Список материалов
ТАМЪЯН-ҠАТАЙ КАНТОНЫ
ТАМЪЯН-ҠАТАЙ КАНТОНЫ, 1919 й. 20 мартында АСБР составында барлыҡҡа килә. Кантонға Верхнеурал һәм Троицк өйәҙҙәренең 17 улусы инә. 1917 й. ойошторолған авт. Башҡортостандың Т.‑Ҡ.к. сиктәре нигеҙ итеп алына. Төньяҡта — Златоуст өйәҙе, көнсығышта — Верхнеурал һәм Троицк өйәҙҙәре, көньяҡта — Бөрйән-Түңгәүер...
ТАМЪЯН-ТАЙМАҪ, Миәкә р‑нындағы ауыл
ТАМЪЯН-ТАЙМАҪ, Миәкә р‑нындағы ауыл, Боғҙан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 23 км һәм Аксёнов т. юл ст. К. табан 43 км алыҫлыҡта Сирәш й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 795 кеше; 1920 — 868; 1939 — 586; 1959 — 573; 1989 — 589; 2002 — 604; 2010 — 516 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ТАМЪЯН, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ТАМЪЯН, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Мәләүез а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. К. табан 5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 97 кеше; 1959 — 117; 1989 — 118; 2002 — 223; 2010 — 353 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты бар.
Ауылға 20 б. 30‑сы йй....
ТАМЪЯН, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ТАМЪЯН, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Яңы Ҡото а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 13 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 80 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 951 кеше; 1920 — 1221; 1939 — 591; 1959 — 785; 1989 — 323; 2002 — 323; 2010 — 268 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...
ТАМЫРАҘЫҠТАР
ТАМЫРАҘЫҠТАР, 1) төп тамырҙың һәм (йәки) ер аҫты һабағының үҫеп китеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән ҡайһы бер культуралы үҫемлектәрҙең көслө, һутлы ер аҫты ағзалары. 2) Һутлы тамырҙар алыу өсөн үҫтерелгән үҫемлектәр. Т. төрлө ғаиләләргә — әүернә һымаҡтар (гәрәнкә, редис, торма, турнепс, шалҡан һ.б.),...
ТАМЫРҺАБАҠЛЫ ҠЫЙ ҮЛӘНДӘРЕ
ТАМЫРҺАБАҠЛЫ ҠЫЙ ҮЛӘНДӘРЕ, башлыса вегетатив юл м‑н ер аҫты үренделәре (тамырһабаҡтары) ярҙамында үрсеүсе күп йыллыҡ үләндәр. Т.ҡ.ү. баҫыу бөтнөгө, баҫыу ҡырҡбыуыны, гумай, һырылыусан аҡтамыр, ябай ҡамыш, ябай үгәй инә үләне һ.б. инә. Т.ҡ.ү. — ныҡ тамыр йәйгән ҡый үләндәре. Тамырһабаҡтарҙың урынлашыу...
ТАНАЛЫҠ ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ
ТАНАЛЫҠ ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ, Таналыҡ йылғаһында. Плотинаның һыу ағыҙыу ҡапҡаһы Хәйбулла р‑ны Хворостянка а. эргәһендә йылға тамағынан 124 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Гидроузел ағыҙғысында йылғаның һыу йыйыу майҙаны 1046 км2 (йылға басс. 25%‑ы), уртаса йыллыҡ ағым күләме 39,1 млн м3, һыу һаҡлағыстың тулы күләме...
ТАНАЛЫҠ-БАЙМАҠ ЗАВОДЫ
ТАНАЛЫҠ-БАЙМАҠ ЗАВОДЫ, 1912 й. Орск өйәҙенең 1—3‑сө Бөрйән улустары башҡорттарынан ҡуртымға алынған ерҙәрҙә Таналыҡ й. буйында Көньяҡ Урал тау сәнәғәте АЙ тарафынан баҡыр иретеү заводы булараҡ нигеҙ һалына. 1918 й. национализациялана. Таналыҡ-Баймаҡ тау округына ингән. 1913 й. эшләй башлай. Ватер-жакет...
ТАНАЛЫҠ‑БАЙМАҠ АЛТЫН ПРИИСКЫЛАРЫ
ТАНАЛЫҠ‑БАЙМАҠ АЛТЫН ПРИИСКЫЛАРЫ, Ирәндек һыртынан көнбайышҡа табан Таналыҡ һәм Оло Урғаҙа йй. басс., Орск өйәҙе Бөрйән улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә урынлашҡан. 1830 й. алып И.П.Чайковский экспедицияһы терр‑яны тикшергәндән һуң эшләй башлай. 1837 й. башлап хөкүмәт указынан һуң айырым шәхестәр...
ТАНАЛЫҠ, археологик ҡомартҡыһы
ТАНАЛЫҠ, бронза быуаты археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 15—14 бб. ҡарай. Хәйбулла р‑ны Хворостянка а. төньяҡ- көнсығышҡа табан 1,5 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. һул ярындағы төп ҡалҡыулыҡ морононда (хәҙ. Таналыҡ һыуһаҡлағысының һыубаҫар зонаһында) урынлашҡан. 1995 й. Г.Н.Гарустович һәм А.Ф.Яминов тарафынан асыла,...
