Список материалов
ҠӘҘИМСЕЛЕК
ҠӘҘИМСЕЛЕК (ғәр. ҡәҙим — иҫке), Урал-Волга буйы мосолмандарының консерватив идея-сәйәси һәм дини хәрәкәте. 19 б. аҙ. капиталистик мөнәсәбәттәр урынлашҡандан һуң төрки-мосолман йәмғиәтендә барған үҙгәрештәргә яуап рәүешендә барлыҡҡа килә; йәдитселеккә ҡаршы тора. Ҡ. исламдың формалашҡан әхлаҡи ҡиммәттәрен...
ҠӘҘЕРҒОЛОВ Мөхәмәт Нурғәле улы
ҠӘҘЕРҒОЛОВ Мөхәмәт Нурғәле улы [10.3.1919, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Темәс а. (БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны) — 16.10.1998, БР‑ҙың Бөрйән р‑ны Иҫке Собханғол а.], ҡурайсы. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1989). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1946 й. алып почта, дәүләт страховкалау инспекцияһы хеҙм‑ре, 1970 й. — балалар...
ҠӘҘЕРҒӘЛИЕВ Леонид Иванович
ҠӘҘЕРҒӘЛИЕВ Леонид Иванович [6.11.1925, БАССР‑ҙың Арғаяш кантоны Надир а. (Силәбе өлк. Ҡоншаҡ р‑ны) — 1985, Силәбе ҡ.]. Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1944 й. алып 1‑се, 2‑се Украина, 1‑се Белоруссия фронттарында хеҙмәт итә. Герой исеменә 2‑се танк армияһы 16‑сы танк корпусы...
ҠӘҘЕР, Илеш р‑нындағы ауыл
ҠӘҘЕР, Илеш р‑нындағы ауыл, Ҡәҙер а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 20 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 127 км алыҫлыҡта Олойылға й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1386 кеше; 1920 — 1680; 1939 — 1344; 1959 — 917; 1989 — 861; 2002 — 832; 2010 — 754 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҠӘҘЕР, Дыуан р‑нындағы ауыл
ҠӘҘЕР, Дыуан р‑нындағы ауыл, Рухтин а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 16 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 83 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 609 кеше; 1920 — 602; 1939 — 479; 1959 — 537; 1989 — 427; 2002 — 437; 2010 — 400 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп...
ҠӘҘЕР, Балаҡатай р‑нындағы ауыл
ҠӘҘЕР, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Атарша а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 34 км һәм Үңкерҙе т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Алйылға й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 450 кеше; 1920 — 346; 1939 — 204; 1959 — 178; 1989 — 308; 2002 — 169; 2010 — 128 кеше....
ҠӘҘЕР ТОРАМАҺЫ
ҠӘҘЕР ТОРАМАҺЫ, неолит — иртә тимер быуат археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 4‑се мең йыллыҡ — б.э. 3 б. ҡарай. Дыуан р‑ны Ҡәҙер а. көньяҡ-көнбайышҡа табан 2 км алыҫлыҡта Әй й. уң ярында урынлашҡан. 1968 й. Ю.А.Морозов тарафынан асыла һәм өйрәнелә, 1987 й. А.И.Лебедев, 1990 й. Г.Н.Гарустович тикшерә. Күп...
ҠӘҘЕР ҠУРҒАНДАРЫ
ҠӘҘЕР ҠУРҒАНДАРЫ, Горохов мәҙәниәте археологик ҡомартҡылары төркөмө. Б.э.т. 4 б. 2‑се ярт. ҡарай. Дыуан р‑ны Ҡәҙер а. янында Әй й. уң ярында урынлашҡан. 1964 й. Н.А.Мәжитов тарафынан асыла һәм өйрәнелә, 1987 й. А.И.Лебедев, 1988— 1992 йй. Г.Н.Гарустович тикшерә. Ҡурғанлы ҡәберлектәр (диам. 5—8 м, бейеклеге...
ҠӘҒБӘ
ҠӘҒБӘ (ғәр. — куб), исламдың иң мөҡәддәс урыны, бөтә мосолмандар ҙа намаҙ ваҡытында уның яғына йөҙөн бора. Ҡ. Мәккә ҡ. (Сәғүд Ғәрәбстаны) төп мәсеттең (әл-Мәсжид әл-Харам) уртаһында урынлашҡан, бейеклеге 15 м, нигеҙе 12×10 м куб рәүешендәге таш бина. Ғәҙәттә Ҡ. ҡара, хаж ваҡытында аҡ япма (кисва) м‑н...
ҠӘБИЛӘ
ҠӘБИЛӘ, этник һәм соц. берлек тибы. Ҡ. уның ағзаларының үҙ-ара туғанлығы, күп баҫҡыслы структура, этнонимы (ҡара: Этнонимика), сиктәре теүәл билдәләнгән терр‑яһы, теле (йәки диалекты), дөйөм ҡәбилә үҙидараһы (башлыҡ, ҡәбилә кәңәшмәһе), уртаҡ ата-баба т‑да төшөнсә (башлыса мифик ата-баба) булыу, мәҙәниәт...
