Список материалов
СИНТЕТИК ЙЫУЫУ САРАЛАРЫ
СИНТЕТИК ЙЫУЫУ САРАЛАРЫ, д е т е р г е н т т а р, төрлө ҡаты матдәләр өҫтөндәге (металдар, быяла, керамика, сүстәр) бысраҡты бөтөрөр өсөн ҡулланылған композициялар; кейем һәм кер йыуыу саралары. Тауар формаһы б‑са — ярмалы, пастаға оҡшаш, шыйыҡ һәм киҫәкле С.й.с.; тәғәйенләнеше б‑са — көнкүреш һәм техник;...
СИНТЕТИК КАУЧУК ПРОИЗВОДСТВОҺЫ
СИНТЕТИК КАУЧУК ПРОИЗВОДСТВОҺЫ, нефтехимия сәнәғәте тармағы. Башҡортостанда 20 б. 60‑сы йй. алып үҫешә. С.к.п. м‑н “Каучук”, “Уфаоргсинтез”, Стәрлетамаҡ нефтехимия заводы (түбән молекуляр каучуктар етештерә), “Синтез‑Каучук” ААЙ (Стәрлетамаҡ ҡ.) пр‑тиелары шөғөлләнә. “Каучук” ЯАЙ — изопрен һәм сополимер...
СИНТЕТИК КАУЧУКТАР
СИНТЕТИК КАУЧУКТАР, резина алыуҙа ҡулланылған эластомерҙар. Ҡулланыу өлкәһе б‑са дөйөм һәм махсус тәғәйенләнешле С.к. айырыла. С.к. айырым төркөмдәре: һыуҙағы дисперсиялар (латекстар), шыйыҡ (резинаға оҡшаш материалдар барлыҡҡа килтереп ҡатыусы олигомерҙар), тултырылған (тултырғыстар һәм пластификаторҙар...
СИНТЕТИК МАЙ КИСЛОТАЛАРЫ
СИНТЕТИК МАЙ КИСЛОТАЛАРЫ, нефтехимия сеймалынан алынған, 6‑нан да кәм булмаған углерод атомынан торған алифатик рәттәге синтетик карбон к‑талары. Туйындырылған, күбеһенсә нормаль һәм изо‑төҙөлөшлө, составында ди‑, гидроксиһәм кетокарбон к‑талары һ.б. берләшмә ҡушылмалары булған монокарбон к‑таларының...
СИНТЕТИК МАЙ СПИРТТАРЫ
СИНТЕТИК МАЙ СПИРТТАРЫ, бер атомлы С6—С20спирттары. Һыуҙа күбеһенсә эремәй, этил спиртында, эфирҙа яҡшы эрей; тиҙ ҡабына, мол. м. артыу м‑н шартлау ҡурҡынысы кәмей. С—О, О—Н бәйләнештәре өҙөлөү м‑н реакцияларға инә. С.м.с. актив металдар (натрий, калий, магний, алюмин) м‑н бәйләнешкә инеп — тоҙҙар (алкоголяттар),...
СИНТЕТИК ШЫЙЫҠ ЯҒЫУЛЫҠ
СИНТЕТИК ШЫЙЫҠ ЯҒЫУЛЫҠ, мотор яғыулығының бер төрө; ҡаты яғыулыҡтарҙың термохимик тарҡалыуы йәки газификацияһы м‑н алынған һәм эске яныулы двигателдәрҙә ҡулланылған углеводородтарҙың ҡатмарлы ҡатышмалары. Ҡаты яғыулыҡтарҙың (күбеһенсә һоро күмер, янар һәүерташ, һирәгерәк таш күмер, торф) 3 стадиялы...
СИНТЕТИК ЫҪМАЛАЛАР ҺӘМ ПЛАСТИК МАССАЛАР ПРОИЗВОДСТВОҺЫ
СИНТЕТИК ЫҪМАЛАЛАР ҺӘМ ПЛАСТИК МАССАЛАР ПРОИЗВОДСТВОҺЫ, химия сәнәғәте тармағы. 20 б. 60—70‑се йй. Башҡортостанда был тармаҡтың барлыҡҡа килеүе респ. химия, нефть эшкәртеү сәнәғәте һәм нефтехимия сәнәғәте үҫешенә бәйле. Синтетик ыҫмала һәм пластик массалар етештереү “Авангард”, “Каустик”, “Салаватнефтеоргсинтез”,...
СИНУСИТТАР
СИНУСИТТАР (лат. sinus — ҡыуышлыҡ), танауҙың лайлалы тиресәһенең, ҡайһы берҙә өҫтәмә ҡыуышлыҡтарының һөйәк көптәре шешеүе.
Кеше С. Түбәндәге төрҙәргә айырыла: гайморит (өҫкө яңаҡ ҡыуышлығының шешеүе), фронтит (маңлай ҡыуышлығының шешеүе), этмоидит (рәшәткәле һөйәк күҙәнәктәренең шешеүе) һәм сфеноидит...
СИПАЙЛОВ, ауыл, Черниковка ҡасабаһы эсендә
СИПАЙЛОВ, ауыл, 20 б. 30‑сы йй. аҙ. алып Черниковка ҡасабаһы эсендә (ҡара: Черниковск). Ауылға Өфө өйәҙендә Гладышевтарҙың алпауыт крәҫтиәндәре нигеҙ һала, 1701 й. башлап Гладышев булараҡ билдәле. 1795 й. алып Ырымбур батальоны адъютанты А.Д.Дуров, 1827 й. — титулярный советник И.И.Шильников, 1843 й....
