Список материалов
ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: НАУЧНО‑ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ”
“ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: НАУЧНО‑ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ” (“Иҡтисад һәм идаралыҡ: фәнни‑ғәмәли журнал”). Ойоштороусылары — Башҡ‑н дәүләт хеҙмәте һәм идара итеү акад., БР ФА. Өфөлә 2 айға 1 тапҡыр урыҫ телендә сыға. Тиражы — 1 мең дана. 1994 й. апр. алып “Экономика и управление” (“Иҡтисад һәм идаралыҡ”) исеме,...
ЭКОНОМИК ХӘҮЕФ
ЭКОНОМИК ХӘҮЕФ, и ҡ т и с а д и х ә ү е ф, хужалыҡ ҡарарын тормошҡа ашырыу йәки билдәле эште башҡарыу һөҙөмтәһендә финанс, матди һ.б. яҡтан зыян күреү ихтималлығы. Э.х. иҡт. эшмәкәрлек шарттарының үҙгәреүсәнлегенә бәйле. Микрокимәлдә уңайһыҙ иҡт. хәл пр‑тиены банкротлыҡҡа килтереүе мөмкин. Э.х. кәметеү...
ЭКОНОМЕТРИЯ
ЭКОНОМЕТРИЯ, э к о н о м е т р и к а, иҡт. объекттарҙың һәм процестарҙың үҙ‑ара аныҡ һан б‑са бәйләнештәрен матем. һәм статистик ысулдар, моделдәр ярҙамында өйрәнгән фән. Э. информатика, математика, статистика, иҡт. теорияһы м‑н бәйле. Э. параметрик һәм параметрик булмаған, теоретик һәм ғәмәли бүлектәре...
ЭКОЛОГИЯ ҮҘӘГЕ
ЭКОЛОГИЯ ҮҘӘГЕ, БР Тәбиғәтте файҙаланыу һәм экология министрлығының дәүләт учреждениеһы. 1992 й. Өфөлә Башҡ‑н респ. ғилми‑тикшеренеү экология үҙәге булараҡ асыла. Эшмәкәрлегенеңтөпйүнәлештәре:полихлорлы бифенилдарҙы, диоксиндарҙы, пестицидтарҙы һ.б. экотоксиканттарҙы анализлау һәм юҡ итеү алымдарын...
ЭКОЛОГИЯ СӘЙӘСӘТЕ
ЭКОЛОГИЯ СӘЙӘСӘТЕ, дәүләттең тотороҡло үҫешен, халыҡтың тормош сифатын һәм һаулығын яҡшыртыу, биологик төрлөлөктө һаҡлауҙы тәьмин итеү маҡсатында тирә‑яҡ мөхиттең сифатын көйләүгә һәм тәбиғәтте рациональ файҙаланыуға йүнәлтелгән дәүләт органдары һәм йәмәғәт ойошмалары эшмәкәрлеге. Э.с. соц.‑иҡт. үҫеште...
ЭКОЛОГИЯ БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ
ЭКОЛОГИЯ БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ, экология, тирә‑яҡ мөхитте һаҡлау, тәбиғәтте рациональ файҙаланыу өлкәһендә урта һәм юғары квалификациялы белгестәр әҙерләү системаһы. Биология буйынса белем биреү, география буйынса белем биреү, нефть буйынса белем биреү, химия һәм химик технология белеме биреү һ.б. м‑н...
ЭКОЛОГИЯ
ЭКОЛОГИЯ (гр. oikos — йорт, торлаҡ, урынлашҡан ер һәм ...логия), организмдарҙың, улар булдырған төркөмдәрҙең үҙ‑ара һәм тирә‑яҡ мөхит м‑н бәйләнеше т‑да фәндәр комплексы. Э. термины Э.Геккель тарафынан тәҡдим ителә (1866). 20 б. 1‑се ярт. Э. төп ҡағиҙәләре формалаша: төрҙәрҙең мөхит шарттарына адаптацияһы,...
ЭКОЛОГИК ХОҠУҠ
ЭКОЛОГИК ХОҠУҠ, тирә‑яҡ мөхитте һаҡлауҙа һәм тәбиғәт ресурстарын рациональ файҙаланыуҙа ижт. мөнәсәбәттәрҙе көйләгән юридик нормаларҙы үҙ эсенә алған хоҡуҡ тармағы. Э.х. составына административ хоҡуҡ, ер хоҡуғы, граждандар һәм енәйәт хоҡуғы һ.б. нормалар инә. Рәсәйҙә үҙ аллы тармаҡ булараҡ Э.х. 20 б....
ЭКОЛОГИК ХӘҮЕФҺЕҘЛЕК
ЭКОЛОГИК ХӘҮЕФҺЕҘЛЕК, 1) тәбиғи мөхиттең һәм кеше ғүмере өсөн мөһим мәнфәғәттәрҙең хужалыҡ һ.б. эшмәкәрлектең кире йоғонтоһонан, тәбиғи һәм техноген характерҙағы ғәҙәттән тыш хәлдәрҙән, уларҙың эҙемтәләренән һаҡланған булыуы; 2) Ерҙәге экологик балансты тәьмин итеүгә йүнәлтелгән сәйәси, хоҡуҡи, иҡт.,...
ЭКОЛОГИК МОНИТОРИНГ
ЭКОЛОГИК МОНИТОРИНГ, кешенең хужалыҡ эшмәкәрлеге йоғонтоһонда тирә‑яҡ мөхит, биологик ресурстар, халыҡ һаулығы торошондағы үҙгәрештәрҙе даими күҙәтеүҙәр системаһы. Э.м. төп мәсьәләләре: тирә‑яҡ мөхиткә тәьҫир иткән факторҙарҙы асыҡлау, уның торошон баһалау һәм ундағы үҙгәрештәрҙе, техноген һәләкәттәр...
