Список материалов
ДӘҮЛӘТ ФЛАГЫ
ДӘҮЛӘТ ФЛАГЫ, дәүләт гербы һәм дәүләт гимны менән бер рәттән дәүләттең рәсми символы. Башҡортостан Республикаһында БР-ҙың 1992 й. 25 февр. “Башҡортостан Республикаһының Дәүләт флагы тураһында” ғы Законы менән раҫланған. Авторҙары — О.Е.Асабина, У.Т.Мәсәлимов. БР Конституцияһына һәм БР‑ҙың 1999 й. 6...
ДӘҮЛӘТ ТЕЛЕ
ДӘҮЛӘТ ТЕЛЕ, билдәле бер дәүләттә сәйәси, соц. һәм мәҙәни өлкәләрҙә интеграция бурысын үтәгән тел. РФ Конституцияһы (68-се статья) һәм 1991 й. 25 окт. “Рәсәй Федерацияһы халыҡтарының телдәре тураһында” РФ Законы (2002 й. 11 дек. төҙәтелгән) РФ-тың Д.т. тип урыҫ телен билдәләй, ш. уҡ РФ составындағы...
ДӘҮЛӘТ СУВЕРЕНИТЕТЫ ТУРАҺЫНДА ДЕКЛАРАЦИЯ
ДӘҮЛӘТ СУВЕРЕНИТЕТЫ ТУРАҺЫНДА ДЕКЛАРАЦИЯ, 1990 й. 11 окт. БАССР Юғары Советы ҡабул итә. Преамбуланан һәм 10 пункттан тора. Документта, 1919 й. РСФСР составында ойошторолған республика СССР һәм яңыртылған Рәсәй Федерацияһы субъекты булып тора, хәҙ. шарттарҙа автономиялы респ. статусы Башҡортостандың...
ДӘҮЛӘТ СИМВОЛИКАҺЫ
ДӘҮЛӘТ СИМВОЛИКАҺЫ, Башҡортостан Республикаһының үҙенсәлеген һәм тарихи-мәҙәни традицияларын, геогр. урынлашыу, иҡт., интеллектуаль ҡеүәте һәм рухи тормошо үҙсәнлектәрен сағылдырыусы рәсми символдар һәм эмблемалар йыйылмаһы. БР Конституцияһына ярашлы Д.с., 1999 й. 6 июлендәге “Башҡортостан Республикаһының...
ДӘҮЛӘТ НАГРАДАЛАРЫ
ДӘҮЛӘТ НАГРАДАЛАРЫ Башҡортостан Республикаһының, респ. һәм уның күп милләтле халҡы алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн граждандарҙы дәртләндереүҙең юғары формаһы. БР-ҙың “Башҡортостан Республикаһының дәүләт наградалары һәм маҡтаулы исемдәре тураһында” 2005 й. 30 дек. Законына ярашлы, Башҡортостан Республикаһы...
ДӘҮЛӘТ ҠАРАМАҒЫНДА БУЛМАҒАН УҠЫУ ЙОРТТАРЫ
ДӘҮЛӘТ ҠАРАМАҒЫНДА БУЛМАҒАН УҠЫУ ЙОРТТАРЫ, юридик йәки физик шәхестәр тарафынан ойошторолған белем биреү учреждениелары. “Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында”ғы законға (2012) ярашлы, лицензия һәм дәүләт аккредитацияһы нигеҙендә эш итәләр; белем биреү учреждениелары өсөн билдәләнгән тәртиптә даими...
ДӘҮЛӘТ КРӘҪТИӘНДӘРЕ
ДӘҮЛӘТ КРӘҪТИӘНДӘРЕ, 18—19 бб. Рәсәйҙә крепостнойлыҡҡа ҡарамаған ер эшкәртеүсе халыҡ араһынан формалашҡан крәҫтиәндәр категорияһы. Д.к. дәүләт ерҙәрендә йәшәгән, үҙҙәренә бүлеп бирелгән ер м‑н файҙаланған, йән башына һалым һәм 40 тинлек оброк түләгән, йөкләмәләр үтәгән (1850 й. йөкләмәләрҙең бер өлөшө...