ТАНАЛЫҠ, йылға
ТАНАЛЫҠ, йылға, Урал й. уң ҡушылдығы. Талҡаҫ күленән көньяҡҡа табан 2,5 км алыҫлыҡта Ирәндек һыртының көнбайыш битләүҙәрендә башлана. БР‑ҙың Баймаҡ, Хәйбулла р‑ндары (Турат й. тамағы һәм Таштуғай а. араһында төньяҡ‑көнсығышҡа) һәм Ырымбур өлк. буйлап төньяҡтан көньяҡҡа ҡарай аға. Урал й. (тамағынан...
ТАНЕЕВКА, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
ТАНЕЕВКА, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Краснояр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 12 км һәм Косяковка т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 1,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 284 кеше; 1920 — 254; 1939 — 386; 1959 — 306; 1989 — 80; 2002 — 181; 2010 — 121 кеше. Урыҫтар, сыуаштар йәшәй (2002).
Ауылға...
ТАНК КОЛОННАЛАРЫ
ТАНК КОЛОННАЛАРЫ, Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында халыҡтың ирекле аҡсалата взностарына төҙөлгән һәм һуғыштағы ғәскәрҙәргә тапшырылған хәрби техника. 1941 й. нояб. Революция көрәшселәренә халыҡ-ара ярҙам ойошмаһының Башҡ‑н ойошмаһы — “РКХЯО‑ның Башҡортостан ойошмаһы” Т.к., 1943 й. Медицина ун‑тының Осоавиахим...
ТАННИНДАР
ТАННИНДАР, т а н н и д т а р, үҫемлектәрҙән барлыҡҡа килгән полифенол берләшмәләре (мол. м. 500—3000), аҡһым һәм башҡа биополимерҙар (целлюлоза, пектиндар) молекулалары м‑н бәйләнешкә инә алалар. Башлыса имән, ҡарағас, тал, шыршы ҡабыҡтарында, бадан япрағында һәм тамырында; ороларҙа (үҫемлек ағзаларындағы...
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы (11.12.1978, Яр Саллы ҡ.), спортсы. Халыҡ‑ара шашка уйындары буйынса халыҡ‑ара гроссмейстер (2001), Рәсәй гроссмейстеры (1998). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2001). СДПИ‑ны тамамлаған (2001). Шахмат‑шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе (Яр Саллы ҡ.; тренерҙары М.И.Белкина, С.А.Овечкин),...
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы
ТАНҺЫҠҠУЖИНА Тамара Михаил ҡыҙы (11.12.1978, Яр Саллы ҡ.), спортсы. Халыҡ‑ара шашка уйындары буйынса халыҡ‑ара гроссмейстер (2001), Рәсәй гроссмейстеры (1998). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2001). СДПИ‑ны тамамлаған (2001). Шахмат‑шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе (Яр Саллы ҡ.; тренерҙары М.И.Белкина, С.А.Овечкин),...
ТАНЦОРОВ Григорий Васильевич
ТАНЦОРОВ Григорий Васильевич (20.9.1908, Һарытау губ. Золотое а. — 9.3.1944, Тернополь ҡ.), артиллерист, кесе лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ростов артиллерия уч‑щеһын тамамлаған (1943). 1931 й. алып Өфө район йылға транспорты идаралығында, 1935—42 йй. Пермь йылға...
ТАНЫП
ТАНЫП, Тере Танып й. басс. һаҙлыҡ. Тәтешле р‑ны Танып а. көнбайыш ситендә урынлашҡан. Тере Танып й. ташҡын‑һыубаҫар туғай комплексына инә. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 295,0 га. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Аҡ ҡайын, тал, ябай муйыл, йылға ҡыҫыр сәскәһе, кесерткән ҡыңғырау сәскәһе, кәкүкбаш, ҡарамаяпраҡ...
ТАНЫП, башҡ. ҡәбиләһе
ТАНЫП, башҡ. ҡәбиләһе. Ырыу составы: ҡаҙансы, ҡайпан, ҡара‑Т., һыу‑Т. Тамғалары: . Этник яҡтан Волга буйы болғарҙарына, ҡаҙансы м‑н ҡайпан ырыуы Урта Азияның төрки ҡәбиләләренә барып тоташа. 12 б. аҙ. — 13 б. башында таныптар Тере Танып й. урта һәм үрге ағымы буйлап таралып, фин-уғыр ҡәбиләләре йоғонтоһон...
ТАНЫП, Тәтешле р‑нындағы ауыл
ТАНЫП, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Түб. Балтас а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 34 км һәм Чернушка т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 234 кеше; 1959 — 176; 1989 — 89; 2002 — 106; 2010 — 101 кеше. Удмурттар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 20‑се йй. Бөрө кантонында нигеҙ...