ЭКЛОГИТ
ЭКЛОГИТ, юғары баҫымлы магматик һәм метаморфик тау тоҡомо. Пироп‑гроссуляр‑альмандинлы гранаттың, жадеит‑диопсидлы клинопироксендың (омфацит), рутилдың критик минераль ассоциацияларынан, икенсе дәрәжәләге минералдарҙан (кварц, коэсит, кианит, цоизит, мөгөҙ обманкаһы, ильменит) тора. Химик составы б‑са...
ЭКЗОГЕН ПРОЦЕСТАР
ЭКЗОГЕН ПРОЦЕСТАР, Ер өҫтөндә һәм литосфераның өҫкө өлөштәрендә атмосфера, гидросфера, биосфера м‑н тәьҫир итешеү ваҡытында барған геол. процестар. Ҡояш радиацияһы энергияһына, ауырлыҡ көсөнә, организмдарҙың йәшәйешенә һ.б. бәйле. Ел, ер өҫтө һыуҙары, ер аҫты һыуҙарының һ.б. геол. эшмәкәрлеге Э.п....
ЭКЗОГАМИЯ
ЭКЗОГАМИЯ (гр. еxo — тышҡы һәм gаmos — никах), туғандаш ғаиләләр төркөмө, ырыу бүленеше, ырыу ағзалары араһында никахты тыйыу. Башҡорттарҙа традицион йола, эндогамия м‑н йәнәш килә. Башҡорттарҙың ырыу‑ҡәбилә ҡоролошо тарҡалғандан һуң Э. атай яғынан етенсе быуынға, һуңынан дүртенсе быуынға тиклем тарала...
ЭКЗЕМА
ЭКЗЕМА (гр. ekzema— тән тиреһе сабыртмаһы), т и м е р ә ү, тән тиреһенең хроник шешеү ауырыуы, уға сабыртма һәм ҡысытыу хас. Балалар Э., ысын, микроблы, һөнәри һәм себореялы Э. айырыла. Ауырыуҙың башланып китеүенә аллергик реакцияларға нәҫелдән килгән бирешеүсәнлек, тиренең төрлө ҡуҙғытҡыстарға юғары...
ЭКАДА 70, бойҙай сорты
ЭКАДА 70, йомшаҡ яҙғы бойҙай сорты. 2006 й. В.В.Сюков (Һамар а.х. ҒТИ), В.Г.Захаров (Ульяновск а.х. ҒТИ), В.Г.Кривобочек (Пенза а.х. ҒТИ), В.И.Никонов (БНИИСХ) тарафынан Волжанка, Hia 21677 һәм Лютесценс 9 сорттарын һеркәләндереп яһалған гибрид популяциянан индивидуаль һайлап алыу ысулы м‑н сығарыла....
ЭЙХЕНВАЛЬД Антон Александрович
ЭЙХЕНВАЛЬД Антон Александрович (13.5.1875, Мәскәү — 1952, Ленинград), композитор, дирижёр, фольклорсы. БАССР‑ҙың халыҡ артисы (1945) һәм атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1944). СССР Композиторҙар союзы ағзаһы (1933). Мәскәү рәсем сәнғәте, һәйкәл ҡойоу һәм төҙөү сәнғәте уч‑щеһын тамамлаған (1892; педагогтары В.Д.Поленов,...
ЭЙФЕЛЬ ЯРУСЫ
ЭЙФЕЛЬ ЯРУСЫ, урта девон бүлегенең аҫҡы бүлексәһе. Эмс ярусында ята, живе ярусы м‑н ҡаплана. А.Дюмон тарафынан Эйфель тауҙарында (Германия) айырып күрһәтелә (1848).
Стратотибы мергель һәүерташтарынан, алевролиттарҙан, эзбизташ ҡатыш мергелдәрҙән тора; ҡалынлығы 450 м. Брахиоподалар, мәрйендәр, трилобиталар...
ЭЙЕК ЗАКАЗНИГЫ
ЭЙЕК ЗАКАЗНИГЫ. 1972 й. һунар йәнлектәре популяцияһын тергеҙеү маҡсатында зоол. заказник булараҡ ойошторола. 1998 й. заказник терр‑яһының бер өлөшө Мораҙым тарлауығы тәбиғи паркына бүлеп бирелә. 2012 й. алып “Башҡортостан Уралы” биосфера резерваты составына инә. Күгәрсен р‑ны терр‑яһында Оло һәм Кесе...
ЭЙДИНОВ Семён Григорьевич
ЭЙДИНОВ Семён Григорьевич (11.7. 1911, Өфө — 23.1.1983, Рига), хор дирижёры, муз.‑йәмәғәт эшмәкәре. РСФСР‑ҙың халыҡ артисы (1976) һәм атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1958). Мәскәү консерваторияһын тамамлаған (1938; Г.А.Дмитриевский класы). 1928 й. алып Мәскәүҙә үҙешмәкәр хор коллективтары етәксеһе. 1938 й. башлап...
ЭЙГЕНСОН Александр Сергеевич
ЭЙГЕНСОН Александр Сергеевич (15.7.1912, Кубань өлк. Армавир а. — 4.4.1999, Өфө), химик‑технолог. Техник ф. канд. (1949). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1966), СССР‑ҙың почётлы нефтехимигы (1976). Әзербайжан индустриаль ин‑тын тамамлаған (Баҡы, 1935). 1932 й. алып Баҡы ҡ. эшләй: нефть эшкәртеү...
