Список материалов
АҪЫЛМАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР
АҪЫЛМАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР, элеп ҡуйыла торған көршәктәрҙә йәки вазаларҙа үренделәре һәленеп, үрелеп йәки түшәлеп үҫеүсе декоратив үҫемлектәр. А.ү. ҡайһы берҙәренең япраҡтары (яран, колеус, красула, седум, традесканция, хлорофитум һ.б.), ҡайһыларының сәскәләре (ҡыңғырау сәскә, лобелия, пеларгониум һ.б.) декоратив....
АҪЫЛҒУЖИН Ғайсар Бәхтигәрәй улы
АҪЫЛҒУЖИН Ғайсар Бәхтигәрәй улы (1.1.1944, БАССР‑ҙың Белорет районы Ноҡат а. — 29.4.2022, Белорет ҡ.), Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. 1963 й. алып Белорет металлургия комбинатында эшләй: 1971 й. башлап бригадир, 1990 й. — мастер, 1999—2008 йй. — өлкән мастер. А. бригадаһы 9‑сы һәм 10‑сы биш йыллыҡтар...
АҪЫЛҒУЖА, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл
АҪЫЛҒУЖА, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Арыҫлан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 38 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнс. табан 43 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 353 кеше; 1920 — 360; 1939 — 376; 1959 — 420; 1989 — 238; 2002 — 227; 2010 — 223 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
АҪЫЛҒУЖА (Баһуманов Аҫылғужа Ишемғужа улы)
АҪЫЛҒУЖА (ысын исеме Баһуманов Аҫылғужа Ишемғужа улы; 20.10.1945, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Муллаҡай а. — 25.2.2005, Өфө, тыуған ауылында ерләнгән), яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1986). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) “Совет Башҡортостаны” гәз. хәбәрсеһе, бүлек мөдире. 1984 й. алып БАССР Яҙыусылар союзы...
АҪЫЛ ТАШТАР
АҪЫЛ ТАШТАР, зәргәрлек эшендә ҡулланылған, үҙенә генә хас үҙенсәлектәре булған минералдар. Күпселеге үтә күренмәле, ялтыр, юғары ҡатылыҡта, көслө яҡтылыҡты таратыу, ҡырлауҙы ҡабул итеү һәләте булыуы менән айырыла; матур саф төҫтә йәки төҫһөҙ була. А.Е.Ферсман һәм М.Бауэр классификацияһына ярашлы, берләштерелеүсе...
АҪҠЫН МИНЕРАЛЬ ҺЫУ СЫҒАНАҠТАРЫ
АҪҠЫН МИНЕРАЛЬ ҺЫУ СЫҒАНАҠТАРЫ, Архангел р‑ны Аҫҡын а. көньяҡ-көнсығышҡа табан 100 м алыҫлыҡта Аҫҡын й. (Инйәр й. ҡушылдығы) үҙәнендә урынлашҡан. Урғылып сыҡҡан 3 сығанаҡ бер-береһенән яҡынса 100 м аралыҡта ята. Урта карбон тау тоҡомдарында (ҡырсынташлыҡ, эзбизташтар) формалашалар. Беренсе сығанаҡтың...
АҪҠЫН МӘМЕРЙӘҺЕ
АҪҠЫН МӘМЕРЙӘҺЕ, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Ғафури р‑ны Ҡауарҙы а. төньяҡ-көнсығышҡа табан 8 км алыҫлыҡта Олотау һыртының көнсығыш битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, девон һәм карбон эзбизташтарында барлыҡҡа килгән. Ауыҙы Бәләкәй Аҫҡын й. (Инйәр й. басс.) кимәленән 70 км бейеклектә урынлашҡан;...
АҪҠАР, Бөрйән р‑нындағы ауыл
АҪҠАР, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Аҫҡар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 49 км һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 161 км алыҫлыҡта Кесе Нөгөш й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 194 кеше; 1920 — 479; 1939 — 268; 1959 — 215; 1989 — 430; 2002 — 523; 2010 — 487 кеше. Башҡорттар йәшәй...
АҪАУТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл
АҪАУТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл, Тепляк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 30 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 98 км алыҫлыҡта Оло Әңгәсәк й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 331 кеше; 1920 — 358; 1939 — 282; 1959 — 312; 1989 — 179; 2002 — 145; 2010 — 100 кеше. Башҡорттар,...
АҪАУБАШ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
АҪАУБАШ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Семёнкин а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 34 км алыҫлыҡта Аҫау й. (Ҡуғанаҡ й. ҡушылдығы) башында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 913 кеше; 1920 — 1134; 1939 — 804; 1959 — 567; 1989 — 446; 2002 — 411; 2010 — 414 кеше. Сыуаштар...
АҪАУ, Балтас р‑нындағы ауыл
АҪАУ, Сытырман, Балтас р‑нындағы ауыл, Тушҡыр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 23 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 84 км алыҫлыҡта Муҡтар й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 739 кеше; 1920 — 859; 1939 — 795; 1959 — 691; 1989 — 483; 2002 — 466; 2010 —...