СИПАЙЛОВТАР
СИПАЙЛОВТАР, дворяндар нәҫеле. Өфө тармағына нигеҙ һалыусылар сығышы м‑н Смоленск шляхтаһынан (ҡара: Полоцк һәм Смоленск шляхтаһы) була. 1654 й. Кама аръяғы сик һыҙығында Зәй ҡәлғәһенә урынлашалар. Билдәлеләре: Михаил Петрович С. (1766—?) һәм Яков Петрович С. (1769—?), прапорщиктар, Ырымбур сик буйы...
СИПЫЛДАҠ
СИПЫЛДАҠ (Scabiosa), ҡарут һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, башлыса Урта диңгеҙ буйында, ҡайһы бер төрҙәре Алыҫ Көнсығышта һәм Көньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда асыҡ һары С. һәм исәт С. үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тармаҡлы, нигеҙендә ағасланған ҡаты, бейеклеге...
СИПЫЛДАУЫҠ
СИПЫЛДАУЫҠ (Glareola nordmanni), сәпсәү һымаҡтар отрядының сипылдаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡош. Евразияның уртаса бүлкәтендә (Көнбайыш Ҡара диңгеҙ буйынан алып Алтайға тиклем), Африкала таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 23—26 см, ҡанат ҡоласы 60—68 см. Арҡаһы зәйтүн төҫмөрө булған һорғолт‑көрән төҫтә....
СИРАЕВ Ғабдрахман Хөсәйен улы
СИРАЕВ Ғабдрахман Хөсәйен улы [25.9.1922, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Тыпый а. (БР‑ҙың Илеш р‑ны) — 5.1.2004, Илеш р‑ны Үрге Йәркәй а.], хужалыҡ эшмәкәре. 1941 й. алып Илеш р‑нында эшләй: Тыпый ете йыллыҡ мәктәбе уҡытыусыһы, 1942 й. — Теләкәй МТС‑ының сәйәси бүлеге нач. ярҙамсыһы, 1943 й. — район башҡарма...
СИРАЕВ Марат Ғабдрахман улы
СИРАЕВ Марат Ғабдрахман улы (2.1.1947, БАССР‑ҙың Илеш р‑ны Үрге Йәркәй а.), агроном. А.х. ф. д‑ры (2001), проф. (2003). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2011). Ғ.Х.Сираевтың улы. БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1971) шунда уҡ эшләй (өҙөклөктәр м‑н): 1974—81 йй. һәм 2015 й. алып өлкән ғилми...
СИРАЕВ Рәмил Рәбис улы
СИРАЕВ Рәмил Рәбис улы (25.3.1964, Өфө ҡ.), тренер. Грек‑рим көрәше буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (2005) һәм Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1995). П.Ф.Лесгафт исемендәге Санкт‑Петербург физик культура академияһын тамамлаған (2002). Гастелло Н.Ф. исемендәге спорт клубы (тренеры Г.В.Хрюкин),...
СИРАЕВ Рәмил Рәбис улы
СИРАЕВ Рәмил Рәбис улы (25.3.1964, Өфө ҡ.), тренер. Грек‑рим көрәше буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (2005) һәм Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1995). П.Ф.Лесгафт исемендәге Санкт‑Петербург физик культура академияһын тамамлаған (2002). Гастелло Н.Ф. исемендәге спорт клубы (тренеры Г.В.Хрюкин),...
СИРАЕВА Сәүиә Ғимаҙлислам ҡыҙы
СИРАЕВА Сәүиә Ғимаҙлислам ҡыҙы (5.1.1934, БАССР‑ҙың Нуриман р‑ны Иҫке Исай а.), актриса. РФ‑тың атҡ. (2007), БАССР‑ҙың (1989) һәм ТР‑ҙың (2001) халыҡ артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1987). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1952; Х.Бохарский курсы) 1953 й. тиклем Башҡ. филармонияһы...
СИРАЖЕТДИНОВ Айвен Сәхи улы
СИРАЖЕТДИНОВ Айвен Сәхи улы (25.1.1942, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Байрамғол ит‑һөт с‑зының Үҙәк усадьбаһы ҡсб, хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Уральск а.), яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1991). Ырымбур юғары хәрби авиация лётчиктар уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1965) Алыҫ Көнсығышта (Тымыҡ океан флоты) диңгеҙ авиацияһында...
СИРАЖЕТДИНОВ Иршат Фәрит улы
СИРАЖЕТДИНОВ Иршат Фәрит улы (19.6.1954, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Туңғатар а. — 15.12.2012, Өфө, тыуған ауылында ерләнгән), режиссёр. БАССР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1989). Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1974; К.Ф.Ғәҙелшин класы), ӨДСИ‑не (1982; Р.М.Әйүпов, Ғ.Ғ.Ғиләжев курсы), ГИТИС эргәһендәге Юғары театр курстарын...
СИРАЖЕТДИНОВ Мөжәүир Уйылдан улы
СИРАЖЕТДИНОВ Мөжәүир Уйылдан улы, М ө ж ә ү и р х ә ҙ р ә т (1876, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Мансур а., хәҙ. БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Бәхтегәрәй а., — 28.7.1967, шунда уҡ), дин әһеле. Иҙелбай а. мәҙрәсәһендә һәм Муллаҡай мәҙрәсәһендә уҡыған. Тыуған ауылында мулла була. 1937 й. репрессиялана (1943 й. тиклем...
