Список материалов

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОНЦЕНТРАЦИЯЛАУ, етештереү саралары һаны үҫеше һәм продукция берәмегенә уларҙың хаҡы төшөүе иҫәбенә сағыштырма капитал һалыу һәм продукция үҙҡиммәтенең кәмеүенә булышлыҡ иткән ҙур производстволар булдырыу һәм үҫтереү. П.к. интенсив һәм экстенсив варианттары була. П.к. 3 формаһы айырыла:...

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОМБИНАЦИЯЛАУ, бер‑береһе м‑н техник, иҡтисади һәм ойоштороу яғынан тығыҙ бәйле булған, бер ерҙә урынлашҡан производстволарҙың берҙәм комплексын булдырыуға нигеҙләнгән производствоны концентрациялау формаһы. Производствоны вертикаль (продуктты эшкәртеүҙең бер‑бер артлы стадиялары берләшеүенә...

ПРОИЗВОДСТВО БЕРЕКМӘҺЕ, бер адм. етәкселегендә бер нисә предприятиены берләштергән ойоштороу формаһы. ПБ составына з‑дтар, ф‑калар, ғилми‑тикшеренеү, проект-конструкторлыҡ пр‑тиелары һ.б. инә; улар араһында етештереү бәйләнеше, үҙәкләштерелгән ярҙамсы һәм хеҙмәтләндереүсе производство була. ПБ етештереү...

ПРОДУКЦИЯНЫҢ ҮҘҠИММӘТЕ, продукция етештереүгә һәм һатыуға киткән аҡсалата сығымдар (ҡара: Етештереү сығымдары). Хужалыҡты алып барыу ресурстарҙы ҡулланыу интенсивлығын күрһәтә. Баҙарҙа тауарҙың конкуренцияға һәләтлелегенә һәм пр‑тиеның финанс‑иҡт. хәленә тәьҫир иткән иң мөһим күрһәткес. Барлыҡ сығымдарҙың...

ПРОДУКЦИЯ АССОРТИМЕНТЫ, пр‑тие продукцияһында производство тармағында йәки ниндәй ҙә булһа бер тауар төркөмөндә айырым изделие төрҙәренең составы һәм нисбәте. Практикала деталле (йәйелдерелгән) һәм төркөмлө (ҙурайтылған) П.а. айырыла. Деталле П.а. составы продук‑ ция м‑н конкрет ҡулланыусыларҙы тәьмин...

ПРОГНОЗЛАУ, милли иҡтисад үҫеше перспективаларын тикшереү. Соц., иҡт. һәм фәнни‑техник процестарҙы өйрәнеү, килеп сыҡҡан хәлде анализлау һәм баһалауҙы үҙ эсенә ала. П. етештереү факторҙарын рациональ файҙаланыу соц. етештереү һөҙөмтәлелеген күтәрергә; фәнни һәм етештереү эшмәкәрлегенең перспектив йүнәлештәрен,...

ПРИБОРҘАР ЭШЛӘҮ, үлсәү, иҫәпләү, контролдә тотоу, автоматлаштырыу сараларын һәм идара итеү системаларын етештергән машиналар эшләү тармағы; фән һәм техника өлкәһе. Башҡортостанда авиация, автомобиль, геофизика приборҙары эшләнә. Авиация П.э. 1941 й. Өфөгә поршенлы авиация двигателдәре өсөн ҡабыҙыу системалары...

ПРЕДПРИЯТИЕ, табыш алыу маҡсатында продукция етештереү, эштәр башҡарыу һәм хеҙмәттәр күрһәтеү өсөн ойошторолған үҙ аллы хужалыҡ иткән субъект; эшҡыуарлыҡ эшмәкәрлеген алып барыу өсөн ҡулланылған милек комплексы. Ҡағиҙә булараҡ, юридик шәхес булып тора. П. һатыу‑алыу, залог, ҡуртым һ.б. килешеү объекты...

ПОШЛИНАЛАР, түләүсе мәнфәғәтендә ҡануниәт тарафынан билдәләнгән юридик яҡтан мөһим эште үтәү өсөн вәкәләтле дәүләт һәм муниц. органдар (учреждениелар) алып ҡалған аҡса йыйымы. Дәүләт һәм таможня П. була. Дәүләт П. — нотариаль эш башҡарғанға, дәүләт техник тикшереүҙе үткәргәнгә, гражданлыҡ хәле акттарын,...

ПОПОВ Виктор Михайлович (27.10. 1936, Һарытау ҡ. – 29.9.1996, Өфө), инженер‑геолог. БАССР‑ҙың атҡ. геологы (1980). Һарытау ун‑тын тамамлағандан һуң (1959) 1993 й. тиклем “Башкиргеология” ПБ‑нда эшләй: Көньяҡ Урал геол.‑топографик төшөрөү экспедицияһында, 1961–71 йй. Баймаҡ геол. разведка экспедицияһында;...

ПОЛИГРАФИЯ СӘНӘҒӘТЕ, төрлө баҫма продукция (гәзит, китап, журнал, бланк, календарҙар һ.б.) һәм ҡағыҙ изделиелар (дәфтәр, блокнот, контора кенәгәләре һ.б.) етештереү б‑са сәнәғәт тармағы. Өфөлә типографиялар 1801 й. императрица Екатерина II указы, 60‑сы йй. аҙ. — Н.К.Блохин (ҡара: Блохиндар) указы б‑са...

