Список материалов
МАРИ ӘҘӘБИӘТЕ
МАРИ ӘҘӘБИӘТЕ. М.ә. башҡорт әҙәбиәте м‑н тығыҙ бәйләнештә үҫешеүе БР һәм Марий Эл терр‑яһының яҡынлығына ғына түгел, ә тарихи шарттарға ла бәйле. Башҡортостанда тыуып үҫкән мари шағирҙары Т.У.Батырбаев, А.Ш.Зайникаев, К.И.Ижболдин, В.М.Изилянова, А.Т.Тимеркәев, С.В.Николаев, И.Осмин, М.А.Әйүпова һ.б....
МАРГИНАЛЛЫҠ
МАРГИНАЛЛЫҠ (лат. мargo — сит, сик), социологияла һәм социол. философияла ҡулланылған төшөнсә, шәхестең ниндәй ҙә булһа соц. берлеккә ҡарата ситләшеүле торошон сағылдыра. Термин Америка социологы Р.Парк тарафынан мигранттарҙың ҡала мөхитенә яраҡлаша алмауының соц.‑психологик эҙемтәләрен асыҡлау маҡсатында...
МАРГАРИТА
МАРГАРИТА М е н з е л и н с к а я (донъяуи исеме Гунаронуло Мария Михайловна; 1865, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1866 — 22.8.1918, Минзәлә ҡ.), игуменья, преподомученица. Монахлыҡ ҡабул иткән (20 б. башында). 1917 й. алып Илья пәйғәмбәр ҡатын‑ҡыҙҙар монастыры настоятельницаһы. Аскет тормош алып барған. Ваҡытлы...
МАРГАНЕЦ МӘҒДӘНДӘРЕ
МАРГАНЕЦ МӘҒДӘНДӘРЕ, сәнәғәт өсөн металл сығарыуға яраҡлы миҡдарҙа һәм берләшмәләрҙә марганец булған тәбиғи минераль ҡатламдар. Ултырма, вулканоген‑ултырма һәм гиперген (окисланыу зоналарында) генезислы була. Төп мәғдән минералдары: пиролюзит, браунит, гаусманит, манганит, вернадит, псиломелан, родонит,...
МАРГАНЕЦ
МАРГАНЕЦ (Manganum), Mn, Д.И.Менделеев периодик системаһының VII төркөм химик элементы. Тотороҡло изотобы бар. Ирекле хәлдә осрамай, марганец мәғдәндәре составына инә. М. ер ҡабығындағы торошо масса б‑са 0,1% тәшкил итә, океан һыуҙарында — 2,1—7,0%. Көмөштәй аҡ, тығыҙлығы 7440 кг/м3, tиреү 1245°С, tҡайнау...
МАРАТ Мөслим
МАРАТ Мөслим [ысын исеме Мөслимов Миңлемулла Нәбиулла улы; 10.5.1909, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Борай а. (БР‑ҙың Борай р‑ны) – 17.8.1975, Өфө], шағир. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1935). 1931 й. алып “Аллаһыҙ”, 1932 й. ғин. — “Үктәбер” (ҡара: “Ағиҙел”) ж. хеҙм‑ре, апр. — “Ленинсы” гәз. мөхәррир урынбаҫары, 1933...
МАРАЛ
МАРАЛ, б о л а н (Cervus elaphus), ҡуш тояҡлылар отрядының боландар ғаиләһенә ҡараған имеҙеүсе. Евразияла, Төньяҡ Америкала, Төнья ҡ - К ө н б а й ы ш Африкала таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 240 см, мундаһының бейеклеге 155 см, ауырлығы 300 кг, инә болан вағыраҡ. Төҫө йәйен ерәнһыу‑көрән,...
МАҢЛАЙ БИҘӘҮЕСТӘРЕ
МАҢЛАЙ БИҘӘҮЕСТӘРЕ, ҡатын- ҡыҙҙың байрам, йола ваҡытында һәм көндәлек кейгән кейеменең бер өлөшө (ҡара: Башҡорт кейеме). Уға бәйләмес, тирәс ҡарай. Традицион биҙәүестәргә ингән һәм терр. үҙенсәлеккә эйә булған. М.б. ғәҙәттә ҡатлы туҡыманан (ебәк, бәрхәт) теккәндәр йәки туҙҙы, ҡатырғаны туҡыма...
МАҢҠА АУЫРЫУЫ
МАҢҠА АУЫРЫУЫ, кеше һәм хайуандарҙың Burkholderia mallei бактериялары тыуҙырған инфекцион ауырыуы. Хайуандарҙан йомро тояҡлылар (аттар, ишәктәр, ҡасырҙар, ҡасыр‑ишәктәр) нығыраҡ бирешеүсән, һирәк осраҡта ауырыу дөйәләрҙә һәм йыртҡыстарҙа осрай. Ауырыу тыуҙырыусыны таратыусылар — ауырыу хайуандар. Ауырыу...
