Список материалов
ЛАТИПОВ Ғабдрахман Хәким улы
ЛАТИПОВ Ғабдрахман Хәким улы [1917, Өфө губернаһының шул уҡ исемле өйәҙе Иҫке Бәшир а. (БР‑ҙың Саҡмағош районы) — 25.1.1945, Бреслау ҡ. (Германия) янында, Вроцлав ҡ. (Польша) ерләнгән], Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1943 й. майынан Ялан, Көньяҡ-Көнбайыш, 3‑сө, 2‑се һәм 1‑се...
ЛАТИПОВ Валерий Мәркәз улы
ЛАТИПОВ Валерий Мәркәз улы (16.2.1956, Ишембай ҡ.), инженер‑ төҙөүсе. Техник ф. д‑ры (1998), проф. (1999). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2008). М.К.Латиповтың улы. ӨДНТУ-ны тамамлағандан һуң (1978) шунда уҡ эшләй: 2002 й. алып төҙөлөш конструкциялары каф. мөдире, бер үк ваҡытта хужалыҡ иҫәбендәге “Стройтехэкспертиза...
ЛАТИПОВ Әхәт Фәсхетдин улы
ЛАТИПОВ Әхәт Фәсхетдин улы [10.2.1933, БАССР‑ҙың Ҡырғыҙ‑Миәкә р‑ны Тауҡай‑Гәйнә а. (БР‑ҙың Миәкә р‑ны)], быраулаусы. БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1981), СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1976), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1980). 1953 й. алып (өҙөклөк м‑н) “Башзападнефтеразведка” тресының (Октябрьский ҡ.)...
ЛАТИН АЛФАВИТЫ
ЛАТИН АЛФАВИТЫ, латин яҙмаһының хәрефтәр системаһы. Л.а. грек яҙмаһы (көнбайыш-грек варианты) базаһында б.э.т. 4—3 бб. Боронғо Римда барлыҡҡа килә, грек яҙмаһының күпселек хәрефтәре үҙҙәренең тәүге мәғәнәһен һәм яҙылышын һаҡлап ҡалған. “G” (ге) латин хәрефе грек яҙмаһының “К” (каппа), “Q” (ку) — “S”...
ЛАТЕКСТАР
ЛАТЕКСТАР, макромолекулаларының глобуляр агрегаттары өҫкө йөҙҙә актив матдәләр м‑н стабилләштерелгән полимерҙарҙың йәки сополимерҙарҙың һыуҙағы йәки коллоидтағы дисперсияһы. Сығышы б‑са тәбиғи, синтетик һәм яһалма Л. айырыла. Синтетик Л. полимер төҙөүсеһенең тәбиғәте б‑са эластомер һәм термопластиктарға,...
ЛАТВИЯ
ЛАТВИЯ, Латвия Республикаһы, Көнсығыш Европалағы, Балтик буйындағы дәүләт. Майҙаны — 64,6 мең км2. Баш ҡалаһы — Рига. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 2,22 млн кеше (2011): латыштар (59%), урыҫтар (27%), белорустар (3,6%) һ.б.; 270 башҡорт йәшәй (2011). Рәсми тел — латыш теле. Диндарҙарҙың күпселеге —...
ЛАСКИН Иван Андреевич
ЛАСКИН Иван Андреевич [1.11.1901, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Васильевка а. (БР‑ҙың Йәрмәкәй р‑ны) — 1.7.1988, Минск], хәрби эшмәкәр. Ген.-лейтенант (1943). Граждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. Хәрби мәктәпте (Киев, 1923), М.В.Фрунзе ис. Хәрби акад. (Мәскәү, 1934), К.Е.Ворошилов ис. Юғары хәрби акад....
ЛАРИОНОВ Николай Геннадьевич
ЛАРИОНОВ Николай Геннадьевич (11.12.1939, Өфө), актёр. РСФСР‑ҙың атҡ. артисы (1979). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1963). М.Горький ис. Владивосток драма театры эргәһендәге Театр студияһын тамамлаған (1963; Г.И.Антошенков курсы). 1960 й. алып Мари АССР‑ының Респ. урыҫ драма театры (Йошкар-Ола), 1961...
ЛАРИОНОВ Александр Леонтьевич
ЛАРИОНОВ Александр Леонтьевич, хәрби эшмәкәр. Ген.‑майор. Дворяндарҙан. Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. 1773 й. алып Ҡазан губернаһының һәм Ырымбур губернаһының гарнизон командалары обер-кригскомиссары. 1774 й. ғин. башлап Ҡазан улан корпусы командиры. Кама аръяғында һәм Ҡазан даруғаһының көнбайышында...
ЛАРИН Юрий Анатольевич
ЛАРИН Юрий Анатольевич (2.2.1922, Стәрлетамаҡ ҡ. — 27.7.1981, Өфө ҡ.), артиллерист, өлкән лейтенант (1952). Дан орденының тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Офицерҙар составын камиллаштырыу курстарын тамамлаған (1949). 1938—39 йй. “Динамо” спорт йәмғиәте (Өфө ҡ.) инструкторы булып эшләй. 1940 й....