ПЛАСТМАССА ИЗДЕЛИЕЛАР, БЫЯЛА СҮС МАТЕРИАЛДАР, БЫЯЛА ПЛАСТИКТАР ҺӘМ УЛАРҘАН ЭШЛӘНГӘН ИЗДЕЛИЕЛАР СӘНӘҒӘТЕ, пластик массаларҙан преслы, ҡойоу һәм вакуум‑форма изделиелары; преслау ысулы м‑н алынған ҡатлы пластиктар; термопластарҙан полимер плёнкалар, табаҡ һәм торбалар; өҙлөкһөҙ быяла сүс, быяла пластиктар...

ПЛАНЛАШТЫРЫУ, иҡтисад м‑н идара итеү формаһы. Макро‑ һәм микроиҡтисад үҫеш пландарын төҙөүҙән тора. Оҙайлығына бәйле — оҙаҡ ваҡытҡа бирелгән (5 йылдан ашыу), уртаса мөҙҙәтле (3—5 йыл), ҡыҫҡа ваҡытлы (3 йылға тиклем) һәм ағымдағы (1 йылдан кәм) П.; характерына бәйле — директив (мәжбүри башҡарыу) һәм...

ПЕТРОВ Григорий Кузьмич [19.12.1931, БАССР-ҙың Яңы Ҡарамалы р-ны Мәсәле а. (БР-ҙың Ауырғазы р-ны) — 17.9.2016, Мәскәү], Соц. Хеҙмәт Геройы (1973). СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1971). 1950 й. башлап “Башкирнефтеразведка” тресында (Бөрө ҡ.): быраулаусы, 1953 й. алып быраулау мастеры, 1960 й. башлап бригадир;...

ПЕНСИЯ ТӘЬМИНӘТЕ, граждандарҙы дәүләт бюджеты аҡсаһы иҫәбенә РФ ҡануниәтенә ярашлы ғәмәлгә ашырылған матди яҡтан (аҡса м‑н) тәьмин итеү формаһы. 1956 й. СССР‑ҙа П.т. т‑да тәүге закон ҡабул ителә, 1964 й. колхоз ағзаларына пенсия һәм пособиелар т‑да; 1990 й. РСФСР‑ҙа дәүләт пенсиялары т‑да, 2002 й. йыйыу...

ПЕГИШЕВ Юрий Петрович (2.1.1939, БАССР‑ҙың Бөрө р‑ны Пономарёвка а., хәҙ. Бөрө ҡ. составында, — 1.9.2005, Бөрө), Хеҙмәт Даны орд. тулы кавалеры. 1962—94 йй. “Бөрө‑1” ПМК АЙ‑нда эшләй: ташсы, 1963 й. алып бригадир, 1987 й. — мастер. П. ҡатнашлығында малсылыҡ, иген эшкәртеү комплекстары, мал аҙығы етештереү...

ПАШИН Сергей Тимофеевич [11.6.1946, БАССР‑ҙың Йәрмәкәй р‑ны Приют ҡсб (БР‑ҙың Бәләбәй р‑ны)], тау инженеры. Иҡт. ф. д‑ры (2001), проф. (2005). БР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (2004), РФ яғыулыҡ‑энергетика комплексының почётлы хеҙм‑ре (2000), РФ‑тың почётлы төҙөүсеһе (2001). ӨНИ‑не тамамлаған (1975). 1968 й. алып...

ПАРФЮМЕРИЯ‑КОСМЕТИКА СӘНӘҒӘТЕ, парфюмерия‑косметика изделиелары, һабын, эфир майҙары, синтетик, ароматик матдәләр етеште‑ реү б‑са аҙыҡ‑тәм сәнәғәте тармағы. Башҡортостанда 20 б. 70‑се йй. аҙ. “Чародейка” Өфө косметика ф‑каһы төҙөлөү м‑н үҫешә башлай. 90‑сы йй. башында “Авангард” ПБ‑нда лосьон‑дезодоранттар,...

ПАРИКМАХЕРСКИЙ, б ө ҙ р ә х а н а, сәсте (сәс алыу, йыуыу, буяу, бөҙрәләтеү), тырнаҡты (маникюр, педикюр), бит һәм тән тиреһен ҡарау б‑са хеҙмәттәр күрһәткән, сәстән изделиелар яһау эше (парик, яһалма мыйыҡ, һаҡал эшләү һәм йүнәтеү) м‑н шөғөлләнгән предприятие. Матурлыҡ салоны, салон‑П. һәм П. айырыла....

ПАРАЩЕНКО Владимир Михайлович (16.10.1936, Невель ҡ. — 23.9.2021, Өфө ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1989). БР‑ҙың атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1994). ӨАИ‑ны тамамлаған (1966). 1960 й. алып ӨНИ‑лә. 1962 й. башлап ӨМЭПБ‑ла эшләй: 1965 й. — өлкән мастер, 1967 й. — цех начальнигы урынбаҫары,...