Список материалов
ТОҠОМБӘТОВ Мәхмүт Исхаҡ улы
ТОҠОМБӘТОВ Мәхмүт Исхаҡ улы [8.2.1916, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Күҙәй а. (БР‑ҙың Бүздәк р‑ны) — 25.5.1989, Өфө], иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1971), проф. (1974). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1968). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Үзбәкстан халыҡ хужалығы ин‑тын тамамлағандан һуң (Сәмәрҡәнд ҡ., 1936) Төрөкмән...
ТОКСИНДАР
ТОКСИНДАР (гр. toxicon — ағыу), тере организмдарҙың физиол. функцияларын тотҡарлауға һәләтле бактерия, үҫемлек йәки хайуандарҙан барлыҡҡа килгән биологик актив матдәләр. Микроорганизм Т. (бактериялар, вирустар һ.б.), мико‑ (бәшмәктәр), фито‑ (үҫемлектәр), зоо‑ (хайуандар), эндотоксиндар (бөйөр, бауыр...
ТОКСИКОЛОГИЯ
ТОКСИКОЛОГИЯ (гр. toxicon — ағыу һәм ...логия), ағыуҙарҙың физик, химик һәм биол. үҙенсәлектәрен, уларҙың тере организмдарға, экосистемаларға тәьҫир итеү механизмдарын өйрәнгән һәм ағыуланыуҙы диагностикалау, дауалау, иҫкәртеү ысулдарын эшләгән фән. Теоретик (организм һәм ағыуҙарҙың үҙ‑ара тәьҫир итешеү...
ТОКАРЕВ Пётр Михайлович
ТОКАРЕВ Пётр Михайлович (18.10. 1945, ТАССР‑ҙың Балтай а. — 29.9. 2012, Магнитогорск ҡ.), йырсы (баритон). БР‑ҙың халыҡ (1995), БАССР‑ҙың атҡ. (1986) артисы. Урал консерваторияһын тамамлағандан һуң (Свердловск ҡ., 1973; Я.Х.Вутирас класы) Пермь опера һәм балет театры, 1975—2000 йй. БДОБТ солисы. Киң...
ТОКАРЕВ Олег Леонидович
ТОКАРЕВ Олег Леонидович (3.2. 1969, Волгоград ҡ.), спортсы. Грек‑рим көрәше б‑са СССР‑ҙың халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1989). Нефтекама ҡ. ДЮСШ (тренеры Р.Ғ.Нуртдинов) һәм грек‑рим көрәше б‑са СДЮСШОР (Өфө; тренеры В.И.Севрюков) тәрбиәләнеүсеһе. Европа чемпионатының (1993) һәм СССР халыҡтары спартакиадаһының...
ТОКАРЕВ Михаил Андреевич
ТОКАРЕВ Михаил Андреевич (12.2.1940, Өфө ҡ. — 23.6.2021, шунда уҡ), тау инженеры. Геология-минералогия фәндәре докторы (1984), профессор (1985). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2000). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1966) шунда уҡ уҡытҡан:...
ТОКАРЕВ Михаил Андреевич
ТОКАРЕВ Михаил Андреевич (12.2.1940, Өфө ҡ. — 23.6.2021, шунда уҡ), тау инженеры. Геология-минералогия фәндәре докторы (1984), профессор (1985). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2000). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1966) шунда уҡ уҡытҡан:...
ТОКАРЕВ Валентин Дмитриевич
ТОКАРЕВ Валентин Дмитриевич (10.4.1946, Георгиевск ҡ.), химик-технолог. Техник ф. д‑ры (2002). БР‑ҙың атҡ. (2006), Рәсәйҙең почётлы (2001) төҙөүсеһе. Новочеркасск политехник ин‑тын тамамлағандан һуң (1969) 2014 й. тиклем “Салаватстекло” ААЙ‑нда эшләй: 1973 й. алып табаҡлы быяла етештереү цехы нач.,...
ТОЙҒОНОВ Марсель Марат улы
ТОЙҒОНОВ Марсель Марат улы (19.12.1970, БАССР‑ҙың Баймаҡ районы Йомаш а.), микробиолог. Медицина фәндәре докторы (2003), профессор (2005). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2020). БДМИ‑ны тамамлаған (1993). 1994—95 йй. “Сая” предприятиеһында (Өфө ҡ.) эшләй, 2003 й. алып “Иммунопрепарат” предприятиеһының...
ТОЙҒОН (Тойғонов) Риф Ғәлим улы
ТОЙҒОН (Тойғонов) Риф Ғәлим улы (24.10.1946, Ырымбур өлк. Ҡыуандыҡ р‑ны Аҡсура а. — 8.1.2014, Өфө, БР‑ҙың Шишмә р‑ны Урта Хәжәт а. ерләнгән), яҙыусы. РФ‑тың (2006) һәм БР‑ҙың (1997) атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1989). БДУ‑ны (1977), М.Горький ис. Әҙәбиәт ин‑ты эргәһендәге Юғары әҙәби...