МАНЬШИН Василий Петрович
МАНЬШИН Василий Петрович [8.8.1924, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Шкапов а. (БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны) — 18.4.1945, Терфердорф торама пунктында (Германия) ерләнгән], Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1943 й. мартынан 37‑се армияның 15‑се гвардия уҡсылар див. 43‑сө гвардия артиллерия ...
МАНЬКОВ Кирилл Терентьевич
МАНЬКОВ Кирилл Терентьевич (30.3.1893, Һамар губ. — 19.6.1979, Өфө), иҡтисадсы. А.х. ф. д‑ры һәм проф. (1946). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1950), СССР‑ҙың соц. а.х. отличнигы (1970). 1‑се МДУ‑ны тамамлаған (1923). 1938—77 йй. БАХИ‑ла эшләй: 1957 й. тиклем иҡтисад һәм соц. а.х. пр‑тиеларын ойоштороу ...
МАНЫШТЫ, Белорет р‑нындағы ауыл
МАНЫШТЫ, Белорет р‑нындағы ауыл, Инйәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 106 км һәм Инйәр т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 3 км алыҫлыҡта Манышты й. (Инйәр й. ҡушылдығы) буйында, Көньяҡ Урал ҡурсаулығы терр‑яһында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 569 кеше; 1920 — 371; 1939 — 327; 1959 — 385; 1989 — 381;...
МАНШЫР НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ
МАНШЫР НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ, республиканың төньяҡ‑көнбайышында Дүртөйлө һәм Илеш райондары территорияһында урынлашҡан. Бөрө биләненең Саҡмағош валында контраст антиклиналь структураға тура килә. Оҙонлоғо 30 км, киңлеге 10 км. Ятыштары структуралы, көмбәҙле. Девон, тула һәм бобрик горизонттарының терриген...
МАНСЫРЕВ Фәйзулла Сәйет улы
МАНСЫРЕВ (Мансуров) Фәйзулла (Михаил) Сәйет улы (1882—?), дәүләт эшмәкәре. 1903 й. алып РСДРП(б) ағзаһы. Петроград з‑дтарында эшләй. 1920 й. февр. башлап Башҡорт ғәскәрҙәре төркөмөнөң Петроградтағы революцион хәрби трибуналы ағзаһы. Июндән Башҡортостан хәрби-революцион комитеты рәйесе. Советтарҙың...
МАНСУРОВА Любовь Ильинична
МАНСУРОВА Любовь Ильинична (13.12.1929, Бәләбәй ҡ.), агроном. А.х. ф. д‑ры (1991), проф. (1993). РФ‑тың атҡ. агрономы (2006). И.В.Мичурин ис. йәшелсә‑емеш ин‑тын тамамлағандан һуң (Мичуринск ҡ., 1952) Респ. йәш натуралистар ст. (Өфө) эшләй. 1954 й. алып БНИИСХ‑ла: өлкән ғилми хеҙм‑р, 1966...
МАНСУРОВ Павел Дмитриевич
МАНСУРОВ Павел Дмитриевич (1726—98), хәрби эшмәкәр. Ген.-поручик (1777). Дворяндарҙан. 1741— 43 йй. рус-швед, 1756—63 йй. Ете йыллыҡ һуғыштарҙа, Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнаша. 1736 й. алып рус армияһында. 1773 й. нояб. Ырымбур губернаһында ихтилалды баҫтырыу өсөн А.И.Бибиков...
МАНСУРОВ Зөфәр Хәйретдин улы
МАНСУРОВ Зөфәр Хәйретдин улы (15.3.1909, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Яңы Васильевка а., хәҙ. БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны Уҫаҡкисеү а., – 4.10.1942, Ленинград өлк. Коломна а. ерләнгән), шағир, журналист. Яҙыусылар союзы ағзаһы. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимиря- зев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлаған ...
МАНСУРОВ Ғизәр Әхтәм улы
МАНСУРОВ Гизәр Әхтәм улы (4.2.1930, БАССР‑ҙың Өфө кантоны Башҡорт Тирмәһе а., хәҙ. БР‑ҙың Благовар р‑ны Баштирмә а., — 11.5.2013, Өфө), селекционер. А.х. ф. д‑ры (1999). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1981). Ә.Ә.Мансуровтың улы. И.В.Мичурин ис. Йәшелсә- емеш ин‑тын...
МАНСУРОВ Әхтәм Әхмәт улы
МАНСУРОВ Әхтәм Әхмәт улы [11.10.1895, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Түб. Тирмә а. (БР‑ҙың Шишмә р‑ны) – 2.12.1965, Өфө], педагог- методист, тел белгесе. РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1944). “Хәкимиә” (1915) һәм “Ғәлиә” (1919) мәҙрәсәләрендә уҡыған. Көнсығыш пед. ин‑тын тамамлағандан һуң ...
МАНСУР, Учалы р‑нындағы ауыл
МАНСУР, Учалы р‑нындағы ауыл, Мансур а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 32 км һәм Шартым т. юл ст. К.‑Көнб. табан 5 км алыҫлыҡта Шартым й. (Уй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. – 806 кеше; 1920 – 934; 1939 – 611; 1959 – 390; 1989 – 612; 2002 – 760; 2010 – 740 кеше. Башҡорттар...