ДӘҮЛӘТ ИМЕНЛЕГЕ ОРГАНДАРЫ
ДӘҮЛӘТ ИМЕНЛЕГЕ ОРГАНДАРЫ, дәүләт хоҡуҡ һаҡлау системаһының ҡушма өлөшө. Д.и.о. эшмәкәрлеге ғәмәлдәге дәүләт (конституцион) ҡоролошона ҡаршы енәйәттәргә юл ҡуймауға һәм уларҙы асыуға, дәүләттең тышҡы һәм эске именлеген тәьмин итеүгә йүнәлтелгән. Д.и.о. норматив-хоҡуҡи базаһын РФ Конституцияһы, РФ‑тың...
ДӘҮЛӘТ ДУМАҺЫНЫҢ МОСОЛМАН ФРАКЦИЯҺЫ
ДӘҮЛӘТ ДУМАҺЫНЫҢ МОСОЛМАН ФРАКЦИЯҺЫ, Рәсәйҙә 1906—17 йй. парламент төркөмө. Башлыса төрки халыҡ вәкилдәренән (башҡорттар, ҡаҙаҡтар, татарҙар, әзербайжандар һ.б.) торған. Дәүләт думаһында мосолмандарҙың иҡт., милли, мәҙәниәт һәм дин мәсьәләләрен хәл итеү, уларҙың хоҡуҡтарын сикләүсе закон акттарын ғәмәлдән...
ДӘҮЛӘТ ДУМАҺЫ
ДӘҮЛӘТ ДУМАҺЫ, 1) Рәсәйҙә закондар сығарыусы вәкәләтле учреждение (1906—1917). 1905 й. 6 авг. Манифесы (“Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында”) м‑н кәңәш биреүсе вәкәләтле орган булараҡ ойошторолған, 1905 й. 17 окт. Манифесына (“Дәүләт тәртибен камиллаштырыу тураһында”) ярашлы закондар сығарған вәкәләтле...
ДӘҮЛӘТ ГИМНЫ
ДӘҮЛӘТ ГИМНЫ, дәүләт флагы һәм дәүләт гербы м-н бер рәттән дәүләттең рәсми символы булып тора. БР-ҙа беренсе тапҡыр 1993 й. 12 окт. “Башҡортостан Республикаһының дәүләт гимны тураһында” БР Законы м-н раҫлана (1999 й. көсөн юғалта). Рәсми ҡулланыу тәртибе 1999 й. 6 июлендәге “Башҡортостан Республикаһының...
ДӘҮЛӘТ ГЕРБЫ
ДӘҮЛӘТ ГЕРБЫ, дәүләттең геральдика ҡағиҙәләренә ярашлы эшләнгән һәм билдәле тәртиптә раҫланған рәсми эмблемаһы. БАССР-ҙа беренсе тапҡыр 1925 й. раҫлана (ҡара: Гербтар). Д.г. ғәмәлдәге һүрәте 1993 й. 12 окт. “БР-ҙың дәүләт гербы тураһында” БР Законы м-н раҫлана, авторы — рәссам Ф.Ф.Ислахов. БР Конституцияһы...
ДӘҮЛӘКӘН, ҡала
ДӘҮЛӘКӘН, БР-ҙағы ҡала һәм тимер юл станцияһы, Дәүләкән р‑нының адм. үҙәге (1930 й. алып). Өфөнән көньяҡ-көнбайышҡа табан 105 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Майҙаны — 41 км2. Халҡы (мең кеше): 1906 й. — 1,2; 1920 — 5,9; 1939 — 13,8; 1959 — 17,1; 1989 — 21,2; 2002 — 23,9; 2010 — 24,1. Милли...
ДӘҮЛӘКӘН, ауыл Дәүләкән эсендә
ДӘҮЛӘКӘН, ауыл, 20 б. башынан Дәүләкән ҡалаһы эсендә.
Ауылға 18 б. 30—50-се йй. Нуғай даруғаһы Ҡырҡ‑Өйлө‑Мең улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала. Тәүге төпләнеүсе Дәүләкән Сыртланов исеме м-н аталған. 1795 й. 33 йортта 184 кеше йәшәгән; 1865 й. 83 йортта — 388 кеше. Малс-ҡ, умарт‑ҡ, игенселек...