ТОҘУТ
ТОҘУТ (Salsola), алабута һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 25 төрө билдәле, башлыса Евразияның һәм Төньяҡ Американың тропик булмаған өлөштәрендә таралған. Башҡортостанда 3 төрө үҫә. Бер йыллыҡ үләндәр, ҡайһы берҙә ҡаты төктәр м‑н ҡапланған. Һабаҡтары ғәҙәттә тарбаҡлы, бейеклеге 100—150...
ТОҘЛОУБА, Балтас р‑нындағы ауыл
ТОҘЛОУБА, А ҡ т и р е ш, Балтас р‑нындағы ауыл, Көнтүгеш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 3 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 73 км алыҫлыҡта Ҡарыш й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 316 кеше; 1920 — 267; 1939 — 265; 1959 — 234; 1989 — 205; 2002 — 235;...
ТОҘЛО ТУПРАҠ
ТОҘЛО ТУПРАҠ, ҡоро климат һәм йыуылмаусы һыу режимы шарттарында тупраҡтың һеңдереү комплексында натрий йыйылғанда (күләмдең 10—70%‑ы) урман‑дала, дала һәм ярымсүл тупраҡтарының тоҙланыу осрағында формалашҡан тупраҡ төрҙәре. Т.т. профиле тупраҡ горизонттарына аныҡ бүленә: һорғолт төҫтәге серетмәле татырлыҡ...
ТОҘЙЫЛҒА, йылға
ТОҘЙЫЛҒА, йылға, Ағиҙел й. уң ҡушылдығы. Айыулы тауынан төньяҡҡа табан 1,5 км алыҫлыҡта Таҡаты һыртының көнбайыш битләүендә башлана. Ғафури р‑ны буйлап көньяҡ‑көнсығыштан төньяҡ‑көнбайышҡа ҡарай аға һәм Ағиҙел й. (тамағынан 669 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 55 км, басс. майҙаны 355 км2. Башлыса ҡар һыуы...
ТОҘ СЫҒАРЫУ КӘСЕПТӘРЕ
ТОҘ СЫҒАРЫУ КӘСЕПТӘРЕ, аш тоҙо сығарыу. Башҡорттар Т.с.к. м‑н Тоҙтүбә ҡ. янындағы Илек һәм Яйыҡ йй. араһында шөғөлләнгән. Башҡортостанда тоҙ сығарыуҙың таш (кристаллы тоҡомдарҙы ҡырҡып), һирәгерәк ултырма (тоҙло күл төбөнән) ысулдарын файҙаланғандар йәки ҡайнатып алғандар (тоҙло һыуҙы парға әйләндереп)....
ТОҘ КИСЛОТАҺЫ
ТОҘ КИСЛОТАҺЫ, хлорлы водород к‑таһы, HCl, көслө бер нигеҙле к‑та, хлорлы водородтың һыу эретмәһе. Ҡырҡыу еҫле, төҫһөҙ шыйыҡса, техник Т.к. хлор, тимер тоҙҙары ҡушылмалары булғанға һарғылт йәшел төҫтә. Макс. ҡуйылығы яҡынса 36%, тығыҙлығы 1180 кг/м3; һауала “төтәй”. Химик яҡтан актив, кире нормаль потенциалы...
ТКАЧЕНКО Яков Тарасович
ТКАЧЕНКО Яков Тарасович (15.7. 1906, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Кесе Деевка а., хәҙ. БР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны Золотоношка а., — 15.10.1979, Свердловск ҡ.), Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Стәрлетамаҡ р‑нының “Маяҡ” к‑зында эшләгән, Магнитогорск металлургия комб‑тын төҙөүҙә ҡатнашҡан;...
ТКАЧЁВ Валентин Филиппович
ТКАЧЁВ Валентин Филиппович (7.2.1933, Белорус ССР‑ы — 17.3. 2008, Өфө), тау инженеры‑гидрогеолог. БР‑ҙың атҡ. геологы (1985). Ленинград тау ин‑тын тамамлағандан һуң (1957) “Башкиргеология” ПБ‑нда эшләй: техник‑гидрогеолог, 1958 й. башлап йыйылма гидрогеология партияһының, 1960 й. — Башҡ‑н гидрогеология...
ТИЩЕНКО Виктор Елисеевич
ТИЩЕНКО Виктор Елисеевич (15.3. 1927, Белорус ССР‑ы Берёзки а.), инженер‑иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1969), проф. (1970). РСФСР‑ҙың (1976) һәм БАССР‑ҙың (1974) атҡ. фән эшмәкәре, СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1980). Львов политехник ин‑тын (1951), И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть ин‑тын (1956) тамамлаған....
ТИШИНА Анастасия Фёдоровна
ТИШИНА Анастасия Фёдоровна (25.12.1914, Орлов губ. Мураевка а. — 11.10.2002, Өфө), Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). 1935 й. алып “Ҡыҙыл таң” з‑дында (Ленинград), 1942—71 йй. Өфө элемтә аппаратураһы з‑дында эшләй. Т. тарафынан хеҙмәт етештереүсәнлеген 2 тапҡырға арттырыуға булышлыҡ иткән метчик конструкцияһын...
