Список материалов
ҠӘРИПОВ Кәшфи
ҠӘРИПОВ Кәшфи (Кәшфеласрар Мәғҙәннур улы) [1892, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Байталлы а. (БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны) — 1918, Бөрө ҡ.], башҡ. шағиры. “Ғосмания” мәҙрәсәһен тамамлағандан һуң (1915) шунда уҡ уҡыта, “Тормош”, “Алға” гәз. эшләй. 1910—13 йй. “Нур” гәз. (С.‑ Петербург), “Аҡмулла” ж. тәүге шиғырҙарын...
ҠӘНЗИ АБДУЛОВ
ҠӘНЗИ АБДУЛОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы башҡорто. Ихтилалға 1773 й. аҙ. ҡушыла. 22 дек. Әбдей Абдуллов м‑н Уҫыға килә. Артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.
С.У.Таймаҫов
Тәрж. Ф.Ә.Ҡылысбаев...
ҠӘНЗӘФӘР УСАЕВ
ҠӘНЗӘФӘР УСАЕВ [1738, Ҡазан даруғаһы Дыуанай улусы Саҡмағош а. (БР‑ҙың Саҡмағош р‑ны) — 10.7.1804, Эстляндия губ. Балтик Порты ҡ.], Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв бригадиры. Мишәр. Нуғай даруғаһыныңДыуан-Табын улусы Боҙаяҙ а. (БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны) йәшәгән. Шул уҡ улустың...
ҠӘНЗӘФӘР БЕЙ
ҠӘНЗӘФӘР БЕЙ, мең ырыуы башлығы. Меңдәрҙең Нуғай Урҙаһына ҡаршы көрәшенә етәкселек итә. Шәжәрә һ.б. тарихи сығанаҡтар б‑са, Ҡ.б. мең ырыуы аралары башлыҡтары — Томан, Урман, Сублуҡ м‑н бергә мең башҡорттарының Рус дәүләте составына инеү шарттары т‑да һөйләшеүҙәр алып барған (ҡара: Башҡортостандың Рус...
ҠӘНӘФЕР ҺЫМАҠТАР
ҠӘНӘФЕР ҺЫМАҠТАР (Caryophyllaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. 80 заты, 2000 төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Үлән, һирәкләп ҡыуаҡ, ҙур булмаған ағас. Башҡортостанда 23 заттан 72 төр (умырзая, сүлһөйәр, баҡра, һабынсәскә, минуарция, һимерүлән, һабын үләне, йомшаҡсәс, шәфәҡгөл,...
ҠӘНӘФЕР
ҠӘНӘФЕР (Dianthus), ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 300 төрө билдәле, башлыса Евразияла, Африкала таралған. Башҡортостанда 10 төрө үҫә: Андржевский Ҡ., төҫлө Ҡ., ҡыҙыл Ҡ. һ.б. Күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ, һирәгерәк үрмәле, бейеклеге 20— 70 см. Япраҡтары ҡыяҡ, таҫма‑ланцет...
ҠӘМӘР
ҠӘМӘР, башҡорт ир‑егеттәренең ҡаптырмалы киң традицион билғауы (ҡара: Башҡорт кейеме). Ҡ. тегеү өсөн биҙәкле буҫтау, бәрхәт, ебәк ҡулланғандар. Сигеү, уҡа, аҡыҡ, фирүзә, ынйы ҡашлы көмөш йәки алтын ялатылған металл таралғы м‑н биҙәгәндәр. Елән, камзул өҫтөнән йөрөткәндәр. Ҡ. ғәҙәттә байрам (туй) ваҡытында...
ҠӘЛҒӘЛӘР
ҠӘЛҒӘЛӘР, ян-яҡлап оборонаға һәм оҙайлы ҡамауға әҙер даими гарнизонлы нығытмалар. Башҡортостан терр‑яһында Ҡ. ҙур торамалар төҙөлгәндән һуң барлыҡҡа килә. Башҡортостандың Рус дәүләтенәҡушылыуынан һуң төбәктә күпләп Ҡ. төҙөү башлана. Улар яңы ерҙәрҙе колониялаштырыу өсөн плацдарм һәм дошман һөжүм иткәндә...
ҠӘЛҒӘЛӘР
ҠӘЛҒӘЛӘР, ян-яҡлап оборонаға һәм оҙайлы ҡамауға әҙер даими гарнизонлы нығытмалар. Башҡортостан терр‑яһында Ҡ. ҙур торамалар төҙөлгәндән һуң барлыҡҡа килә. Башҡортостандың Рус дәүләтенәҡушылыуынан һуң төбәктә күпләп Ҡ. төҙөү башлана. Улар яңы ерҙәрҙе колониялаштырыу өсөн плацдарм һәм дошман һөжүм иткәндә...
ҠӘЙҮП, Балаҡатай р‑нындағы ауыл
ҠӘЙҮП, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Билән а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 58 км һәм Наҙыпетровск т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 31 км алыҫлыҡта Топҡонды й. (Өфө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 365 кеше; 1939 — 394; 1959 — 198; 1989 — 146; 2002 — 138; 2010 — 122 кеше. Башҡорттар...