ҠӘБЕРЛЕК
ҠӘБЕРЛЕК, археологик ҡомартҡы, ерләү урындары комплексы. Ерләү ысулдары б‑са тупраҡтан, таштан йәки ҡатнаш таш-тупраҡ өйөмдәренән торған ҡурғанлы һәм ҡурғанһыҙ (өйөмһөҙ) Ҡ. бүленә; ҡатнаш ҡурғанлы‑өйөм һөҙ Ҡ. осрай. Һәр бер ҡурғанда 1 йәки бер нисә ҡәбер булыуы мөмкин, ш. уҡ элекке ҡәбер өҫтөнә ерләү...
ҠАЯҒА ҮРМӘЛӘҮ СПОРТЫ
ҠАЯҒА ҮРМӘЛӘҮ СПОРТЫ, спорт төрө, тәбиғи (ҡая) йәки яһалма (скалодром) рельеф б‑са үрмәләү. Ярыштарҙы тиҙлек, ауырлыҡ, боулдеринг (ҡатмарлы ҡыҫҡа трассаларҙы һаҡлаусы ҡулайламаларһыҙ үтеү) һ.б. б‑са айыралар.
Башҡортостанда Ҡ.ү.с. альпинизмдың бер тармағы булараҡ 20 б. 60‑сы йй. башында үҫеш ала....
ҠАЯҒА ТӨШӨРӨЛГӘН ҺҮРӘТТӘР
ҠАЯҒА ТӨШӨРӨЛГӘН ҺҮРӘТТӘР, мәмерйә стеналарына һәм түшәмдәренә, асыҡ ҡая өҫтәренә һәм айырым таштарға төшөрөлгән һүрәттәр рәүешендәге археологик ҡомартҡылар. Башҡарыу техникаһы б‑са Ҡ.т.һ. яҙыуҙарға (буяу пигменты м‑н эшләнгән), петроглифтарға (ташҡа соҡоп төшөрөлгән) һәм барельефтарға айырып йөрөтөлә.
Башҡортостан...
ҠАШМАУ
ҠАШМАУ, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының башлыҡтың артҡы яғына оҙон, тар ҡойроҡ ҡуйып, торҡа рәүешендә тегелгән традицион баш кейеме (ҡара: Башҡорт кейеме). Арҡалығын һәм түбәһен буҫтауҙан, ҡыҙыл төҫтәге киндерҙән, кейеҙ йәки буҫтау эслек ҡуйып, өҫтөн көмөш тәңкә, мәрйен, төрлө төҫтәге сәйлән м‑н биҙәп, теккәндәр....
ҠАШҠАР, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАР, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Ҡалмашбаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 24 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 45 км алыҫлыҡта Ҡалмаш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 458 кеше; 1959 – 334; 1989 – 148; 2002 – 150; 2010 – 133 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты...
ҠАШҠАР, Йылайыр р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАР, Йылайыр р‑нындағы ауыл, Ҡашҡар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 33 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 82 км алыҫлыҡта Ялан Йылайыры й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. – 160 кеше; 1920 – 348; 1939 – 227; 1959 – 239; 1989 – 389; 2002 – 413; 2010 – 416 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп...
ҠАШҠАЛАША, Благовар р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАЛАША, Благовар р‑нындағы ауыл, Ҡашҡалаша а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 18 км һәм Шишмә т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 31 км алыҫлыҡта Уҙы й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында Һамар—Өфө—Силәбе автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1561 кеше; 1920 – 2114; 1939 – 1204; 1959 – 749; 1989 – 590; 2002 –...
ҠАШҠАҠ, Тәтешле р‑нындағы ауыл
ҠАШҠАҠ, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Шулған а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 47 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 45 км алыҫлыҡта Миләшәр й. (Гәрә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 981 кеше; 1920 – 1119; 1939 – 918; 1959 – 761; 1989 – 551; 2002 – 516; 2010 – 481 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҠАШҠАБАШ
ҠАШҠАБАШ, таҙбаш (Fulica atra), һыу тауыҡтары ғаиләһенә ҡараған ҡош. Евразияның урта бүлкәтендә, Төньяҡ Африкала, Австралияла таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 36—38 см, ауырлығы 500—1000 г, ҡанатының ҡоласы 70—80 см. Ҡауырһын ҡапламы тоноҡ ҡара, аҫ яғы асығыраҡ. Башы бәләкәй, маңлайында аҡ төҫтәге...
ҠАШҠА, Асҡын р‑нындағы ауыл
ҠАШҠА, Асҡын р‑нындағы ауыл, Ҡашҡа а/c үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 40 км һәм Чернушка т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 147 км алыҫлыҡта Төй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 850 кеше; 1920 – 1043; 1939 – 647; 1959 – 761; 1989 – 783; 2002 – 952; 2010 – 843 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
