Материалдар

ТУЛАЙКОВСКАЯ ЗОЛОТИСТАЯ

ТУЛАЙКОВСКАЯ ЗОЛОТИСТАЯ, йомшаҡ яҙғы бойҙай сорты. 1998 й. В.В.Сюков, А.А.Вьюшков, С.Н.Шевченко, С.Е.Поротькин, А.В.Милёхин тарафынан Тулайковская 5 һәм Альбидум 653 сорттары гибридынан шәхси һайлап алыу ысулы м‑н сығарыла (Н.М.Тулайков ис. а.х. ҒТИ, Һамар ҡ.). Һабағы төҙ, бейеклеге 1 м тиклем. Башағы...

ТУЛАЙКОВСКАЯ 10

ТУЛАЙКОВСКАЯ 10, йомшаҡ яҙғы бойҙай сорты. 1999 й. В.В.Сюков, А.А.Вьюшков, С.Н.Шевченко, С.Е.Поротькин, А.В.Милёхин тарафынан Тулайковская 5 һәм Альбидум 653 сорттары гибридынан шәхси һайлап алыу ысулы м‑н сығарыла (Н.М.Тулайков ис. а.х. ҒТИ, Һамар ҡ.). Һабағы ярым төҙ, бейеклеге 85—95 см. Башағы 6—7...

ТУЛА БАҪЫУ

ТУЛА БАҪЫУ, тула һәм йөн әйберҙәр эшләү. Башҡорттарҙа традицион шөғөл. Йоҡа буҫтау (соға) һәм ҡалын буҫтау (мәллә) булған. Һарыҡ, ҡайһы берҙә дөйә йөнөнән иләнгән тәбиғи төҫтәге ептәр (һирәгерәк буялған) ҡулланылған. Йөндө тимер йәки ағас тараҡ м‑н тарап, ҡул м‑н теткәндәр, артабан ҡолға, орсоҡ ярҙамында...

ТУҠЫУСЫЛЫҠ

ТУҠЫУСЫЛЫҠ (һуғыу, туҡыма һуғыу), буй һәм арҡыры (арҡау) үрелгән ептәрҙе ишеп туҡыма эшләү. Башҡорттарҙың традицион шөғөлө; ҡатын-ҡыҙ һөнәре (ҡара: Һөнәрселек). Башҡортостандың көньяҡ һәм көньяҡ-көнсығыш райондарында Т. өсөн башлыса һарыҡ, ҡайһы берҙә дөйә йөнө, кәзә мамығы (ҡара: Балаҫ һуғыу, Тула...

ТУҠЫУСЫ ТУРҒАЙҘАР

ТУҠЫУСЫ ТУРҒАЙҘАР (Ploceidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. Яҡынса 200 төрө билдәле, Австралия, Африка, Евразияла таралған. Башҡортостанда йорт турғайы һәм ҡыр турғайы осрай. Ултыраҡ ҡоштар. Йорт турғайының кәүҙә оҙонлоғо — 17,5 см тиклем, ауырлығы — 35 г тиклем. Кәүҙәһе тығыҙ. Ата...

ТУҠЫУ СӘНӘҒӘТЕ

ТУҠЫУ СӘНӘҒӘТЕ, еңел сәнәғәттең үҫемлектән, мал‑тыуарҙан алынған сүстән, ш. уҡ яһалма һәм синтетик сүстән туҡыма, трикотаж, туҡылмаған туҡыма һ.б. етештереү тармағы. Т.с. составына туҡыу сеймалын беренсел эшкәртеү, кизе-мамыҡ, етен, йөн, ебәк, туҡылмаған материалдар, киндер сүсе һәм джут, ау бәйләү,...

ТУҠҺАНБАЙ, Миәкә р‑нындағы ауыл

ТУҠҺАНБАЙ, Миәкә р‑нындағы ауыл, Йәнәби‑Урсай а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 38 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнб. табан 59 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 368 кеше; 1920 — 508; 1939 — 385; 1959 — 300; 1989 — 195; 2002 — 172; 2010 —128 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...

ТУҠТАРОВ Варис Рәфҡәт улы

ТУҠТАРОВ Варис Рәфҡәт улы (9.6. 1959, БАССР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны Ҡарағош а.), зооинженер. Биол. ф. д‑ры (2001), проф. (2002). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2015). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1986) шунда уҡ эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре умартасылыҡҡа, бал ҡорто ауырыуҙарына, экологияға арналған. Т. тарафынан...

ТУҠТАР, Мишкә р‑нындағы ауыл

ТУҠТАР, Мишкә р‑нындағы ауыл, Тымбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 47 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 118 км алыҫлыҡта Соšаяҙ й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 415 кеше; 1920 — 400; 1939 — 377; 1959 — 336; 1989 — 237; 2002 — 199; 2010 — 162 кеше. Мариҙар йәшәй (2002)....

