Список материалов
ЯНАР ҺӘҮЕРТАШТАР
ЯНАР ҺӘҮЕРТАШТАР, составы б‑са нефткә яҡын ыҫмалалар туплаған ҡаты каустобиолиттар төркөмөнән файҙалы ҡаҙылма. Өҫтөнлөк иткән минераль (кремнезём, балсыҡминералдары, карбонаттар һ.б.) һәм органик (кероген) өлөштәрҙән тора, һуңғыһы массаның 10—30%‑ын, һирәк осраҡта 50—70%‑ын тәшкил итә. Я.һ. иң яҡшы...
ЯМАЛЕТДИНОВА Клара Шәйех ҡыҙы
ЯМАЛЕТДИНОВА Клара Шәйех ҡыҙы (19.1.1953, Үзбәк ССР‑ы Тайтүбә а.), физик. Техник ф. д‑ры (2006). СССР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (1989). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1976) Өфөнөң 57‑се мәктәбендә уҡытыусы, 1978 й. алып “БашНИПИнефть” инженеры. 1980—97 йй. һәм 2000 й. башлап БДУ‑ла: 1991—92 йй. һәм 2000 й....
ЯҠУПОВ Вил Сәйҙел улы
ЯҠУПОВ Вил Сәйҙел улы (24.9.1927, Өфө — 26.3.2011, Яҡутск), геофизик. Геол.‑минералогия ф. д‑ры (1968), проф. (1977). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1992). ЛДУ‑ны тамамлаған (1951). 1952 й. алып СССР Металлургия сәнәғәте министрлығындағы Дальстройҙың Үрге Индигир район геол.‑разведка идаралығында геофизика...
ЮША СВИТАҺЫ
ЮША СВИТАҺЫ, аҫҡы рифейҙыңурындағы стратиграфик бүлексәһе. А.И.Иванов тарафынан айырып күрһәтелә (1937). Ултырмалар Иванов (1937, 1956), О.П.Горяинова (1940), В.И.Козлов (1989) һ.б. тарафынан тасуирлана. Ю.с. ҡатламдары Ямантау антиклинорийы сиктәрендә күҙәтелә: көнбайыш өлөшөндә — Межгорье ҡ. аша көньяҡ‑көнбайышта...
ЮРМАТЫНИ
ЮРМАТЫНИ, рифейҙың урта хроностратиграфик бүлексәһе. Йәше 1350±50—1030±30 млн йыл. Йыуылыу һәм ауышыу мөйөштәренең ярашмауы м‑н бөрйәниҙә ята, ҡаратауи м‑н ҡаплана. Б.М.Келлер тарафынан юрматы серияһы булараҡ айырып күрһәтелә (1952), исеме СССР кембрий алдын бүлгеләүҙең дөйөм мәсьәләләре б‑са Бөтә Союз...
ЮРА, юра системаһы (осоро)
ЮРА, юра системаһы (осоро), мезозойҙыңикенсе хроностратиграфик бүлексәһе. Осорҙоң башы — 199,6±0,6 млн йыл, аҙағы — 145,5±4,0 млн йыл. 1829 й. француз геологы А.Броньяр тарафынан айырып күрһәтелә. Ю. аҫҡы, урта, өҫкө бүлектәргә (дәүерҙәргә) бүленә. Аҫҡы бүлек (аҫтан өҫкә) геттанг, синемюр, плинсбах,...
ЮНЫСОВ Наил Кәбир улы
ЮНЫСОВ Наил Кәбир улы [10.1. 1928, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Тәтер‑Арыҫлан а. (БР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны)], тау инженеры‑геофизик. Геол.‑минералогия ф. канд. (1969). РСФСР‑ҙың атҡ. геологы (1978), РФ‑тың почётлы нефтсеһе (1998), РФ‑тың почётлы газ сәнәғәте хеҙм‑ре (1998). И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть...
ЮЛБАРИСОВ Эрнст Мирсаяф улы
ЮЛБАРИСОВ Эрнст Мирсаяф улы (22.1.1939, БАССР‑ҙың Архангел районы Муллаҡай а.), геолог. Геология‑минералогия фәндәре кандидаты (1976), техник фәндәр докторы (1995). БР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе (1995), РФ‑тың почётлы нефтсеһе (1997), РФ‑тың почётлы ер аҫты разведкалаусыһы (2009), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы...
ЮБИЛЕЙНЫЙ БАҠЫР КОЛЧЕДАНЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ
ЮБИЛЕЙНЫЙ БАҠЫР КОЛЧЕДАНЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ, БР‑ҙа иң ҙур ятҡылыҡ, Хәйбулла р‑нында урынлашҡан. 1966 й. Башҡ‑н терр. геол. идаралығы тарафынан асыла. Магнитогорск мегасинклинорийының көнбайыш өлөшөндә, аҫҡы девон эффузивтарынан торған шына һымаҡ тектоник блоктың күсәре буйлап Һамар гравитация максимумының төньяҡ‑‑көнбайыш...
ЭПОВ Михаил Иванович
ЭПОВ Михаил Иванович (20.3.1950, Чита өлк. Любовь приискыһы), геофизик. РФА акад. (2006), РФА‑ның мөхбир ағзаһы (2003), БР ФА‑ның почётлы акад. (2016), геол. ф. д‑ры (1991), проф. (2001). Новосибирск ун‑тын тамамлағандан һуң (1973) РФА Себер бүлексәһенең А.А. Трофимук ис. Нефть‑газ геологияһы һәм геофизикаһы...