ДӘҮЛӘКӘН, археологик мәҙәниәттәре
ДӘҮЛӘКӘН, таш быуат — тимер быуат археологик мәҙәниәттәре. Б.э.т. 12‑се мең йыллыҡҡа — б.э.т. 17—16 бб. ҡарай. Дәүләкән ҡ. төньяҡ-көнсығыш ситендә Дим й. һул ярында урынлашҡан. 1962 й. Г.И.Матвеева тарафынан асыла, 1962—69 йй. Г.Н.Матюшин, В.С.Стоколос, Э.А.Фёдорова-Давыдова өйрәнә. 589 м2 ер ҡаҙылған....
ДӘҮЛӘКӘН ЯНҒЫНҒА ҠАРШЫ ҠОРАМАЛДАР ЗАВОДЫ
ДӘҮЛӘКӘН ЯНҒЫНҒА ҠАРШЫ ҠОРАМАЛДАР ЗАВОДЫ, 1974 й. нигеҙ һалына, 1976 й. Дәүләкән янғын һүндереү техникаһы эшләү һәм ремонтлау з-ды булараҡ файҙаланыуға тапшырыла, 1983 й. алып Д.я.ҡ.ҡ.з., 1993 й. — ЯАЙ, 2002 й. ябыла. Составына етештереү (1979 й. нигеҙләнгән), ут һүндергестәр (1980), инструменттар,...
ДӘҮЛӘКӘН СЫР ЯҺАУ КОМБИНАТЫ
ДӘҮЛӘКӘН СЫР ЯҺАУ КОМБИНАТЫ, 1929 й. май з-ды булараҡ нигеҙ һалына, 1975 й. алып Д.с.я.к., 1996 й. — ААЙ, 2003 й. ябыла. Составына сыр яһау (1965 й. нигеҙләнгән), айыртылмаған һөт продукцияһы (1966), ҡоро сыворотка (1979) цехтары; сыр һаҡлағыс (1965), ҡабул итеү пункты (Дәүләкән р‑ны Хотимля а.) ингән...
ДӘҮЛӘКӘН СОРТ ҺЫНАУ УЧАСТКАҺЫ
ДӘҮЛӘКӘН СОРТ ҺЫНАУ УЧАСТКАҺЫ, Башҡортостандың Урал алды дала зонаһы шарттарында үҫтереү өсөн иген культураларының, ҡуҙаҡлы иген культураларының һәм мал аҙығы культураларының сорттарын һынау, сорттарын һәм гибридтарын һайлап алыу һәм үҫтерергә тәҡдим итеү м‑н шөғөлләнә. 1937 й. ойошторола. Дәүләкән...
ДӘҮЛӘКӘН РАЙОНЫ
ДӘҮЛӘКӘН РАЙОНЫ, БР‑ҙың көнбайышында урынлашҡан. Төньяҡта —Благовар, төньяҡ-көнсығышта — Шишмә һәм Ҡырмыҫҡалы, көнсығышта — Ауырғазы, көньяҡта һәм көньяҡ-көнбайышта — Әлшәй, көнбайышта — Бәләбәй, төньяҡ-көнбайышта Бүздәк р‑ндары м‑н сиктәш. 1930 й. 20 авг. ойошторола, район составына Бәләбәй кантоны...
ДӘҮЛӘКӘН ПЕДАГОГИЯ УЧИЛИЩЕҺЫ
ДӘҮЛӘКӘН ПЕДАГОГИЯ УЧИЛИЩЕҺЫ, 1930 й. нигеҙ һалына. 1955 й. Бәләбәй пед. уч‑щеһы составына инә (ҡара: Бәләбәй педагогия колледжы). Көндөҙгө уҡыу бүлектәре эшләгән: башҡ. һәм татар, 1939 й. алып урыҫ (1945 й. тиклем ситтән тороп уҡыу). Урыҫ бүлегендә 1939—45 йй. экстернат булған. Училище башланғыс класс...
