Список материалов
ҠАРАУЫЛТАУ, тау
ҠАРАУЫЛТАУ, тау, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1985). Ишембай р‑ны Маҡар а. көнбайышҡа табан 1,2 км алыҫлыҡта Һикәҙе й. (Егән й. ҡушылдығы) уң ярында, Ишембай заказнигы терр‑яһында урынлашҡан. Абс. бейеклеге 250 м. Оҙонса формала, текә битләүҙәре террасалап эшкәртелгән, ҡарағайҙар ултыртылған. Әртә ярусы тоҡомдарынан...
ҠАРАТӘКӘ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
ҠАРАТӘКӘ, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Иҫке Туҡмаҡлы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 20 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 73 км алыҫлыҡта Кәрәкә й. (Ҡармасан й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1153 кеше; 1920 – 1531; 1939 – 1144; 1959 – 748; 1989 – 404; 2002 – 364; 2010 – 370 кеше. Башҡорттар,...
ҠАРАТАШ, һырт
ҠАРАТАШ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Ҡатасҡын, Айғыр (Кесе Инйәр й. ҡушылдыҡтары) һәм Минйәк (Инйәр й. ҡушылдығы) йылғалары араһында субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 17 км, төньяҡ өлөшөнөң киңлеге 6 км, көньяҡ өлөшөнөң — яҡынса 4 км, абс. бейеклеге 919 м. Һыртта...
ҠАРАТАШ, тау
ҠАРАТАШ, тау түбәһе, Ҡырҡтытау һыртының иң бейек нөктәһе, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1997). Әбйәлил р‑ны Буранғол а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 6 км алыҫлыҡта ята. Абс. бейеклеге 1118 м, оҙонлоғо яҡынса 4 км, киңлеге 1 км тирәһе. Формаһы һуҙылған. Таш ҡаласыҡтары (бейеклеге 8—10 м) булған, билән (тәрәнлеге 20...
ҠАРАТАУИ
ҠАРАТАУИ, рифейҙың үрге хроностратиграфик бүлексәһе, уның стратотип киҫелешен тамамлай. Йәше 1030±30 млн йыл — 600±10 млн йыл. Юрматыни өҫтөндә ята, йыуылыу аша венд менән ҡаплана. Микрофоссилийҙар, строматолиттар һәм микрофитолиттар хас. Б.М.Келлер тарафынан айырып күрһәтелә (1952). О.П.Горяинова,...
ҠАРАТАУ, һырт
ҠАРАТАУ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. БР‑ҙың Нуриман, Салауат р‑ндары һәм Силәбе өлк. буйлап Шарҙалы й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) алып Һалдыбаш й. киңлек ағымына тиклем субкиңлек йүнәлешендә һуҙылған. Оҙонлоғо 80 км, көнбайыш өлөшөнөң киңлеге 10—13 км, урта өлөшөнөң — 5—6 км, көнсығыш өлөшөнөң...
ҠАРАТАУ ҠАЛҠЫУЫ
ҠАРАТАУ ҠАЛҠЫУЫ, Урал алды бөгөлөндә ятҡан һәм уны Йүрүҙән‑Сылва депрессияһы, Ағиҙел депрессияһы уйпатлыҡтарына бүлгән субкиңлек йүнәлешле тектоник структура. Ҡ.ҡ. төҙөлөшөндә Ҡаратау, Турғай тауҙары һәм Ажығарҙаҡ (Минйәр) антиклинорийҙарының төньяҡ ҡанаттарын ҡатмарлаштырған һәм киҫеп үткән субкиңлектәге...
ҠАРАТАМЫР
ҠАРАТАМЫР (Cynoglossum), күгәрсен күҙе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 60 төрө билдәле, уртаса һәм субтропик бүлкәттәрҙә, тропиктарҙың тауҙарында таралған. БР‑ҙа дарыулы Ҡ. үҫә. Үҙәк тамырлы ике йыллыҡ үлән, ҡуйы йомшаҡ төк м‑н ҡапланған. Һабағы аҙ һанлы, ҡуйы япраҡ м‑н ҡапланған, бейеклеге...
ҠАРАТАМАҠҺАҘ, һаҙлыҡ
ҠАРАТАМАҠҺАҘ, Тере Танып й. басс. һаҙлыҡ. Борай р‑ны Ҡаратамаҡ а. эргәһендә урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 758 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1,62 м, иң ҡалыны — 4,3 м. Туйыныуы ҡатнаш. Аҡ ҡайын, ҡара ерек, ҡара ҡарағат, көньяҡ ҡамышы, күл ҡамышы, күрән, тура ҡаҙ үләне, һаҙ яраны, юл япрағы һ.б....
ҠАРАТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл
ҠАРАТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл, Ҡушманаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 13 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 81 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 551 кеше; 1920 – 663; 1939 – 412; 1959 – 442; 1989 — 232; 2002 – 193; 2010 – 136 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...
ҠАРАТАМАҠ ҠӘБЕРЛЕГЕ
ҠАРАТАМАҠ ҠӘБЕРЛЕГЕ, Бахмут мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. 4—5 бб. ҡарай. Борай р‑ны Ҡаратамаҡ а. көнсығышҡа табан 0,2 км алыҫлыҡта Тере Танып й. һул ярында урынлашҡан. 1958 й. ер эштәре башҡарған саҡта урындағы кешеләр тарафынан табыла, 1959 й. Н.А.Мәжитов, 1966 й. С.М.Васюткин, 1988 й. Б.Б.Агеев...
ҠАРАТАЛ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ҠАРАТАЛ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Йомаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 42 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 487 кеше; 1959 — 382; 1989 — 195; 2002 — 225; 2010 — 212 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Йомаш урта мәктәбе филиалы),...
ҠАРАТАЛ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл
ҠАРАТАЛ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Имай-Ҡарамалы а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Көнс. табан 39 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 215 кеше; 1959 — 128; 1989 — 82; 2002 — 106; 2010 — 87 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар.
Ауылға 1925...
ҠАРАТАЛ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
ҠАРАТАЛ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Аҡморон а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 56 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 7 кеше; 1939 — 170; 1959 — 356; 1989 — 512; 2002 — 532; 2010 — 512 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
ҠАРАТ, Туймазы р‑нындағы ауыл
ҠАРАТ, Туймазы р‑нындағы ауыл, Ҡарат а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. К.‑Көнб. табан 42 км алыҫлыҡта Ыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 352 кеше; 1920 – 437; 1939 – 509; 1959 – 385; 1989 – 325; 2002 – 293; 2010 – 267 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы,...
ҠАРАСУРИН Азат Динар улы
ҠАРАСУРИН Азат Динар улы (8.11.1995, БР‑ҙың Шишмә р‑ны Ҡалмаш а.), спортсы. Биатлон б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2012), Рәсәйҙең атҡ. спорт мастеры (2014). Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Ә.Ә.Ғүмәров). Биатлон б‑са 12,5 км уҙышта Паралимпия уйындары чемп. һәм 7,5...
ҠАРАСИМ, Мишкә р‑нындағы ауыл
ҠАРАСИМ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Оло Шаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Загородная т. юл ст. Т. табан 144 км алыҫлыҡта Кесе Инәк й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 360 кеше; 1920 — 441; 1939 — 309; 1959 — 251; 1989 — 142; 2002 — 142; 2010 — 115 кеше. Татарҙар йәшәй...
ҠАРАСАЙЫЛҒА, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
ҠАРАСАЙЫЛҒА, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Ҡарасайылға а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 22 км һәм Өфө т. юл ст. 80 км алыҫлыҡта Ҡарасайылға (Сәрмәсән й. басс.) буйында, Мәскәү—Өфө автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1062 кеше; 1920 — 1494; 1939 — 1328; 1959 — 824; 1989 — 678; 2002 —...
ҠАРАСАЙ‑БАЛҠАР ТЕЛЕ
ҠАРАСАЙ‑БАЛҠАР ТЕЛЕ, ҡыпсаҡ төркөмөнә (ҡара: Ҡыпсаҡ телдәре) ҡараған төрки телдәрҙең береһе. Балҡарҙарҙың һәм ҡарасайҙарҙың милли теле, Ҡабарҙы‑Балҡар һәм Ҡарасай‑Черкес Респ. дәүләт теле. Шулай уҡ Ҡаҙағстанда, Урта Азияла, АҠШ‑та, Төркиәлә таралған. Донъяла Ҡ.‑б.т. һөйләшеүселәр һаны 300 меңдән ашыу...
ҠАРАСАБАН
ҠАРАСАБАН (Oidemia fusca), ҡаҙ һымаҡтар отрядының өйрәктәр ғаиләһенә ҡараған ҡош. Көнсығыш Европала, Көнбайыш Себерҙә, Төньяҡ Американың көнбайышында таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 51— 58 см, ауырлығы 1,4—1,9 кг, ҡанатының ҡоласы 90—100 см. Енси диморфизм хас: ата ҡоштар эрерәк. Ата ҡоштоң ҡауырһын...