ЭМС ЯРУСЫ
ЭМС ЯРУСЫ, аҫҡы девон бүлегенең өҫкө бүлексәһе. Прага ярусында ята, эйфель ярусы м‑н ҡаплана. К.Дорлодо тарафынан Эмс ерендә (Германия) айырып күрһәтелә (1900). Стратотибы вулкан тоҡомдары ҡатыш ҡомташтарҙан, кварциттарҙан, һәүерташтарҙан тора; ҡалынлығы 2000 м. БР терр‑яһында Э.я. ултырмалары Көньяҡ...
ЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА
ЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА, электромагнит разведкаһы, тау тоҡомдарын һәм мәғдәндәрҙе электромагнит үҙсәнлектәре (сағыштырма электр ҡаршылығы, электр үткәреүсәнлек, диэлектрик һәм магнитлы үткәреүсәнлек, полярлашыу һәм электр‑химик активлыҡ) б‑са айырыуға нигеҙләнгән разведка геофизикаһы ысулы. Геологияла Э. төрлө...
ЭЙФЕЛЬ ЯРУСЫ
ЭЙФЕЛЬ ЯРУСЫ, урта девон бүлегенең аҫҡы бүлексәһе. Эмс ярусында ята, живе ярусы м‑н ҡаплана. А.Дюмон тарафынан Эйфель тауҙарында (Германия) айырып күрһәтелә (1848).
Стратотибы мергель һәүерташтарынан, алевролиттарҙан, эзбизташ ҡатыш мергелдәрҙән тора; ҡалынлығы 450 м. Брахиоподалар, мәрйендәр, трилобиталар...
ЭЗБИЗТАШ
ЭЗБИЗТАШ, бурташ, ултырма тау тоҡомо. Башлыса кальциттан йәки организмдарҙың кальцитлы һөлдә ҡалдыҡтарынан, һирәк осраҡта арагониттан тора. Составына доломиттың, кварцтың, гипстың, балсыҡлы минералдарҙың ваҡ ҡушылмалары инә. Саф Э. составы CaO (56%) һәм CO2 (44%) миҡдары булған кальцитҡа тура килә....
ЫРЫМБУР КӨМБӘҘЕ
ЫРЫМБУР КӨМБӘҘЕ, Жигулёвск‑Ырымбур көмбәҙе, Ырымбур көмбәҙ ҡалҡыуы, Волга‑Урал антеклизаһының беренсе дәрәжәле ыңғай тектоник структураһы. 20 б. уртаһында Б.С.Соколов һ.б. тарафынан Ы.к. булараҡ тикшерелә һәм айырып күрһәтелә, һуңыраҡ Ырымбур көмбәҙ ҡалҡыуы булараҡ ҡарала. Көнбайыштан көнсығышҡа Пенза,...
ЩЕЛКАЧЁВ Владимир Николаевич
ЩЕЛКАЧЁВ Владимир Николаевич (21.11.1907, Владикавказ — 13.4. 2005, Мәскәү), инженер‑механик, математик. Техник ф. д‑ры (1941), проф. (1941). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1968), РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1995), БР‑ҙың (1997) һәм ТР‑ҙың (1997) атҡ. нефтсеһе, РФ‑тың...
ШКАПОВ НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ
ШКАПОВ НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ, РФ‑та иң ҙур ятҡылыҡтарҙың береһе. Респ. көньяҡ‑көнбайышында Бишбүләк һәм Бәләбәй р‑ндары терр‑яһында урынлашҡан. Көньяҡ Татар көмбәҙендәге Әлмәт суҡағының көнсығыш ситендә киң антиклиналь ҡалҡыуға тура килә (13×20 км). Урта һәм өҫкө девон, аҫҡы карбондың бобрик горизонты ҡомташтары,...
ШИМАНОВСКИЙ Шавель Наумович
ШИМАНОВСКИЙ Шавель Наумович (10.5.1917, Киев губ. Горностайполь а. — 10.2.2005, Ишембай ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1972), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1977). И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть ин‑тын тамамлағандан һуң (1943) “Башнефть” ПБ‑нда эшләй: өлкән инженер, 1952 й. алып Ҡалтасы нефть...
ШВЕЦОВ Пётр Филимонович
ШВЕЦОВ Пётр Филимонович (14.1. 1910, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Ҡазан ҡсб — 9.6.1992, Мәскәү), инженер‑гидрогеолог. СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1953), геол.‑минералогия ф. д‑ры (1951), проф. (1965). РСФСР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980). Д.Ф.Швецовтың ҡустыһы. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Мәскәү геол.‑разведка...
ШАТСКИЙ Николай Сергеевич
ШАТСКИЙ Николай Сергеевич (16.8. 1895, Мәскәү — 1.8.1960, шунда уҡ), тау инженеры. СССР ФА акад. (1953), геол.‑минералогия ф. д‑ры (1940), проф. (1933). Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. Мәскәү тау акад. тамамлаған (1929). Фәнни эшмәкәрлеге боронғо платформалар тектоникаһына, геосинклиналдәр...