ТУҠТАР, Благовещен р‑нындағы ауыл

ТУҠТАР, Благовещен р‑нындағы ауыл, Волков а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 28 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 43 км алыҫлыҡта Уҫы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 240 кеше; 1920 — 256; 1939 — 259; 1959 — 270; 1989 — 209; 2002 — 136; 2010 — 172 кеше. Башҡорттар, мариҙар йәшәй (2002)....

ТУҠТАМЫШ ИШБУЛАТОВ

ТУҠТАМЫШ ИШБУЛАТОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Өфө провинцияһы башҡорттарынан Уложенный комиссия депутаты. Мәғдән сығарыусы. Уҫы даруғаһының Ғәйнә улусы (Пермь крайының Барҙы р‑ны) Барҙы а. башҡорто. Башҡорт ихтилалын (1755—56) баҫтырыуҙа ҡатнашҡан. 1755 й. Ғәйнә...

ТУҠТАМЫШ

ТУҠТАМЫШ (яҡынса 1350—1406), Алтын Урҙа ханы (1380—90 йй.). Сыңғыҙхан нәҫеленән, Манғышлаҡ хакимы Туйхужаның улы. 1376 й. Аҡ Урҙанан Сәмәрҡәндкә Аҡһаҡ Тимер янына ҡаса. Ғәскәр башлығы итеп тәғәйенләнә. 1377 й. Иҙеүкәй ярҙамы м‑н Күк Урҙа ханы тип иғлан ителә. 1380 й. көҙөндә Азов буйында Алтын Урҙаның...

ТУҠТАЙ, Балтас р‑нындағы ауыл

ТУҠТАЙ, Балтас р‑нындағы ауыл, Иҫке Балтас а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 9 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 78 км алыҫлыҡта Расҡалы й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 221 кеше; 1920 — 225; 1939 — 155; 1959 — 154; 1989 — 118; 2002 — 141; 2010 —...

ТУҠТАҒОЛОВ Артур Бәҙри улы

ТУҠТАҒОЛОВ Артур Бәҙри улы (2.1.1967, Ырымбур өлк. Кесе Сурай а.), йырсы, музыкант‑аккомпаниатор (баян, баҫмаҡлы музыка ҡоралдары). БР‑ҙың халыҡ (2009) һәм атҡ. (1997) артисы. ӨДСИ‑не тамамлаған (1993; Ғ.Ғ.Ғиләжев курсы). 1990 й. алып Башҡ. филармонияһының “Каруанһарай” фольклор‑эстрада төркөмө солисы...

ТУҠТАҒОЛ, Туймазы р‑нындағы ауыл

ТУҠТАҒОЛ, Туймазы р‑нындағы ауыл, Бишҡурай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 37 км һәм Ҡандра т. юл ст. Т. табан 12 км алыҫлыҡта Кесе Нөгөш й. (Өҫән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1499 кеше; 1920 — 1834; 1939 — 1418; 1959 — 942; 1989 — 589; 2002 — 584; 2010 — 658 кеше. Башҡорттар йәшәй...

ТУҠТАҒОЛ, Баҡалы р‑нындағы ауыл

ТУҠТАҒОЛ, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Туҡтағол а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнс. 34 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 112 км алыҫлыҡта Маты й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1184 кеше; 1920 — 1477; 1939 — 784; 1959 — 629; 1989 — 483; 2002 — 459; 2010 — 409 кеше. Башҡорттар, татарҙар...

ТУҠМАС

ТУҠМАС, башҡорташ-һыуында традицион аҙыҡ. Йомортҡаға баҫылған ҡаты сөсө ҡамырҙан (ҡайһы берҙә уға аҙ ғына һыу йәки һурпа ҡушҡандар) әҙерләнә. Йоҡа итеп йәйелгән ҡамырҙы, бер аҙ он һибеп, оҙонса итеп ҡырҡалар (оҙон туҡмас). Урал аръяғында (ҡара: Урал аръяғы башҡорттары), Башҡортостандың көнбайыш һәм...

ТУҠМАҠ‑ҠАРАН, Туймазы р‑нындағы ауыл

ТУҠМАҠ‑ҠАРАН, Ғ а у ы л, Туймазы р‑нындағы ауыл, Кәкребаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 18 км алыҫлыҡта Өҫән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 286 кеше; 1920 — 306; 1939 — 318; 1959 — 205; 1989 — 86; 2002 — 103; 2010 — 119 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Ауылға Ҡазан...

ТУҠБИРҘЕ, Баҡалы р‑нындағы ауыл

ТУҠБИРҘЕ, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Баҡалы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 7 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 83 км алыҫлыҡта Ходьяр й. (Сөн й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 748 кеше; 1920 — 800; 1939 — 807; 1959 — 670; 1989 — 498; 2002 — 515; 2010 — 426 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Төп...

ТУҠАН, Белорет р‑нындағы ауыл

ТУҠАН, Белорет р‑нындағы ауыл, Туҡан а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 78 км һәм Олойылға т. юл ст. К.‑Көнб. табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 251 кеше; 1920 — 440; 1939 — 3220; 1959 — 5542; 1989 — 2305; 2002 — 1805; 2010 — 1331 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...

Список материалов