ЛАПЫШТЫ ЗАВОДЫ
ЛАПЫШТЫ ЗАВОДЫ, 1897 й. Верхнеурал өйәҙе Ҡатай улусы башҡорттары ерендә Лапышты й. (Оло Инйәр й. ҡушылдығы) буйында С.П.Дервиз суйын иретеү заводы булараҡ нигеҙ һала. Хужалары: Дервиз, Инйәр тау сәнәғәте акционерҙар йәмғиәте (1898 й. алып). Инйәр тау округына ингән. 1898 й. эшләй башлай. Домна мейесе,...
ЛАПТЕВ М.А. ЙОРТО
ЛАПТЕВ М.А. ЙОРТО, тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы, ҡала төҙөлөшө ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Гоголь урамы, 27). 1913 й. сауҙагәр‑урман сәнәғәтсеһе М.А.Лаптев заказы, архитектор А.А.Щербачёв проекты б‑са төҙөлә. 20 б. башындағы усадьба архитектураһы өлгөһө булып тора (баҡса, беседка, мунса, бассейн,...
ЛАПТЕВ Владимир Викторович
ЛАПТЕВ Владимир Викторович (5.10.1937, Сызрань ҡ. — 7.2.2022, Өфө ҡ.), инженер‑геофизик. Техник фәндәр кандидаты (1967). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1982), РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡаҙанған хеҙмәткәре (1997). И.М.Губкин исемендәге Мәскәү нефтехимия һәм газ сәнәғәте...
ЛАПҠАН, һаҙлыҡ
ЛАПҠАН, Ҡармасан й. басс. һаҙлыҡ. Кушнаренко р‑ны Гуровка а. төньяҡҡа табан 4 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 150 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1 м, эшкәртелмәгән торф запасы 365 мең м3. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Аҡ ҡайын, ҡаҙ үләне, ҡара ерек, күрән, тал, һаҙ ҡырҡбыуыны,...
ЛАНДШАФТЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
ЛАНДШАФТЫ ӨЙРӘНЕҮҒИЛЕМЕ, физик географияның ҡатмарлы тәбиғи һәм тәбиғи-антропоген геогр. системаларын (тәбиғи‑терр. комплекстар), географик ландшафтарҙың барлыҡҡа килеүен, төҙөлөшөн һәм динамикаһын, хужалыҡ эшмәкәрлеге һөҙөмтәһендә уларҙың үҫеше, урынлашыуы һәм үҙгәреүе закондарын өйрәнгән бүлеге. 20...
ЛАНДШАФТАРҘЫҢ БЕЙЕКЛЕК БҮЛКӘТЛЕГЕ
ЛАНДШАФТАРҘЫҢ БЕЙЕКЛЕК БҮЛКӘТЛЕГЕ, ландшафтарҙың тауҙарҙағы бейеклектең үҙгәрә барыуына ҡарап тәбиғи зоналар һымаҡ алмашыныуы. Абс. бейеклек үҫкән һайын һауа температураһы, яуым‑төшөм миҡдары, атмосфера баҫымы, болотлолоҡ үҙгәрә. Климат шарттары, рельеф формалары үҙгәреү м‑н тупраҡ, аҡма шарттары, үҫемлектәр,...
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ
ЛАНДШАФТ ИГЕНСЕЛЕГЕ, агроландшафтың тотороҡлолоғон, тупраҡтың уңдырышлылығын тергеҙеүҙе һәм үҫтерелгән а.х. культураларының юғары уңышын алыуҙы тәьмин иткән ерҙе ҡулланыу системаһы. А.х. культураларын урынлаштырыу төр һәм сорттарҙың экологияһына, тупраҡтың һәм рельефтың(битләүҙәрҙең текәлеге һәм экспозицияһы)...
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ
ЛАНДШАФТ АСИММЕТРИЯҺЫ, ландшафт төҙөлөш өлөштәренең морфология һәм структура б‑са бер‑береһенә тура килмәүе. Симметрик (дөрөҫ арауыҡ) төҙөлөштән тайпылыу сәбәбе булып геострофик, тектоген, геол. структура, ишелмә, циркуляция, инсоляция, топоген, антропоген факторҙар тора. Л.а. Башҡортостан (Көньяҡ)...
ЛАНДРАС, сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо
ЛАНДРАС (дат. Landrace, land — ил, ауыл ере һәм race — тоҡом), сусҡаның ит йүнәлешле тоҡомо. 20 б. башында Данияла урындағы яҡшыртылған һалынҡы ҡолаҡлы сусҡалар м‑н Англияла сығарылған сусҡаларҙы (башлыса эре аҡ тоҡом) ҡушыу юлы м‑н сығарыла. Рәсәйгә — 1948 й., Башҡортостанға 60‑сы йй. башында эре аҡ...
ЛАНДМИЛИЦИЯ
ЛАНДМИЛИЦИЯ (нем. land — ил һәм лат. militia — ғәскәр), 18 б. Рәсәйҙә ил сиген һаҡлау өсөн урынлаштырылған ғәскәр төрө. Башҡортостанда 1731 й. Яңы Кама аръяғы сик һыҙығы ҡәлғәләрен һәм нығытмаларын (ҡара: Кама аръяғы сик һыҙығы) һаҡлау өсөн ойошторола. Кама аръяғы Л. однодворецтарҙан һәм хеҙмәтле кешеләрҙән...
