Список материалов
ҠАРМАН‑АҠТАУ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ҠАРМАН‑АҠТАУ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Вояҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 32 км алыҫлыҡта Ямъяҙы й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. – 393 кеше; 1939 – 446; 1959 – 417; 1989 – 130; 2002 – 96; 2010 – 65 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Клуб бар.
1849 й....
ҠАРМАН ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ
ҠАРМАН ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ, Беүә йылғаһында. Плотина йылға тамағынан 28 км алыҫлыҡта Яңауыл р‑ны Ҡарман а. эргәһендә төҙөлгән. Гидроузел ағыҙғысында йылғаның һыу йыйыу басс. 3820 км2 (йылға басс. 59%‑ы), уртаса йыллыҡ ағым күләме 669 млн м3, һыуһаҡлағыстың тулы күләме 134 млн м3, файҙалы күләме 19,6 м3; һыу...
ҠАРМАН СТАНЦИЯҺЫ АУЫЛЫ, Яңауыл р‑нында
ҠАРМАН СТАНЦИЯҺЫ АУЫЛЫ, Яңауыл р‑нында, Ҡарман а/с ҡарай; т. юл станцияһы. Район үҙәгенән Көнб. табан 32 км алыҫлыҡта Ҡарман һыуһаҡлағысы эргәһендә урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. – 34 кеше; 1939 – 290; 1959 – 381; 1989 – 394; 2002 – 215; 2010 – 207 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 20‑се йй....
ҠАРМАН ДРЭС-ы
ҠАРМАН ДРЭС-ы, “Башкирэнерго” ААЙ бүлендек йәмғиәтенең “Башҡортостан генерациялау компанияһы” ЯСЙ филиалы. Электр һәм йылылыҡ энергияһы эшләп сығара. Ҡарман һыуһаҡлағысында урынлашҡан. Сәғәтенә 950 т быу етештереүсе ҡаҙандарҙан һәм ҡеүәте 300 МВт булған турбоагрегаттарҙан торған 6 блогы бар. 2011 й....
ҠАРЛЫХАН, Балаҡатай р‑нындағы ауыл
ҠАРЛЫХАН, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Ҡарлыхан а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 42 км һәм Үңкерҙе т. юл ст. (Силәбе өлк.) 76 км алыҫлыҡта Нөгөш һәм Ыйыҡ йй. (Әй й. ҡушылдығы) араһында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 2926 кеше; 1920 – 3547; 1939 – 2467; 1959 – 2535; 1989 — 1738; 2002 – 1640; 2010...
ҠАРЛЫХАН УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ
ҠАРЛЫХАН УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ, ағас әҙерләү һәм эшкәртеү пр‑тиеһы. 1953 й. Балаҡатай р‑нында “Башнефть” берекмәһенең Ҡарлыхан механик ағас-таҡта әҙерләү пункты булараҡ ойошторола, 1962 й. алып “Башлеспром” составында: Ҡ.у.с.х., 1975 й. башлап Мулдаҡай урман сәнәғәте хужалығы составындағы Ҡарлыхан...
ҠАРЛЫХАН ЗАКАЗНИГЫ
ҠАРЛЫХАН ЗАКАЗНИГЫ, зоол. заказник. 1972 й. хайуандарҙың һунарсылыҡ‑кәсеп һирәк төрҙәре популяцияларын тергеҙеү маҡсатында ойошторола. Балаҡатай р‑ны Ҡарлыхан а. көнсығыш ситендә Ыйыҡ й. (Әй й. ҡушылдығы) басс. урынлашҡан. Майҙаны 19,3 мең га, 80%‑ын урман биләй. Рельефы тигеҙ, ҡалҡыулы теҙемле убалы....
ҠАРЛЫМАНБАШ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ҠАРЛЫМАНБАШ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Иҫке Бәпес а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 13 км һәм Ҡарлыман т. юл ст. 25 км алыҫлыҡта Ҡарлыман й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 312 кеше; 1920 – 372; 1939 – 431; 1959 – 315; 1989 – 179; 2002 – 224; 2010 – 204 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ҠАРЛЫМАН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ҠАРЛЫМАН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Ҡырмыҫҡалы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. табан 6 км һәм Ҡарлыман т. юл ст. 18 км алыҫлыҡта Ҡарлыман й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 542 кеше; 1920 – 694; 1939 – 612; 1959 – 571; 1989 – 541; 2002 – 628; 2010 – 633 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
ҠАРЛЫМАН, йылға
ҠАРЛЫМАН, йылға, Ағиҙел й. һул ҡушылдығы. Ҡырмыҫҡалы р‑ны Иҫке Бәпес а. эргәһендә башлана, ш. уҡ район буйлап көньяҡтан төньяҡ‑көнсығышҡа табан аға һәм Ағиҙел й. (тамағынан 553 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 46 км, басс. майҙаны 110 км2. Ҡатнаш, башлыса ҡар һыуы м‑н туйына. Олокүл а. эргәһендә уртаса йыллыҡ...