ҠӘЙҮМОВА Суфия Абдрахман ҡыҙы
ҠӘЙҮМОВА Суфия Абдрахман ҡыҙы (18.12.1920, Өфө — 5.8.2005, шунда уҡ), балет артисы. Башҡ. театр‑ художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1938; педагогы К.В.Матсон) 1969 й. тиклем БДОБТ‑ла эшләй. Төп спектаклдәрҙең бөтәһендә лә: Б.В.Асафьевтың “Баҡсаһарай фонтаны” (“Бахчисарайский фонтан”), Р.М.Глиэрҙың...
ҠӘЙҮМОВА Әлиә Фәрит ҡыҙы
ҠӘЙҮМОВА Әлиә Фәрит ҡыҙы (4.8.1961, Өфө), физиолог. Мед. ф. д‑ры (1997), проф. (1999). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2007). Ф.Ә.Ҡәйүмовтыңҡыҙы. БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1984) 1986 й. тиклем һәм 1989 й. алып шунда уҡ эшләй (2000 й. алып нормаль физиология каф. мөдире). Фәнни тикшеренеүҙәре химик матдәләр,...
ҠӘЙҮМОВ Хәүис Мырҙайән улы
ҠӘЙҮМОВ Хәүис Мырҙайән улы (2.6.1929, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Үрге Сереккүл а., хәҙ. БР‑ҙың Илеш р‑ны, — 23.5.2006, Дүртөйлө ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. а.х. хеҙм‑ре (1981). Силәбе совет-партия мәктәбен (1963), БАХИ‑ны (1974) тамамлаған. 1947—50 йй. Илеш р‑нында эшләй: Йәркәй МТС‑ы тракторсыһы,...
ҠӘЙҮМОВ Фәрит Әмирйән улы
ҠӘЙҮМОВ Фәрит Әмирйән улы (12.11.1934, БАССР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны Ҡырмыҫҡалы а.), гистолог. Мед. ф. д‑ры (1991), проф. (1991). БР‑ҙың атҡ. табибы (1994), РФ‑тың атҡ. юғары мәктәп хеҙм‑ре (2005). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1958) 1960 й. тиклем Ҡырмыҫҡалы р‑ны Алайғыр дауаханаһы мөдире, 1963 й. алып БДМУ-ла...
ҠӘЙҮМОВ Руслан Исмәғил улы
ҠӘЙҮМОВ Руслан Исмәғил улы (11.2.1981, Копейск ҡ.), спортсы. Велосипед спорты б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1999). Копейск ҡ. 2‑се СДЮШОР тәрбиәләнеүсеһе (тренеры И.Е.Ивашин), 1994—2002 йй. “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге өсөн сығыш яһай (тренеры Р.Н.Латипов). Рәсәй чемпионы (1998—99),...
ҠӘЙЕПОВ Яхъя Зәйнулла улы
ҠӘЙЕПОВ Яхъя Зәйнулла улы (18.6.1955, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Йомаш а.), агроном. А.х. ф. д‑ры (2009). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1977) Баймаҡ р‑нында эшләй: 1977 й. алып һәм 1981—85 йй. “Йылайыр” совхоз-техникумында (Яковлевка а.) уҡыта, 1979 й. башлап В.И.Ленин ис. к‑здың баш агрономы, 1979 й. дек....
ҠӘЙЕПОВ Мөхәмәтгәрәй Ильяс улы
ҠӘЙЕПОВ Мөхәмәтгәрәй Ильяс улы (1825—?), кантон башлығы, зауряд-яҫауыл (1862). Стәрлетамаҡ өйәҙенең Тәлтем-Юрматы улусы Йомағужа а. (БР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны) башҡорто. 1849 й. алып йорт старшинаһы, 1855 й. — 27‑се башҡ. кантоны башлығы ярҙамсыһы, 1856 й. — 28‑се башҡ. кантоны башлығы ярҙамсыһы, 1859 й....
ҠӘЙЕПҠОЛ, Учалы р‑нындағы ауыл
ҠӘЙЕПҠОЛ, Һарт, Учалы р‑нындағы ауыл, Яңы Байрамғол а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 63 км һәм Уралтау т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 68 км алыҫлыҡта Шәгәр й. (Миндәк й. ҡушылдығы) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 130 кеше; 1920 — 229; 1939 — 235; 1959 — 155; 1989 — 78; 2002 — 117; 2010 — 107 кеше....
ҠӘЙЕП ЕЙӘНБӘТОВ
ҠӘЙЕП ЕЙӘНБӘТОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Польша походында (1771—73) ҡатнашыусы. Нуғай даруғаһы Ҡара-Табын улусы башҡорто. Шул уҡ улустың старшинаһы. 1771—73 йй. Речь Посполитаяға ебәрелгән башҡ. ғәскәренең 4‑се төркөмө командиры. Ихтилалға 1773 й. көҙөндә...
ҠӘЙЕП
ҠӘЙЕП, Ҡ.‑Мөхәммәт-Баһадир, ҡарағалпаҡтар һәм Ҡаҙаҡ ханлығы ханы (1715—18, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1708—29). Башҡорт ихтилалында (1704—11) ҡатнаша. 1708 й. башында баш күтәреүселәр тарафынан башҡ. ханы тип иғлан ителә, һуңыраҡ уның улы Хажи хакимлыҡ итә. 1718 й. Джунгар ханлығы м‑н һуғыш ваҡытында Рәсәй...
