Список материалов
АКСАКОВ ФОНДЫ
АКСАКОВ ФОНДЫ, Халыҡ-ара славян яҙмаһы һәм мәҙәниәте фондының Башҡортостан бүлексәһе, славян халыҡтары мәҙәниәтен тергеҙеү өсөн булдырылған йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә урынлашҡан. 1992 й. майында ойошторола.
Эшмәкәрлегенең төп йүнәлеше — Халыҡ-ара славян яҙмаһы һәм мәҙәниәте фондының Аксаков программаһын...
АКСАКОВ Сергей Тимофеевич
АКСАКОВ Сергей Тимофеевич (20.9.1791, Өфө — 30.4.1859, Мәскәү, Новодевичье зыяратында ерләнгән), урыҫ яҙыусыһы. Бала сағы Өфөлә һәм Ырымбур губ. Боғорослан өйәҙендә нәҫелдән нәҫелгә күсә килгән Яңы Аксаков имениеһында (Ырымбур өлк. Боғорослан р‑ны Аксаков а.) үтә. Ҡазан ун‑тында уҡый (1805—07). 1808...
АКСАКОВ С.Т. ИСЕМЕНДӘГЕ ШИФАХАНА
АКСАКОВ С.Т. ИСЕМЕНДӘГЕ ШИФАХАНА. БР‑ҙың Бәләбәй р‑нында, Бәләбәй ҡ. 10 км алыҫлыҡта Аксаков а. эргәһендә урынлашҡан. Климаты континенталь, ҡыш уртаса һалҡын (ғин. уртаса т‑ра —17°С), йәй йылы (июлдә уртаса т‑ра 20°С). 1890 й. О.Г.Аксакова (С.Т.Аксаковтың ейәнсәре) тарафынан хосуси ҡымыҙ дауаханаһы...
АКСАКОВ С.Т. ИСЕМЕНДӘГЕ БАҠСА
АКСАКОВ С.Т. ИСЕМЕНДӘГЕ БАҠСА. Өфөлә урынлашҡан (Пушкин урамы, 110). Майҙаны — 3,15 га. 1860 й. Н.К.Блохин (ҡара: Блохиндар) утары урынында төҙөлә, 1892 й. алып Видинеев баҡсаһы (ҡара: В.И.Видинеев), 1917 й. — А.В.Луначарский ис. баҡса, 1989 й. — Аксаков С.Т. ис. мәҙәниәт һәм ял баҡсаһы (ҡара: С.Т.Аксаков)....
АКСАКОВ Пётр Дмитриевич
АКСАКОВ Пётр Дмитриевич, дәүләт эшмәкәре. Действительный статский советник (1760), бригадир (1740). Дворяндарҙан. 1740—44 йй. Өфө вице‑губернаторы. 1742 й. 10 июлендә И.И.Неплюев м‑н берлектә указдарҙы (1736 й. 11 февр.) ер биләү, ерҙе файҙаланыу, төбәк халҡы тарафынан йөкләмәләр үтәү ҡағиҙәләре менән...
АКСАКОВ МУЗЕЙЫ
АКСАКОВ МУЗЕЙЫ, Милли музей филиалы. 2003 й. БР‑ҙың А.м. булараҡ ойошторола. А.м. составына С.Т.Аксаков мемориаль йорт‑музейы һәм Аксаковтар ғаиләһе музейы инә.
С.Т.Аксаков мемориаль йорт‑музейы. Өфөлә, С.Т.Аксаковтың әсәһе яғынан олатаһы Н.С.Зубовтың элекке йортонда урынлашҡан, 1794—97 йй. унда...
АКСАКОВ Григорий Сергеевич
АКСАКОВ Григорий Сергеевич [4.1.1820, Ырымбур губ. Боғорослан өйәҙе Яңы Аксаков а., хәҙ. Ырымбур өлк. Боғорослан р‑ны Аксаков а., — 24.2.1891, Һамар ҡ., Һамар губ. Быҙаулыҡ өйәҙе Страхов а. ерләнгән (Һамар өлк. Борск р‑ны)], дәүләт эшмәкәре. Тайный советник (1871). С.Т.Аксаковтың улы. Император хоҡуҡ...
АКСАКОВ ГИМНАЗИЯҺЫ №11
АКСАКОВ ГИМНАЗИЯҺЫ №11, Өфө ҡалаһы. 1828 й. Өфө ир балалар гимназияһы булараҡ нигеҙ һалына. 1919 й. алып 2‑се һанлы 2‑се баҫҡыс мәктәп, 1934 й. — Л.А.Галанова ис. 11‑се урта мәктәп, 1995 й. — 11‑се Аксаков мәктәп‑гимназияһы, 1998 й. гимназия статусын ала. Гимназияла Аксаковтарҙың әҙәби һәм рухи мираҫын...
АКРЫНОВ Иван
АКРЫНОВ Иван, Ырымбур губернаһының отставкалағы унтер‑офицерҙары, һалдаттары һәм драгундарынан Уложенный комиссия депутаты. Вахмистр. Комиссияға хәрби хеҙмәт шарттарын үҙгәртеү (ғаиләләге улдарҙың береһен хеҙмәттән азат итеү, хеҙмәт тамамланғандан һуң йәшәү урыны һайлау һ.б.) һәм йөкләмәләрҙе кәметеү...