ҠАРЛЫМАН ШӘКӘР-ҺӨТ-КОНСЕРВА КОМБИНАТЫ
ҠАРЛЫМАН ШӘКӘР-ҺӨТ-КОНСЕРВА КОМБИНАТЫ, шәкәр, мал майы, айыртылмаған һөт продукцияһы, ҡуйыртылған һөт етештерә. 1941 й. ойошторола, 1951 й. Ҡарлыман шәкәр з‑ды булараҡ файҙаланыуға тапшырыла, 1994 й. алып ААЙ. 1999 й. Ҡарлыман һөт-консерва комб‑ты (1949 й. нигеҙләнгән, 1952 й. файҙаланыуға тапшырыла,...
ҠАРЛЫМАН СПИРТ ЗАВОДЫ
ҠАРЛЫМАН СПИРТ ЗАВОДЫ, 1902 й. Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙендә (хәҙ. Ҡырмыҫҡалы р‑ны Урал а.) Ҡарлыман шарап ҡыуыу з‑ды булараҡ ойошторола. Завод составына ҡур яһау, йыуыу, сүпрәләү, әсетеү бүлектәре, пар бинаһы, келәттәр ингән. Сеймал итеп картуф һәм арыш файҙаланылған. 20‑се йй. Ҡ.с.з. иген келәттәре,...
ҠАРЛЫМАН МӘМЕРЙӘҺЕ
ҠАРЛЫМАН МӘМЕРЙӘҺЕ, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Ҡырмыҫҡалы р‑ны Ҡарлыман а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 3 км алыҫлыҡта Сағыл й. (Ҡарлыман й. ҡушылдығы) үҙәненең уң битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, көңгөр ярусы гипстарында барлыҡҡа килгән. Көньяҡ‑көнсығыш йүнәлешле горизонталь коридорҙан ғибәрәт. Оҙонлоғо...
ҠАРЛЫ ФЛАВОЦЕТРАРИЯ
ҠАРЛЫ ФЛАВОЦЕТРАРИЯ (Flavocetraria nivalis), пармелия һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған лишайниктар төрө. Талломы тармаҡлы, төҙ, һирәгерәк түшәлеүсән, бейеклеге 4—7 см. Өлөшсәләре 2—8 см оҙонлоҡта, 3—10 мм киңлектә, яҫы йәки бер аҙ улаҡлы, йәшкелт төҫмөрлө аҡһыл һары төҫтә, төбө һорғолт көрән йәки ҡуйы һары,...
ҠАРЛУҒАСТАР
ҠАРЛУҒАСТАР (Hirundinidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. 20 заты, 80‑гә яҡын төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. БР-ҙа 3 төрө: ауыл ҡарлуғасы, ҡала ҡарлуғасы, яр ҡарлуғасы бар. Күсәр ҡоштар. Кәүҙә оҙонлоғо 10—23 см, ауырлығы 11—25 г. Яр ҡарлуғасының арҡаһы ҡара көрән, ҡорһағы...
ҠАРЛУҒАС ҮЛӘНЕ
ҠАРЛУҒАС ҮЛӘНЕ (Vincetoxicum), ҡарлуғас үләне һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 30 төрө билдәле, Евразияның уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ йәки уралыусан, ябай йәки тармаҡлы, бейеклеге 10—120 см. Япрағы ябай, йомортҡа йәки эллипс формаһында,...
ҠАРИҘЕЛ, ауыл, Ҡариҙел р‑ны үҙәге
ҠАРИҘЕЛ, ауыл, Ҡариҙел р‑ны (1932—56 йй. һәм 1963 й. алып) һәм Ҡариҙел а/с үҙәге; пристань. Өфөнән Т.‑Көнс. 217 км һәм Щучье озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 110 км алыҫлыҡта Бағаҙы й. (Өфө й. ҡушылдығы) тамағында, Павловка һыуһаҡлағысы янында Бөрө—Таҙтүбә—Һатҡы автомобиль юлында урынлашҡан....
ҠАРИҘЕЛ РАЙОНЫ
ҠАРИҘЕЛ РАЙОНЫ, БР‑ҙың төньяҡ‑көнсығышында урынлашҡан. Төньяҡта — Асҡын, көнсығышта — Дыуан, көньяҡта — Нуриман һәм Благовещен, көньяҡ‑көнбайышта — Мишкә, төньяҡ‑көнбайышта Балтас р‑ндары м‑н сиктәш. 1932 й. 20 февр. БАССР‑ҙың Байҡы районы бөтөрөлөү һәм Асҡын, Мишкә р‑ндарын эреләтеү арҡаһында барлыҡҡа...
ҠАРҘАҒОШ, Тәтешле р‑нындағы ауыл
ҠАРҘАҒОШ, Тәтешле р‑нындағы ауыл, Ҡоҙаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 19 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 43 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 189 кеше; 1959 – 222; 1989 – 237; 2002 – 263; 2010 – 214 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты,...
ҠАРҒЫШ
ҠАРҒЫШ, башҡ. йола фольклоры жанры, объектҡа кире тәьҫир итеүгә һәләтле теләк (һүҙ) формулаһы. Һүҙҙең тылсым көсөнә ышаныуға бәйле исламға тиклемге дини инаныуҙарға барып тоташа. Шиғри һәм сәсмә формала йәшәй. Адресатҡа бәлә (үлем, ауырыуҙар, хәйерселек, ғаилә ыҙғыштары һ.б. уңышһыҙлыҡтар) килтереү...
