПАССКИЙ Владимир Иосифович
СПАССКИЙ Владимир Иосифович (9.5.1874, Калуга губ. Рождество а. — 18.3.1955, Өфө), күҙ табибы. Мед. ф. д‑ры (1947), проф. (1947). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1940). МДУ‑ны тамамлағандан һуң (1901) Екатеринослав, Можайск, Смоленск ҡҡ. һауыҡтырыу учреждениеларында эшләй. 1934 й. алып Өфөлә: Башҡ‑н трахоматоз...
СПАТАР Иван Парфёнович
СПАТАР Иван Парфёнович (29.1. 1919, Подольск губ. Загнитково а. — 29.12.1985, Өфө), хужалыҡ эшмәкәре. СССР‑ҙың почётлы тимер юлсыһы (1980). Харьков т. юл транспорты инженерҙары ин‑тын (1942), Тимер юл транспорты акад. (1956) тамамлаған. 1942 й. алып Ырымбур т. юл ст. нач. урынбаҫары, 1945 й. — Орск...
СПЕКТОР Юрий Иосифович
СПЕКТОР Юрий Иосифович (1.1. 1960, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1996), проф. (1998). РФ‑тың атҡ. нефть һәм газ сәнәғәте хеҙм‑ре (2005). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1981) шунда уҡ эшләй (1998 й. алып хужалыҡ иҫәбендәге ғилми‑тикшеренеү лаб. етәксеһе). 2001 й. башлап Мәскәүҙә: “Гипротрубопровод”...
СПЕКТРАЛЬ ПРИБОРҘАР
СПЕКТРАЛЬ ПРИБОРҘАР, электромагнит нурланыштарҙың матдә м‑н тәьҫирләшеүен теркәргә мөмкинлек биргән ҡоролмалар. Тикшереү ысулдары б‑са — беренсел (өлгө м‑н йотолған һәм сәселгән) һәм икенсел (өлгө таратҡан) нурланышты; йышлыҡ диапазоны б‑са квадруполь ядро (105—108 Гц), ядро‑магнит (107— 109 Гц) һәм...
СПЕКТРАЛЬ СИНТЕЗ
СПЕКТРАЛЬ СИНТЕЗ, функцияны спектры б‑са тергеҙеүҙе өйрәнгән математика бүлеге. С.с. мәсьәләләре бер төрлө төрөлөү тигеҙләмәләрен тикшергәндә барлыҡҡа килә һәм сиселеше квазиэкспоненциаль аппроксимацияға ҡайтып ҡала. Башҡортостанда 20 б. 70‑се йй. алып БДУ‑ла һәм Матем. ин‑тында комплекслы һәм ысын...
СПЕКТРАЛЬ ТЕОРИЯ
СПЕКТРАЛЬ ТЕОРИЯ, о п е р а т о р ҙ а р ҙ ы ң с п е к т р а л ь т е о р и я һ ы, матрицаларҙың үҙҡиммәттәре теорияһын дөйөмләштереү һөҙөмтәһе. С.т. механик системаларҙың бәләкәй тирбәлеүҙәрен һүрәтләгәндә, квант механикаһында һ.б. ҡулланыла. Украина ССР‑ы ФА‑ның Өфөгә эвакуацияланған осоронда С.т....
СПЕКТРОСКОПИЯ
СПЕКТРОСКОПИЯ (лат. spectrum — күрһәтеү, образ һәм гр. skopéō — ҡарайым), электромагнит спектрҙарҙы (электромагнит нурланыш интенсивлығының тулҡын оҙонлоғо һәм йышлыҡ б‑са бүленеүе) өйрәнеүгә арналған физика бүлеге. Тикшеренеүҙәр спектраль приборҙар ярҙамында башҡарыла. С. ысулдары тикшерелгән объекттарҙың...
СПЕЛЕОЛОГИЯ
СПЕЛЕОЛОГИЯ (гр. spélaion — мәмерйә һәм ...логия), мәмерйәләрҙең барлыҡҡа килеүен, үҫеш шарттарын, морфологияһын, фауна һәм флораһын, микроклиматын өйрәнгән геоморфология бүлеге. Гео‑, биоспелеология, төбәк, ғәмәли, техник С., спелеомедицина һ.б. айырыла. Археология, геология, гидрогеология, ландшафты...
СПЕЛЕОТУРИЗМ
СПЕЛЕОТУРИЗМ, мәмерйәләргә бәйле туризм төрө. Башҡортостанда 20 б. 2‑се ярт. алып үҫешә. Беренсе спелеопоходтар һәм экскурсиялар Башҡ‑н респ. балалар экскурсия‑туризм ст. тарафынан үткәрелә. 1959— 79 йй. БДУ эргәһендә респ. 1‑се спелеосекция (етәкселәре И.К.Кудряшов, Е.Д.Богданович); 1963—72 йй. Башҡ‑н...
СПЕРАНСКИЙ Владимир Васильевич
СПЕРАНСКИЙ Владимир Васильевич (15.4.1937, Өфө ҡ. — 14.9.2010, шунда уҡ), иммунолог. Медицина фәндәре докторы (1991), профессор (1992). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1996), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1980), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1986). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1962) БАССР‑ҙың ауыл участка...
СПЕРАНСКИЙ Владимир Васильевич
СПЕРАНСКИЙ Владимир Васильевич (15.4.1937, Өфө ҡ. — 14.9.2010, шунда уҡ), иммунолог. Медицина фәндәре докторы (1991), профессор (1992). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1996), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1980), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1986). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1962) БАССР‑ҙың ауыл участка...
СПИВАК Александр Иванович
СПИВАК Александр Иванович [17.11. 1923, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Михайловка а. (БР‑ҙың Бүздәк р‑ны) — 20.1.2007, Өфө], тау инженеры. БР ФА‑ның почётлы акад. (1991), техник ф. д‑ры (1972), проф. (1972). РСФСР‑ҙың (1974), БАССР‑ҙың (1967) атҡ. фән һәм техника эшмәкәре, СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1980)....
СПИВАК Семён Израилевич
СПИВАК Семён Израилевич (4.2.1945, Днепропетровск ҡ. – 25.7.2020, Өфө ҡ.), математик. Физика‑математика фәндәре докторы (1985), профессор (1988). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998), РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2014), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2008)....
СПИВАКОВ Владимир Теодорович
СПИВАКОВ Владимир Теодорович (12.9.1944, Черниковск ҡ., хәҙер Өфө ҡ. эсендә), скрипкасы, дирижёр. СССР‑ҙың (1989), РФ‑тың (1999), БР‑ҙың (2014), Әрмән ССР‑ының (1989), Украина Республикаһының (2001), Дағстан Республикаһының, Ҡабарҙы‑Балҡар Республикаһының (2013) халыҡ артисы. Мәскәү консерваторияһын...
СПИД
СПИД, т о р м о ш т а б а р л ы ҡ ҡ а к и л г ә н и м м у н и т е т д е ф и ц и т ы, ВИЧ‑инфекцияның һуңғы стадияһы. Тыуҙырыусыһы: кеше иммунодефицитының (ВИЧ) Retroviridae ғаиләһенә ҡараған РНК‑лы вирусы, киптергәндә, ҡайнатҡанда һәм дезинфекция саралары тәьҫирендә үлә; иммун системаһы күҙәнәктәрен...