АКРОБАТИКА
АКРОБАТИКА (гр. akrobateo — аяҡ ослап йөрөйөм, өҫкә үрмәләйем), спорт төрө, кәүҙәнең тигеҙлеген һаҡлау һәм бороуға бәйле физик күнекмәләр (һикереү, көс талап иткән һ.б.) комплексын үтәү б‑са ярыштар. 20 б. 50‑се йй. Өфөлә Р.А.Ғадилов БАССР‑ҙа А. б‑са тәүге секция ойоштора. 1980 й. Туймазы ҡ. үҫмерҙәр...
АККУЧУКОВА Роза (Рауза) Сабирйән ҡыҙы
АККУЧУКОВА Роза (Рауза) Сабирйән ҡыҙы (12.2.1950, Белорет ҡ. — 8.2.2021, Өфө, БР-ҙың Белорет районы Абҙаҡ ауылында ерләнгән), йырсы. БР‑ҙың халыҡ (2009), БАССР‑ҙың атҡаҙанған (1989) артисы. 1973 йылдан алып Башҡорт филармонияһының эстрада артист‑вокалисы, 1999 йылдан — баш администраторы.
Хислелеге...
АККУМУЛЯТОРҘАР
АККУМУЛЯТОРҘАР (лат. accumulator — йыйыусы, туплаусы), артабан файҙаланыу өсөн энергия туплаусы ҡулайламалар. Электр (химик реакция һөҙөмтәһендә бүленеп сыҡҡан электр энергияһын туплау), гидравлик (иң күп һәм иң аҙ тотонолған ваҡытта шыйыҡлыҡ һәм газ баҫымының үҙгәреүе һөҙөмтәһендә алынған энергияны...
АКИМОВА Светлана Семёновна
АКИМОВА Светлана Семёновна (19.9.1945, Өфө), актриса. БАССР‑ҙың халыҡ (1984) һәм атҡ. (1974) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1970). Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1967; Ш.М.Мортазина курсы) Башҡортостандың Респ. урыҫ драма театры актрисаһы. Төрлө яҡлап һәләтле актриса. Нескә психологик...
АКИМОВА Мария Степановна
АКИМОВА Мария Степановна (21.3.1915, Владимир губ. Глухов а. — 1971, Мәскәү), антрополог. Тарих ф. канд. (1942). МДУ‑ны тамамлаған (1940), 1944 й. алып шунда уҡ эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре Волга буйы, Көньяҡ Урал һәм Урал аръяғы халыҡтары расогенезы һәм этногенезы проблемаларына арналған. БАССР‑ға һәм...
АКИМОВ Николай Борисович
АКИМОВ Николай Борисович (9.1.1963, Өфө), спортсы. Боҙҙағы мотоуҙыштар б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Респ. ДОСААФ спорт‑техник клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары Р.П.Мостафин, В.П.Чапало). 2001—05 йй. Ҡадиров Ғ. исемендәге спорт клубы өсөн сығыш яһай. Европа шәхси (2003) һәм СССР...
АКВАРИУМ БАЛЫҠТАРЫ
АКВАРИУМ БАЛЫҠТАРЫ, балыҡтың аквариумда тотоу өсөн яраҡлаштырылған төрҙәре һәм яһалма сығарылған формалары. Фәнни‑танып белеү һәм декоратив маҡсаттарҙа үрсетелә. А.б. төҫө, кәүҙә формаһы һәм ҙурлыҡтары б‑са төрлө була. Карп һымаҡтар (брахиоданио, данио, алтын балыҡ һәм уның бик күп формалары, кардинал,...
АКВАРЕЛЬ
АКВАРЕЛЬ (фр. aguarelle) һыу ҡушып шыйығайтылған буяуҙар, ш. уҡ ошо буяуҙар м‑н төшөрөлгән рәсем. А. төп сифаты — буяу ҡатламы аша ерлектең (ҡағыҙ, һирәгерәк — ебәк, фил һөйәге) тоны һәм фактураһының үтәнән-үтә күренеүсәнлеге. А. живопись (тон байлығы, төҫ м‑н форма һәм киңлек перспективаһын булдырыу)...
АКАТЬЕВ Юрий Васильевич
АКАТЬЕВ Юрий Васильевич (18.4.1939, БАССР‑ҙың Благовещен районы Дубровка а. — 29.11.1999, Өфө ҡ.), социолог. Социология фәндәре докторы (1993), профессор (1994). БАХИ‑ны тамамлаған (1963). 1961—73 йй. комсомол һәм партия эшендә. 1974 й. алып ӨДАТУ‑ла уҡыта. Фәнни тикшеренеүҙәре йәмғиәттә социаль процестар...
АКАДЕМҮҘӘК
АКАДЕМҮҘӘК, респ. мәғарифты һәм мәҙәниәтте үҫтереүгә идея һәм практик яҡтан етәкс. итеү маҡсатында 1922 й. Өфөлә БАССР‑ҙың Мәғариф ХК‑һы эргәһендә ойошторола. А. составында төрлө ваҡытта фәнни-методик (башҡ., урыҫ, аҙ милләттәр), терминологик, әҙәби-художестволы, музей, архив, театр, муз., балалар комиссиялары;...
АКАДЕМИЯ
АКАДЕМИЯ, ҡайһы бер фәнни учреждение һәм уҡыу йорттары исеме. Башҡортостанда БР Фәндәр академияһы һәм РФА Өфө фәнни үҙәге эшләй. Респ. РФА‑ның 2 акад. (Р.И.Ниғмәтуллин, М.С.Юнысов) һәм 5 мөхбир ағзаһы (Х.Н.Ғиззәтуллин, У.М.Джемилев, М.Ә.Илһамов, В.В.Напалков, В.Н.Пучков), 1 Рәсәй мед. фәндәре акад....