АҪАУ-ЗУБОВ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
АҪАУ-ЗУБОВ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Казадаевка а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. Т. табан 14 км алыҫлыҡта Аҫау й. (Ҡуғанаҡ й. ҡушылдығы) буйында, Өфө — Ырымбур автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 385 кеше; 1920 — 560; 1939 — 517; 1959 — 466; 1989 — 117; 2002 — 277; 2010 —...
АҪАБАЛЫҠ
АҪАБАЛЫҠ, ер милкенең бер төрө. Рәсәйҙә 10—11 бб. нәҫелдән нәҫелгә күсә килеүсе ғаилә йәки уртаҡ ер биләмәһе булараҡ барлыҡҡа килә; 13—15 бб. ер биләүҙең төп төрө була. 15—17 бб. поместье (ер биләүҙең шартлы формаһы) м‑н бер рәттән йәшәй. 1714 й. 23 мартындағы тура мираҫлылыҡ т‑дағы указға ярашлы, А. һәм...
АҪАБА
АҪАБА, нәҫелдән күсә килгән ер биләү хоҡуғы (ҡара: Башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы) булған община башҡорто. Рәсәй адм.‑идара итеү учреждениеларында А. ҡарата ғәҙәттә “аҫаба”, “аҫаба башҡорт” төшөнсәләре ҡулланылған. Община эсендә дөйөм ерҙәрҙе бергәләп файҙаланғандар, шәхси хужалыҡ алып барғандар (ҡара:...
АҪ
АҪ (Mustela erminea), һыуһарҙар ғаиләһенә ҡараған имеҙеүсе. Евразияла һәм Төньяҡ Америкала таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 17—30 см, ауырлығы 180—200 г (ҡайһы ваҡыт 260‑ҡа тиклем). Йөнө ҡуйы, ҡыҫҡа, йәйен һорғолт ерән (ҡорһағы һәм тамағы аҡ), ҡышын аҡ. Башы оҙонса, йомро моронло. Кәүҙәһе һығылмалы, һуҙынҡы....
АСЫЛЫКҮЛ, Дим й. басс. күл
АСЫЛЫКҮЛ, Айыркүл, Ерупҡан, Ербатҡан, Ҡаратабынкүл, Дим й. басс. күл, БР‑ҙа иң ҙуры. Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығының төньяҡ-көнсығышында Олотау, Тубылғаҡ, Оло һәм Бәләкәй Ҡарағас түбәләре һәм Ташлытау һырты армыттары араһында, Дәүләкән ҡ. төньяҡ-көнбайышҡа табан 27 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны...
АСЫЛЫКҮЛ ТӘБИҒИ ПАРКЫ
АСЫЛЫКҮЛ ТӘБИҒИ ПАРКЫ. Бөгөлмә‑Бәләбәй ҡалҡыулығының төньяҡ‑көнсығышында, Дәүләкән, Әлшәй, Бәләбәй, Бүздәк р‑ндары биләмәләрендә урынлашҡан. Майҙаны — 47,5 мең га, 37,3%‑ы урман м‑н ҡапланған. Тәбиғи парк терр‑яһында Асылыкүл, Берҡаҙан‑Ҡамыш төбәге, Алға сығанағы бар. Рельефы убалы тигеҙлек. Дала кәҫле...
АСЫҒЫУСЫЛАРҒА ЯРҘАМ КОМИССИЯЛАРЫ
АСЫҒЫУСЫЛАРҒА ЯРҘАМ КОМИССИЯЛАРЫ (помголдар). 1921 й. авг. Башҡортостан үҙәк башҡарма комитеты эргәһендәге Башҡ‑н өлкә помголы (Башпомгол) һәм Өфө губерна башҡарма комитеты эргәһендәге Өфө губерна помголы (Өфө губпомголы) ярашлы рәүештә Стәрлетамаҡ һәм Өфө ҡҡ. ойошторола. Бөтә Рәсәй ҮБК эргәһендәге...
АСЫ, минераль һыу сығанаҡтары
АСЫ, урғылыусы минераль һыу сығанаҡтары, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Белорет р‑нында, Тоҙйылға й. (Инйәр й. ҡушылдығы) үҙәнендә урынлашҡан. Асы а. терр‑яһын үҙ эсенә алған 2 км аралыҡта 17 сығанаҡ бар, шуларҙың 14‑е — минераль һыулы. Рифейҙың елмәрҙәк, ҡытау һәм инйәр свиталары тоҡомдарында (һәүерташтар,...
АСЫ, Белорет р‑нындағы ауыл
АСЫ, Белорет р‑нындағы ауыл, Асы а/с үҙәге, т. юл станцияһы. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 151 км алыҫлыҡта Тоҙйылға й. (Инйәр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 810 кеше; 1920 — 708; 1939 — 693; 1959 — 693; 1989 — 591; 2002 — 621; 2010 — 818 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
